Галандыя (графства)

Графства
Графства Галандыя
нідэрл.: Graafschap Holland
Герб Сцяг
Графства Галандыя ў XIV стагоддзі
<   > канец IX стагоддзя — 1795
Сталіца	Амстэрдам
Мова(ы)	фрызскі, затым нідэрландскі
Афіцыйная мова	фрызскія мовы і нідэрландская
Дынастыя	Галандскі дом (X стагоддзе — 1299), Авенскі дом (1299—1354), Вітэльсбахі (1345—1432), Валуа (Малодшы Бургундскі дом) (1432—1482), Габсбургі (1482—1581)
Кіраўнікі дзяржавы
граф Заходняй Фрысландыі
• пачатак X стагоддзя	Дзірк I
граф Галандыі
• п.1091—1121	Флорыс II
• 1235—1256	Вілем II
• 1299—1304	Іаан II д’Авен
• 1432—1467	Філіп I Добры, таксама Філіп III, герцаг Бургундыі
• 1555—1581	Філіп III, таксама Філіп II, кароль Іспаніі
Гісторыя
• канец X стагоддзе	Адукацыя графства пад назвай Заходняя Фрысландыя.
• пачатак XII стагоддзя	Графства атрымлівае назву Галандыя.
• 3 кастрычніка 1247	Граф Вілем II абраны антыкаралём Германіі.
• 1399	Пасля смерці графа Іаана II Галандыя далучана да графства Эно (Генегау)
• 1579	Галандыя ўваходзіць у склад Рэспублікі Злучаных правінцый.
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Графства Галандыя (нідэрл.: Graafschap Holland) — сярэдневяковае графства, якое існавала на тэрыторыі гістарычнай вобласці Галандыя ў сучасных Нідэрландах. Уваходзіла ў склад Свяшчэннай Рымскай імперыі, затым у склад Іспанскага каралеўства.

Адукацыя графства

Першапачаткова тэрыторыя Галандыі была заселена фрызамі. У пачатку IX стагоддзя гэта тэрыторыя была заваявана імператарам Карлам Вялікім і ўключана ў склад франкскай імперыі. Пасля падзелу імперыі паводле Вердэнскага дагавора ў 843 годзе тэрыторыя Галандыі ўвайшла ў склад «Сярэдзіннага каралеўства», якое дасталася імператару Лотару I. Пасля смерці Лотара яго ўладання былі падзелены паміж трыма сынамі, пры гэтым тэрыторыя Галандыі ўвайшла ў склад каралеўства Лотара II, якое атрымала назву каралеўства Латарынгія. Пасля смерці Лотара II за яго спадчыну спрачаліся Заходне-Франкскае і Усходне-Франкскае каралеўствы, пакуль у 925 годзе Латарынгія канчаткова не была далучана да Усходне-Франкскага каралеўства Генрыхам I Птушкаловам, які прызнаў герцагам Латарынгіі Гізельберта, за якога выдаў замуж сваю дачку Гербергу. У 939 годзе Гізельберт прыняў удзел у паўстанні супраць караля Атона I і загінуў. Латарынгія ў выніку ў 953 годзе дасталася брату Атона, Бруна, які ў 956 годзе падзяліў Латарынгію на 2 часткі: герцагства Верхняя Латарынгія і герцагства Ніжняя Латарынгія. Тэрыторыя Галандыі ўвайшла ў склад Ніжняй Латарынгіі.

У IX — X стагоддзях тэрыторыя Фрызіі падвяргалася набегам нарманаў. У канцы IX стагоддзя імператар Карл III Тоўсты для таго, каб абараніць свае ўладанні ад набегаў нарманаў, прызнаў каля 882 года аднаго з нарманскіх правадыроў, Готфрыда, герцагам Фрызіі. Аднак Готфрыд працягнуў напады. У выніку супраць яго ў 885 годзе была складзена змова фрызскай і саксонскай знаці, адным з яе арганізатараў быў Герульф. У выніку Готфрыд быў забіты. Ва ўзнагароду Герульф атрымаў ад караля Усходне-Франкскага каралеўства Арнульфа Карынтыйскага Заходнюю Фрызію. Герульф лічыцца бацькам Дырка I, першага кіраўніка графства, якое пазней атрымала назву Галандыя.

Галандыя пад кіраваннем Герульфінгаў

У 922 годзе Дырк I, граф Кенемерланда, атрымаў ад караля Заходне-Франкскага каралеўства Карла III Дурнаватага ўладанні каля Эгманда — у мястэчку пад назвай Бладэла. Менавіта ад гэтай падзеі вядзе сваю гісторыю Галандскае графства.

Пра першых графаў вядома не вельмі шмат. Яны насілі тытул граф Фрызіі ці граф Заходняй Фрысландыі. Большая частка іх зямель была багністай і ўвесь час затаплялася. З прычыны гэтага графства было маланаселеным, асноўнае насельніцтва жыло ў дзюнах на ўзбярэжжы і ва ўмацаваных раёнах каля рэк. Таму першыя графы імкнуліся пашырыць свае ўладанні за кошт суседніх народаў. У кіраванне графа Арнульфа пачаліся канфлікты з заходнімі фрызамі. Ён уварваўся ў 993 годзе на іх тэрыторыю, але быў забіты.

Пры сыне Арнульфа, Дырку IV Іерусалімскім (пам. 1039) у 1001 годзе вобласці, якія знаходзіліся пад яго ўладай упершыню былі названы Галандыяй, хоць старая назва яшчэ пераважала. У 1018 годзе Дырк III уступіў у канфлікт з імператарам Свяшчэннай Рымскай імперыі Генрыхам II Баварскім. Нагодай да канфлікту паслужыла узвядзенне замка Влардынген у вусці Мааса, дзякуючы чаму значна паменшыліся даходы ад гандлю ва Утрэхце. Імператар вырашыў умяшацца і паслаў армію на чале з герцагам Ніжняй Латарынгіі Готфрыдам II. Аднак бітва пры Влардынгене 29 ліпеня 1018 года скончылася разгромам імперскай арміі, загінулі многія военачальнікі, а сам герцаг Готфрыд трапіў у палон. Гэта перамога ўмацавала становішча Дырка, а пазней ён яшчэ і пашырыў свае ўладанні за кошт зямель біскупства Утрэхт.

Пры спадчынніках Дырка III канфлікты з імператарамі з прычыны захопленых зямель працягнуліся. Імператар Генрых III у 1046 годзе асабіста ўзначаліў паход супраць графа Дырка IV, які працягнуў палітыку бацькі па захопе зямель, прымусіўшы яго вярнуць некаторыя заваяванні. Аднак пасля сыходу імператара ён працягнуў руйнаваць уладанні біскупаў Утрэхта і Льежа, а таксама ўступіў у саюз з графамі Эно, Фландрыі і герцагам Ніжняй Латарынгіі Готфрыдам III. У 1047 годзе імператар Генрых захапіў і разбурыў замак Райнсбург, але падчас адступлення яго армія панесла сур'ёзныя страты, пасля чаго саюзнікі адкрыта паўсталі супраць імператара. Аднак 13 студзеня 1049 года Дырк IV быў заваблены ў засаду каля Дордрэхта і сіламі біскупаў Утрэхта, Льежа і Меца забіты. Які ўспадкоўваў яму брат, Флорыс I таксама загінуў у адной з бітваў у 1061 годзе.

Удава Флорыса I, Гертруда Саксонская (пам. 1113), якая стала рэгенткай пры малалетнім сыне Дырку V, не змагла перашкодзіць захопу біскупам Утрэхта Вілем I спрэчных тэрыторый паміж біскупствам і графствам, прычым імператар Генрых IV зацвердзіў гэты захоп. Тады Гертруда другім шлюбам выйшла замуж за Роберта I Фрызскага, брата графа Фландрыі і Эно Бадуэна VI, падзяліўшы з ім кіраванне Галандыяй. Пасля смерці брата ў 1070 годзе Роберт арганізаваў паўстанне супраць малалетніх пляменнікаў, Арнульф III і Бадуэн II, якія знаходзіліся пад апекай маці. Ён захапіў Гент і абвясціў сябе графам Фландрыі. З вайны пераможцам выйшаў Роберт, што захаваў Фландрыю. Стаўшы паўналетнім, Дырк V у 1076 годзе пры падтрымцы айчыма змог адваяваць спрэчныя тэрыторыі ў біскупа Утрэхта. Канчаткова канфлікт з біскупамі Утрэхта згас у час кіравання сына Дырка V, Флорыса II Тоўстага, які заключыў свет з біскупам. Акрамя таго, Флорыс змог набыць Рэйнланд (Лейдэн і наваколлі), а з 1101 годзе за Флорысам быў прызнаны тытул граф Галандыі. З гэтага часу назва Галандыя канчаткова выцясняе назву Фрызія.

Пасля смерці Флорыса II засталіся малалетнія дзеці Дырк VI і Флорыс Чорны, апякункай стала іх маці Петранела (Гертруда), дачка Цьеры (Дытрыха) II, герцага Верхняй Латарынгіі. Законным графам быў Дырк, аднак Флорыс Чорны пры падтрымцы маці паўстаў супраць брата ў 1129 годзе, атрымаўшы пры гэтым падтрымку заходніх фрызаў, прычым яго прызналі ў якасці графа кароль Германіі Лотар і біскуп Утрэхта. У 1131 годзе браты памірыліся, але неўзабаве Флорыс ізноў паўстаў. Кароль Лотар у жніўні 1132 года змог памірыць братоў, пазней было задушана і паўстанне фрызаў. Але ў кастрычніку таго ж года Флорыс быў заваблены ў пастку і забіты, пасля чаго Дырк застаўся адзінаўладным кіраўніком. Пазней ён дзякуючы шлюбу са спадчынніцай графства Бентгайм змог пашырыць свае ўладанні. Акрамя таго, пры Дырку VI узмацніўся ўплыў на ўтрэхцкіх біскупаў. Дырк увесь час умешваўся ў выбары новых біскупаў і падтрымліваў горад у барацьбе супраць прэлата. Пазней, у XIII стагоддзі, Утрэхцкае біскупства канчаткова патрапіла пад кантроль графаў Галандыі.

Сын Дырка VI, Флорыс III, быў лаяльным васалам імператара Фрыдрыха I Барбаросы. Ён удзельнічаў у двух італьянскіх паходах імператара, а таксама ў Трэцім крыжовым паходзе, у час якога Флорыс і памёр. Акрамя таго, імператар даў Флорысу права на збор мыты ў Галандыі, фактычна легалізаваўшы практыку, якая існавала з XI стагоддзя. Пры Флорысе пачалося будаўніцтва плацін і дамбаў, што выклікала прыток сялян у графства. Таксама была вызначана граніца паміж графствам і біскупствам Утрэхт. Таксама Флорыс пачаў заваяванне Фрысландыі.

Пры Флорысе пачалася барацьба паміж Галандыяй і Фландрыяй за валоданне Зеландыяй, якая працягвалася да канца XIII стагоддзя. Фландрыя, суверэнітэт якой распасціраўся на ўсю паўднёвую Зеландыю, валодала правамі на вусці Шэльды і, часткова, Мааса і Рэйна. Галандскія графы здаўна спрабавалі пазбавіцца ад гэтага. Флорыс абклаў фландрскіх купцоў новымі падаткамі, што выклікала вайну з графам Філіпам Фландрскім, якая скончылася паражэннем Флорыса. У выніку гэтага ён у 1168 годзе быў вымушаны прызнаць Філіпа сюзерэнам Зеландыі.

Галандыя пад кіраваннем Авенскага дому

Герб аб'яднанага графства Эно, Галандыі і Зеландыі, прыняты Жанам I д’Авен

У 1299 годзе пасля смерці бяздзетнага Іаана I Галандскага, нягледзячы на пратэст імператара Альбрэхта I, графствы Галандыя і Зеландыя атрымаў у спадчыну граф Эно (Генегау) Іаан (Жан) II д’Авен.

Жан памёр у 1304 годзе, яго спадчыннікам стаў яго старэйшы сын Вільгельм (Гільём) I Добры (1286—1337). Ён быў вымушаны змагацца супраць Фландрыі і Брабанта. У 1323 годзе ён заключыў дагавор з графам Фландрыі Людовікам I Неверскім, паводле якога граф Фландрыя адмаўляўся ад прэтэнзій на Зеландыю, а Вільгельм адмаўляўся ад прэтэнзій на імперскую Фландрыю. Гэты дагавор паклаў канец дынастычнай звадзе паміж Дамп'ерамі і Авенамі.

Вільгельму ўдалося падпарадкаваць Заходнюю Фрысландыю, а таксама ён далучыў да сваіх уладанняў біскупства Утрэхт. Пазней ён выдаў сваю дачку Філіпу за караля Англіі Эдуарда III, іншую дачку, Маргарыту, ён выдаў за імператара Людовіка IV Баварскага. У 1337 годзе ён стаяў на чале імперскіх князёў, якія ўступілі ў саюз з Англіяй. Гэты саюз даў штуршок да пачатку ваенных дзеянняў у Стогадовай вайне. Неўзабаве Вільгельм памёр. Яго сын, Вільгельм (Гільём) II (1307—1345) удзельнічаў у Стогадовай вайне на баку Англіі. У 1345 годзе ён аблажыў Утрэхт, біскуп якога імкнуўся выйсці з-пад яго ўлады. Пасля заключэння міру ён адправіўся душыць паўстанне ў Фрысландыі, дзе і загінуў.

Галандыя пад кіраваннем Баварскага дому

Герб аб'яднанага графства Эно, Галандыі і Зеландыі падчас кіравання дынастыі Вітэльсбахаў

Пасля смерці Вільгельма II Эно, Галандыю і Зеландыю атрымала ў спадчыну яго сястра Маргарыта II (1310—1356), якая была ў шлюбе за імператарам Людовікам IV Баварскім.

Пасля смерці мужа Маргарыта вырашыла кіраваць графствамі самастойна. Адзін з яе сыноў, Вільгельм III (1330—1388), герцаг Баварска-Штраўбінскі з 1347, паўстаў супраць маці, патрабуючы перадаць кіраванне Галандыяй і Зеландыяй яму. Гэты канфлікт атрымаў назву Вайна кручкоў і траскі. Нягледзячы на англійскую дапамогу, Маргарыта пацярпела паражэнне і ў 1354 годзе была вымушана перадаць кіраванне графствамі яму. Пасля смерці маці ў 1356 годзе Вільгельм атрымаў у спадчыну і Эно. Але пазней у яго пачаліся прыступы вар'яцтва, пасля чаго ён у 1358 годзе быў кінуты ў замак Гаага. Рэгентам яго ўладанняў, у тым ліку і Эно, стаў іншы сын Маргарыты, Альберт (1336—1404). Яму прыйшлося ваяваць з герцагам Гелдэрна Эдуардам, уціхамірваць мецяжы знаці. Пазней ён наладзіў адносіны з Францыяй. Пасля смерці брата Вільгельма ў 1388 годзе ён атрымаў у спадчыну ўсе яго ўладанні. Пасля яго смерці ў 1404 годзе яго спадчыннікам стаў старэйшы сын Вільгельм IV (1365—1417). Ён быў вымушаны ўціхамірваць мяцеж сеньёраў Аркеля ў Эно, пазней ён дапамог свайму брату Іаану, зрынутаму ў 1406 годзе з пасады біскупа Льежа, вярнуць яе ў 1408 годзе. Быўшы прыхільнікам герцагаў Бургундыі, Вільгельм умяшаўся на іх боку ў грамадзянскую вайну паміж Арманьякамі і бургіньёнамі. У 1415 годзе Эно было спустошана войскамі, якія ўдзельнічалі ў бітве пры Азенкуры.

Пасля смерці ў 1417 годзе Вільгельма IV яго ўладанні мусіла атрымаць у спадчыну другая дачка, Якоба (1401—1436). Але яе дзядзька, біскуп Льежа Іаан III (1375—1425), склаў з сябе сан біскупа і прад'явіў правы на ўладанні брата. У выніку яна захавала за сабой толькі Эно, а Галандыя, Зеландыя і Штраўбінг дасталіся Іаану. Яна беспаспяхова змагалася за вяртанне сваёй спадчыны, для чаго спачатку выйшла замуж у 1418 годзе за герцага Брабанта Жана IV, а потым, зразумеўшы, што муж ёй не можа дапамагчы, кінула яго і знайшла прытулак у Англіі, дзе, ануляўваўшы папярэдні шлюб, выйшла замуж за Хэмфры, герцага Глостэра. Пасля смерці Іаана III пратэктарам яго зямель стаў герцаг Бургундыі Філіп III Добры, з якім Якоба была вымушана памірыцца. Паводле дагавора ў Дэлфце 3 чэрвеня 1428 года Якоба была прызнана графіняй Эно, а Філіп стаў намеснікам яе ўладанняў і спадчыннікам. У 1432 годзе яна падняла паўстанне ў Генце супраць Філіпа, але яно было задушана і ў красавіку 1433 года Якоба была вымушана адрачыся ад графства на карысць Філіпа. З гэтага моманту Эно ўвайшло ў склад Бургундскага герцагства.

Гл. таксама

• Спіс графаў Галандыі
• Галандыя (гістарычная вобласць)
• Галандыя (каралеўства)
• Графства Зеландыя
• Графства Эно (Генегау)
• Гісторыя Нідэрландаў

Літаратура

• Пиренн А. Средневековые города Бельгии. — СПб.: Издательская группа «Евразия», 2001. — 512 с. — 2 000 экз. — ISBN 5-8071-0093-X.

Спасылкі

• Гісторыя Галандыі (англ.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 12 верасня 2007. Праверана 16 студзеня 2009.
• The History of the Lowlands (англ.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 27 мая 2006. Праверана 16 студзеня 2009.
• Сайт Foundation for Medieval Genealogy: Графы Галандыі (англ.). Архівавана з першакрыніцы 22 сакавіка 2012. Праверана 16 студзеня 2009.