Германа-скандынаўская міфалогія

Скандынаўская міфалогія (старажытнагерманская міфалогія) — міфалогія германскіх плямёнаў (англаў, саксаў, нарманаў, данаў і інш.), якая фарміравалася з V в. да н.э. да прыняцця хрысціянства; паколькі асноўнай крыніцай звестак аб ёй з’яўляюцца тэксты паэтычнай «Старэйшай Эды» і празаічнай «Эды» Сноры Стурлусана, яе часта завуць «скандынаўскай міфалогіяй». Прыкладна ў той жа час дацкі храніст Саксон Граматык у «Дзеяннях данаў» перадае шматлікія міфалагічныя сюжэты. Каштоўныя звесткі аб старажытнагерманскай міфалогіі маюцца ў «Германіі» Тацыта.

Гісторыя стварэння міру

У пачатку была чорная бездань Гінунгагап, да поўначы ад яе ляжала царства смугі Ніфльхейм, а да поўдня — царства агню Муспельхейм. У царстве смугі забіў крыніцу Хвергельмір і дванаццаць магутных струменяў (Элівагар) узялі з яго сваё пачатак. Вада ў Ніфльхейме звярталася ў лёд, але крыніца біла не перастаючы і ледзяныя груды парухаліся да Муспельхейму. Нарэшце лёд падышоў так блізка, што пачаў раставаць. З іскраў і адталай вады паўстаў волат Імір і карова Аўдумла. З поту Іміра нарадзілася пара — мужчына і жанчына, а адна нага з іншай зачала сына. Гэта былі першыя іністыя волаты.

Аўдумла лізала салёныя камяні, каб сілкаваць Іміра малаком з сваіх смочак. Так яна вылізала Буры. Яго сын Бёр узяў сабе ў жонкі волатку Бестлу, і яна нарадзіла яму трох сыноў-асаў: Одзіна, Вілі і Ве. Сыны Бора забілі Іміра, а з яго цела стварылі Мідгард.

Стварыўшы мір, Одзін і яго браты задумалі яго засяліць. На беразе мора яны знайшлі два дрэвы: ясень і вярбу. З ясеня зрабілі мужчыну, а з алешыны — жанчыну. Затым адзін з асаў удыхнуў у іх жыццё, іншы даў ім розум, а трэці — кроў і румяныя шчокі. Так з’явіліся першыя людзі, і клікалі іх: мужчыну — Аск, а жанчыну — Эмбла.

За морам, да ўсходу ад Мідгарда, асы стварылі краіну Ётунхейм і падалі яе ў валоданне Бергельміру і яго нашчадкам.

З часам асаў стала больш, тады яны пабудавалі для сябе краіну высока над зямлёй і назвалі яе Асгардам.

Структура свету

Прасторавая структура свету мае «гарызантальную» і «вертыкальную» складнікі. Гарызантальная праекцыя супрацьстаўляе цэнтральны свет, населены людзьмі (Мідгард) ускрайкавым землям (Ётунхейма на ўсходзе, Ніфльхейма на поўначы, Муспельхейма на поўдні). Вакол зямлі размешчаны Акіян, дзе жыве сусветны змей Ёрмунганд.

Асновай вертыкальнага складніку з’яўляецца Ігдрасіль, які злучае ўсе светы паміж сабой (Мідгард, Асгард, Муспельхейм, Ніфльхейм і інш.). У першай песні Старэйшай Эды «Прадраканне вельвы» апісана дзевяць сусветаў, змешчаных на Сусветным дрэве.

Сусветы ў скандынаўскай міфалогіі

• Светы-краіны
  • Асгард — краіна багоў-асаў, змешчаная на небе.
  • Ванахейм — свет, у якім жывуць ваны.
  • Ётунхейм — свет ётунаў, размяшчаецца ўсходняе Мідгарда.
  • Альвхейм — сусвет светлых альваў.
  • Мідгард — сярэдні свет, населены людзьмі.
  • Муспельхейм — вогненная краіна, на ўваходзе ў якую сядзіць волат Сурт (Чорны). Падчас Рагнарока «сыны Муспелля» паедуць па Біўросту і ад іх скачкі ён разбурыцца.
  • Ніфльхейм — свет вечнага лёду і цемры, існавалы ў бездані яшчэ да пачатку стварэння.
  • Свартальвхейм — падземная краіна цвергаў.
  • Хельхейм — апраметная, царства мёртвых, валодання Хель.
• Геаграфічныя тэрміны
  • Біўрост (Більрост) — мост-вясёлка, які злучае Мідгард з Асгардам.
  • Вальхала — палац з велізарнай банкетнай залай, які належаў Одзіну ў Асгардзе.
  • Вігрыд — раўніна, дзе сустрэнуцца ў дзень Рагнарок асы, альвы, эйнхерыі, ётуны, Сурт, Хель і іх войска.
  • Хвельгельмір — атрутная крыніца, якая б’е ў Ніфльхейме і стякаючая ў Гінунгагап.
  • Гінунгагап — сусветная бездань, у якой зарадзіўся іністы волат Імір.
  • Гімле — Самы лепшы палац, куды сыходзяць душы памерлых. Вышэй і лепш, чым Вальхала. Адзінае месца ў свеце, якое не будзе закранута падчас Рагнарока агнём Сурта. Літаральны пераклад — «Абарона ад агню», «Мясціна асалоды».
  • Г'ёль — рака, якая аддзяляе свет жывых ад свету памерлых.
  • Гніпа (або Гніпахелір) — пячора, якую насяляе Гарм.
  • Івінг — рака, дзе праходзіць мяжа паміж асамі і ётунами.
  • Ігдрасіль — гіганцкі ясень, Сусветнае дрэва, якое злучае ўсе светы. Ігдрасіль даслоўна перакладаецца «скакун Іга (Жудаснага)». Іг — адна з мянушак Одзіна. Меркавана назва Ігдрасіль звязана з міфам аб здабыцці Одзінам Рун.
  • Жалезны лес — адно з месцаў у Ётунхейме, там Ангрбода нарадзіла дзяцей Локі.
  • Урд — крыніца мудрасці, якая б’е з-пад каранёў сусветнага ясеня Ігдрасіль.
  • Хадмімір — гай у якой у дзень Рагнарок схаваюцца Ліў і Ліўтрасір.
  • Альвхейм — палац бога Фрэйра і жыллё светлых альваў.
  • Більскірнір — «неразбуральны», або «асвятланы толькі на імгненне» — палац Тора, самыя вялікія палаты ў Асгардзе.

Эсхаталогія

Падчас светабудовы багі ўтаймавалі пачвар — змяя Ёрмунганда, ваўка Фенрыра і інш. Але з набліжэннем канца свету гэтыя пачвары вырвуцца на волю, прыплыве карабель мерцвякоў, па мосце вясёлкі Біўрэст прыйдуць ваяры Муспеля і разбураць гэты мост, ад чаго пайдзе разбурэнне Мідгарда і Асгарда, і адбудзецца апошняя бітва Рагнарок, у якой на боку богаў будуць выступаць загінулыя ваяры. Багі і пачвары знішчаць адзін аднаго, і агністы волат Сурт знішчыць мір, пасля чаго павінен паўстаць новы мір. Ліў і Ліўтрасір — шлюбная пара, якой наканавана перажыць Рагнарок і згубу свету; яны адродзяць чалавечы род. Яшчэ, паводле паддання, Рагнарок перажывуць багі: Відар, Валі, Магні, Модзі і Уль, а Бальдр і Хёд вернуцца ў мір жывых.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Германа-скандынаўская міфалогія