Каюга

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Каюга
(Gayogohó:no’)
Агульная колькасць 5342 (2011 г.)
Рэгіёны пражывання ЗША
Мова каюга
Рэлігія анімізм, політэізм, хрысціянства
Блізкія этнічныя групы іншыя іракезы, ваяндот, саскуэханцы, эры

Каюга (саманазва: Gayogohó:no’, літаральна «людзі вялікага балота») — індзейскі народ, карэнныя жыхары ЗША. Уваходзяць у лігу іракезаў. Жывуць пераважна ў штатах Аклахома і Нью-Ёрк. Нашчадкі каюга таксама сустракаюцца сярод іракезаў Канады. Агульная колькасць у ЗША (2011 г.) — 5342 чал.

Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]

Карэннымі тэрыторыямі, здаўна населенымі каюга, лічацца берагі азёр Фінгер у сучасным штаце Нью-Ёрк. На поўначы іх землі даходзілі да паўночных берагоў ракі Святога Лаўрэнція. Каюга былі адным з пяці народаў-заснавальнікаў лігі (канфедэрацыі) іракезаў. Лічылася, што яны захоўвалі духоўную моц лігі, а таму адыгрывалі важную ролю ў супольных рэлігійных цырымоніях. 10 правадыроў каюга, выбраных жанчынамі, прадстаўлялі свае роды ў радзе іракезаў[1].

У 1660-х гг. каюга ўдзельнічалі ў разгроме саскуэханцаў, што дазволіла значна пашырыць тэрыторыі. Але ў выніку каюга сутыкнуліся з ваенным саюзам плямён, які стварылі французскія каланісты. У 1687 г. французы арганізавалі ваенную экспедыцыю супраць іракезаў. Захопленыя імі ў палон паляўнічыя каюга былі пераўтвораны ў рабоў. Няўдачы падчас Бабровых войн вымусілі каюга прытрымлівацца саюза з брытанскімі калоніямі. Яны ўдзельнічалі ў Сямігадовай вайне супраць французаў на баку брытанцаў. Атравана, ваенны правадыр каюга, забяспечваў брытанскай арміі выведванне сіл праціўніка[2]. Акрамя таго, назіралася міграцыя каюга на захад, пераважна ў даліну ракі Агая, дзе паступова склалася згуртаванне так званых мінга — іракезаў Агая. Войны, міграцыі і асабліва эпідэміі прывялі да скарачэння насельніцтва. У 1778 г. налічвалася толькі крыху болей за 1100 каюга[3].

У гады Амерыканскай рэвалюцыі каюга падтрымалі Вялікабрытанію супраць паўстаўшых калоній. У 1779 г. па загаду Дж. Вашынгтона часткі Кантынентальнай арміі ўварваліся ў землі каюга і спалілі іх вёскі. Многія каюга збеглі на захад або на тэрыторыю Канады. 11 лістапада 1794 г. каюга разам з іншымі іракезамі падпісалі мірнае пагадненне з ЗША[4], згодна з якім атрымалі права на аўтаномную рэзервацыю ў штаце Нью-Ёрк. Аднак улады штата Нью-Ёрк парушылі пагадненне і ўсталявалі свой фармальны суверэнітэт над землямі рэзервацыі, што было замацавана ў дагаворах 1789 г., 1790 г., 1795 г. і 1807 г.[5] і пазней выклікала доўгатэрміновыя судовыя спрэчкі, якія працягваюцца і ў нашы дні[6].

У 1831 г. іракезы Агая падпісалі пагадненне з ЗША аб перадачы сваіх зямель наўзамен на грашовую кампенсацыю і землі на тэрыторыі Аклахомы. У 1888 г. была вылучана асобная рэзервацыя перасяленцаў-сенека і каюга. У 1937 г. яна атрымала права на самакіраванне як супольнае племя сенека і каюга[7][8]. У нашы дні гэта аб’яднанне мае статус нацыі.

Асаблівасці культуры[правіць | правіць зыходнік]

Да канца XVIII ст. сацыяльнае і эканамічнае жыццё каюга мала адрознівалася ад іншых іракезаў. Асноўнымі заняткамі з’яўляліся земляробства, паляванне, рыбалоўства і збіральніцтва. Навакольныя землі належалі вясковым абшчынам, апрацоўваліся жанчынамі і таму перадаваліся па спадчыне ад жанчыны да жанчыны. Адлік сваяцтва вёўся па жаночай лініі. Жанчыны прымалі ўдзел у кіраванні[1]. Усяго налічвалася 10 родава-тэрытарыяльных аб’яднанняў на чале з правадырамі, што карысталіся аўтаноміяй, мелі свой татэм і прадстаўніцтва ў радзе іракезаў[9].

Каюга знакаміты прыкладным мастацтвам — вырабам разьбяных дзяржальняў, драўляных лялек і масак[10]. Дзякуючы амерыканскім антраполагам XIX ст. і XX ст., добра захаваўся фальклор каюга, які адлюстроўвае агульныя для іракезаў казкі і міфы пра Вялікага Міратворца[11], Нябесную жанчыну[12], Лятучую галаву[13] і інш.

Мова[правіць | правіць зыходнік]

Мова каюга належыць да іракезскай групы моў. Сярод жыхароў правінцыі Антарыа ў Канадзе на ёй размаўляе каля 240 чалавек, прычым у Канадзе вылучаюцца 2 блізкія дыялекты — верхні і ніжні. У 2012 г. 79 чалавек свабодна размаўлялі на мове каюга ў штаце Нью-Ёрк[14]. Асобны дыялект сенека-каюга Аклахомы да нашага часу знік.

Зноскі

  1. ↑ а б Cayuga Tribe: History & Overview
  2. ↑ Cayuga
  3. ↑ The Quebec History Encyclopedia Cayuga Indians
  4. ↑ TRIBAL HISTORY Архівавана 14 мая 2017.
  5. ↑ The Encyclopedia of New York State
  6. ↑ THE CAYUGA INDIANS AND THEIR LAND CLAIM
  7. ↑ SENECA-CAYUGA
  8. ↑ Muriel H. Wright, CAYUGA(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 6 сакавіка 2017. Праверана 3 мая 2017.
  9. ↑ Steven L. Danver, Native Peoples of the World: An Encylopedia of Groups, Cultures and Contemporary Issues
  10. ↑ Гл.: Frank Gouldsmith Speck, Alexander General, Midwinter Rites of the Cayuga Long House
  11. ↑ Legendary Native American Figures: The Great Peacemaker
  12. ↑ Native American Legends: Sky Woman (Ataensic, Atahensic, Ataentsic)
  13. ↑ Legendary Native American Figures: Flying Head (Big Heads)
  14. ↑ Cayuga (Goyogo̱hó:nǫ’)

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Каюга&oldid=4598887"