Перайсці да зместу

Васілёк сіні

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Васілёк сіні
Навуковая класіфікацыя
Міжнародная навуковая назва

Centaurea cyanus L.


Сістэматыка
на Віківідах
Выявы
на Вікісховішчы
ITIS  36954
NCBI  41522
EOL  467789
GRIN  t:9817
IPNI  190310-1
TPL  gcc-108710
У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Валошка (значэнні).

Васілёк сіні[3] ці Валошка (Centaurea cyanus) — від аднагадовых, двухгадовых травяністых лугавых раслін сямейства Астравыя (Asteraceae).

Паходжанне назвы

[правіць | правіць зыходнік]

Лацінская назва роду паходзіць ад імя міфічнай істоты кентаўра Хірона, які лічыўся адным з лепшых лекараў. Відавая назва ў перакладзе з лацінскай азначае «сіні», «цёмна-блакітны».

Народныя назвы валошка, васілёк[4], васількі[5], сіноўнік, хабёр, хабэрка[6][7][8][9][10][11].

Апісанне

[правіць | правіць зыходнік]
Васілёк лугавы. Батанічная ілюстрацыя К. А. М. Ліндмана з кнігі «Bilder ur Nordens Flora» (1917—1926)

Сцябло шурпатае, прамое, рабрыстае, вышынёй 15-100 см.[12]

Лісце лінейна-ланцэтнае, ніжняе злёгку лопасцевае, верхняе суцэльнае, пакрытае тонкім пушком.[12]

Кветкі адрозніваюцца па афарбоўцы ад сіняга да лілова-пурпурнага. Кветкавыя кошыкі адзінкавыя, буйныя, вонкавыя абгорткі кошыкаў яйкападобныя з бураватым плёнчатым махрыстым краем. Унутраныя абгорткі лінейна-ланцэтныя, на канцах жаўтлявыя, з перапончатым цэлым або зубчастым прыдаткам; краявыя кветкі ў кошыках ярка-сінія, косаваронкападобныя, бясплодныя, яны прывабліваюць насякомых, якія запылююць сярэдзінныя трубчастыя кветкі. Унутраныя кветкі — сіне-фіялетавыя, трубчастыя, абодваполыя; рэдка ўсе кветкі белыя.[12] Слупок знаходзіцца разам з тычынкамі, што зрасліся ў трубачку.

Корань тонкі, стрыжневы.

Цвіце ў чэрвені-верасні. Плады — сямянкі з амаль роўным ім па даўжыні рудаватым чубком.[12]

Размножваецца насеннем, якасць якога захоўваецца да 10 гадоў. Вось чаму васілёк сіні нярэдка з’яўляецца злосным пустазеллем.

Арэал і экалогія

[правіць | правіць зыходнік]

Распаўсюджаны ў еўрапейскай частцы былога СССР, за выключэннем паўночных і паўднёвых раёнаў, на Каўказе, адзначаны таксама ў Сібіры, Сярэдняй Азіі і на Далёкім Усходзе.[12] Цяпер натуралізаваны ў многіх іншых частках свету, уключаючы Паўночную Амерыку і частку Аўстраліі.

Сустракаецца ў сухіх месцах па ўзлесках лясоў, палян, абочынах дарог, як пустазельная расліна на агародах і палях збожжавых культур. Археафіт.

Часта сустракаецца на глебах, бедных кальцыем, з’яўляецца раслінай-індыкатарам такіх глеб.

Хімічны склад

[правіць | правіць зыходнік]

У кветках утрымліваецца флавонавы гліказід цэнтаўрэін, сіні антацыянавы гліказід цыянін, эфірны алей, горкія, дубільныя рэчывы, сапаніны, мінеральныя солі і іншыя рэчывы. Не таксічны.[12]

Значэнне і ўжыванне

[правіць | правіць зыходнік]

Медыцына

[правіць | правіць зыходнік]

У навуковай медыцыне васілёк выкарыстоўваецца ў мачагонных зборах, асабліва пры ацёках нырачнага і сардэчнага паходжання, а таксама як супрацьспазматычнае пры хваробах печані. Кветкі ў выглядзе настою і экстрактаў прымяняюцца пры нефрытах, цысцітах, урэтрытах і пры захворваннях печані і жоўцевых шляхоў як жоўцегоннае[12].

У народнай медыцыне адвары кветак ужываюць пры запаленчых захворваннях вачэй, зрокавай стамляльнасці. Прымочкі з адварам ужываюць пры фурункулёзе, экзэме, трафічных язвах. Адвар кошыкаў выкарыстоўваюць як мачагоннае, пры цысцітах, кашлі і коклюшы, нервовых і страўнікавых захворваннях, пры маткавых крывацёках і паносе ў дзяцей[12].

Іншае

[правіць | правіць зыходнік]

Добры меданос, утрымлівае да 34 % нектару, колькасць можа дасягаць 0,20 мг/суткі на адну расліну.[13] Мёд зелянява-жоўты, з прыемным мігдалёвым пахам і ялкавым прысмакам.

Васількі часта выкарыстоўваюцца ў якасці інгрэдыентаў у некаторых чайных купажах і травяных гарбатах, яго ядомыя кветкі можна выкарыстоўваць, каб дадаць колеру салаце.

Да вынаходніцтва штучных фарбавальнікаў выкарыстоўваўся для фарбавання воўны ў сіні колер.

Зрэдку выкарыстоўваецца ў касметыцы.

Дэкаратыўная расліна. Існуюць гатункі васілька ружовага, фіялетавага, белага, лавандавага і вельмі цёмнага бардовага колеру, які выглядае амаль чорным.

З’яўляецца кармавой раслінай для некаторых насякомых, напрыклад для жукоў віду Cassida margaritacea.

Васількі ў культуры

[правіць | правіць зыходнік]

Сімволіка

[правіць | правіць зыходнік]

Васілёк лугавы з’яўляецца нацыянальнай кветкай Эстоніі[14].

Гэта афіцыйная кветка шведскай правінцыі Эстэргётланд.

Таксама васілёк з’яўляецца сімвалам хваробы рухальных нейронаў  (англ.) (бел. і бакавога аміятрафічнага склерозу  (руск.) (бел..

У літаратуры

[правіць | правіць зыходнік]

Пад нябеснай сінню глыбокаю
У жытнёвых шнурох ля ракі
Засінелісь мяжой сінявокія У блакітных палёх васількі.

Змітрок Астапенка. «Васількі»[15]

У фальклоры васількі насілі закаханыя маладыя людзі, калі кветка марнела занадта хутка, гэта ўспрымалася як знак таго, што каханне мужчыны не было ўзаемнае[16].

Галерэя

[правіць | правіць зыходнік]

Валошкі ў выяўленчым мастацтве

Ахова і пагрозы

[правіць | правіць зыходнік]

З-за інтэнсіфікацыі сельскай гаспадаркі і выкарыстання хімічных сродкаў для барацьбы з пустазеллем, падвяргаецца пагрозе знішчэння ў сваім звычайным асяроддзі. Выхадам з гэтага становішча з’яўляецца выкарыстанне валошкі ў якасці дэкаратыўнай расліны.

Пры знішчэнні васілька як пустазелля прымяняюцца такія меры, вапнаванне глеб, якія змяшчаюць шмат перагною, добрай ачыстцы пасяўнога насення, баранаванне ўсходаў пасеяных раслін і праполка іх да паспявання васілька.

Цікавыя факты

[правіць | правіць зыходнік]

Васількі былі таксама выкарыстаны ў пахавальным вянку фараона Тутанхамона.[17]

Зноскі

  1. ↑ Ужываецца таксама назва Пакрытанасенныя.
  2. ↑ Пра ўмоўнасць аднясення апісанай у гэтым артыкуле групы раслін да класа двухдольных гл. артыкул «Двухдольныя».
  3. ↑ Назва згодна з Я. П. Шмярко, І. П. Мазан. Лекавыя расліны ў комплексным лячэнні. — Мн: Навука і тэхніка, 1989. — С. 388. — 399 с. — ISBN 5-343-00120-3.
  4. ↑ Federowski M. Lud Bialoruski na Rusi litewskiej. Krakow, I, 1897
  5. ↑ Антонов А. А. О врачебных растениях, дикорастущих в Витебской губернии и употребляемых населением ее в домашней народной медицине. Витебск, 1888
  6. ↑ Анненков Н.  (руск.) (бел. Ботанический словарь, Спб, 1878
  7. ↑ З. Верас. Беларуска-польска-расейска-лацінскі ботанічны слоўнік. — Вільня, Субач 2: Выданне газеты «Голас беларуса», Друкарня С. Бэкэра, 1924.
  8. ↑ Васількоў І. Г. Матэрыялы да флоры Горацкага раёна. Праца навуковага таварыства па вывучэнню Беларусі, т. III. Горы-Горкі, 1927
  9. ↑ Чоловский К. Опыт описания Могилевской губернии. По программе и под редакцией А. С. Дембовецкого, кн. I. Могілев.
  10. ↑ Ганчарык М. М. Беларускія назвы раслін. Праца навуковага таварыства па вывучэнню Беларусі, т. II і IV. Горы-Горки, 1927
  11. ↑ Шатэрнік М. В. Краёвы слоўнік Чэрвеньшчыны. Мінск, 1929
  12. ↑ а б в г д е ё ж Лекарственные растения и и их применение. Изд. 5-5, перераб. и доп. «Наука и техника». Мн., 1974. 592 с. с ил. (АН БССР. Ин-т эксперим. ботаники им. В. Ф. Купревича)
  13. ↑ Helmut Horn, Cord Lüllmann: Das große Honigbuch, Kosmos, Stuttgart 3. Aufl. 2006, S. 31. ISBN 3-440-10838-4
  14. ↑ Eesti Toit: Produkte aus Estland Архівавана 28 верасня 2008., 22. Juni 2008 (ням.)
  15. ↑ Скрыжалі памяці : з творчай спадчыны пісьменнікаў Беларусі, якія загінулі ў гады Другой сусвет. вайны : у 3 кн. — Мінск : Бел. кнігазбор, 2005. — ISBN 985-504-017-1 (агул.). Кніга першая
  16. ↑ Michael Howard. Traditional Folk Remedies. — Ebury Press, 1987. — 160 с. — ISBN 0712617310.
  17. ↑ Васильковое лечение Архівавана 7 студзеня 2012. (руск.)

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Васілёк_сіні&oldid=4849183"