Югаславія

Югаславія — славянская дзяржава ў Еўропе, якая існавала на Балканскім паўвостраве на працягу амаль усяго XX стагоддзя, мела выхад да Адрыятычнага мора.

У Вялікую Югаславію — каралеўства (КСХС), затым федэрацыю (ФНРЮ, СФРЮ) — уваходзілі цяпер незалежныя дзяржавы: Сербія, Чарнагорыя, Харватыя, Славенія, Македонія, Боснія і Герцагавіна. У Малую Югаславію — федэрацыю (СРЮ), затым канфедэратыўны саюз (ГССЧ) — уваходзілі цяпер незалежныя дзяржавы Сербія, Чарнагорыя.

Югаславія ўтварылася (як Каралеўства Сербаў, Харватаў і Славенцаў) пасля Першай сусветнай вайны і распаду Аўстра-Венгерскай Імперыі ў пачатку XX ст., распалася ў канцы XX ст. — пачатку XXI ст.

Дзяржаўнай мовай у выніку супрацоўніцтва сербскіх і харвацкіх лінгвістаў першапачаткова была сербахарвацкая або харватасербская. Пасля 2-й сусветнай вайны мовы саюзных рэспублік былі абвешчаныя раўнапраўнымі дзяржаўнымі мовамі, хоць сербахарвацкая і сербская карысталіся адноснай перавагай. Асноўнае насельніцтва — паўднёвыя славяне: (сербы, славенцы, харваты, македонцы), а таксама не славянскія народнасці: албанцы, цыгане.

Гісторыя

«Першая Югаславія» (1918—1946)

У перыяд паміж Першай і Другой сусветнымі войнамі ў 1918—1941 гг. Югаславія існавала пад назвамі Каралеўства Сербаў, Харватаў і Славенцаў (КСХС) (з 1918) і Каралеўства Югаславія (КЮ) (c 1929).

Неадбыўшаяся «Вялікая Югаславія»

Пасля вайны Ціта меркаваў аб стварэнні «Вялікай Югаславіі» ў рамках рэалізацыі планаў стварэння Балканскай Федэрацыі, разгледжвальных ім сумесна са Сталіным і Дымітравым.

Ціта жадаў сфарміраваць сацыялістычную федэрацыю з цэнтральнай уладай Бялграда з тэрыторыі «Першай Югаславіі», а таксама Балгарыі і Албаніі ў якасці федэральных рэспублік.

Спачатку былі створаны югаслава-албанскі і югаслава-балгарскі эканамічна-мытныя звязы з інтэграцыяй албанскай эканомікі ў югаслаўскую, аднак затым ні Вялікая Югаславія, ні хоць бы далучэнне да Югаславіі Албаніі рэалізаваныя не былі з прычыны ўзніклых рознагалоссяў з кіраўніцтвам Албаніі і Балгарыі, а затым і парыву са Сталіным.

Сацыялістычная «Другая Югаславія» (1946—1990)

Югаславія стала сацыялістычнай федэрацыяй з шасці саюзных рэспублік пад назвамі Дэмакратычная Федэратыўная Югаславія (з 1945), Федэратыўная Народная Рэспубліка Югаславія (ФНРЮ) (з 1946), Сацыялістычная Федэратыўная Рэспубліка Югаславія (СФРЮ) (ад 1963).

У якасці мадэлі нацыянальнага будаўніцтва ў сацыялістычнай Югаславіі быў абраны федэралізм. Паводле Канстытуцыі СФРЮ, прынятай у 1974 г., суб’ектамі федэрацыі якімі былі шэсць сацыялістычных рэспублік і два аўтаномныя сацыялістычныя краі. Усе народы Югаславіі былі прызнаныя раўнапраўнымі. Цітава нацыянальна-дзяржаўная рэформа прывяла да вызначаных поспехаў: сталі паступова забывацца этнічныя чысткі ваенных гадоў, у краіне знізіўся напал міжэтнічных адносін. Кіраўніцтва краіны заявіла аб з’яўленні новай наднацыянальнай этнічнай агульнасці — югаслаўскага народа. Колькасць людзей, якія лічаць сябе югаславенамі (як правіла, гэта былі людзі, народжаныя ў змяшаных шлюбах), павялічвалася ад перапісу да перапісу, да моманту распаду Югаславіі іх доля ў насельніцтве краіны перавысіла 5 %.

У канцы 1940-х гг. паўсталі рознагалоссі паміж лідарам камуністычнай партыі Югаславіі Ціта і Сталіным, што прывяло да парыву адносін з СССР. Хоць пасля смерці Сталіна яны былі часткова ўхіленыя, Югаславія не стала членам Арганізацыі Варшаўскай Дамовы, а наадварот, у процівагу ёй стварыла Рух недалучэння. У гады кіравання Ціта Югаславія выконвала ролю пасярэдніка паміж Захадам і найбольш адыёзнымі камуністычнымі рэжымамі.

Рэжым Ціта гуляў на супярэчнасцях паміж дзяржавамі капіталістычнай і сацыялістычнай сістэм, што дазваляла Югаславіі ў пасляваенныя дзесяцігоддзі даволі хутка развівацца.

Распад

Фактарамі распаду югаслаўскай федэрацыі сталі смерць Ціта і фіяска праводжанай яго пераемнікамі нацыянальнай палітыкі, распад сусветнай сацыялістычнай сістэмы, воплеск нацыяналізму ў Еўропе (прычым не толькі ў краінах Цэнтральна-Усходняга рэгіёна). У 1990 г. ва ўсіх шасці рэспубліках СФРЮ былі праведзеныя мясцовыя выбары. Перамогу на іх усюды атрымалі нацыяналістычныя сілы.

З прычыны нарастальных нацыянальных рознагалоссяў па завяшчанні Ціта пасля яго смерці пост прэзідэнта краіны быў скасаваны, а на чале краіны ўстаў Прэзідыум, члены якога (раздзелы саюзных рэспублік і аўтаномных абласцей) штогод змянялі адзін аднаго па чарзе. Кароткачасовы эканамічны цуд у сярэдзіне 1980-х гг. скончыўся імклівай інфляцыяй і развалам эканомікі, што прывяло да абвастрэння адносін паміж эканамічна больш развітымі Сербіяй, Харватыяй і Славеніяй, і астатнімі рэспублікамі.

Падчас грамадзянскай вайны і распаду ад Вялікай Югаславіі ў канцы XX стагоддзя аддзяліліся чатыры з шасці саюзных рэспублік (Славенія, Харватыя, Боснія і Герцагавіна, Македонія). Тады на тэрыторыю спачатку Босніі і Герцагавіны, а затым аўтаномнага краю Косава былі ўведзеныя міратворчыя сілы ААН пад кіраўніцтвам ЗША. У Косава, з падставы рэгулявання мандату ААН міжэтнічнага канфлікту паміж сербскім і албанскім насельніцтвам, ЗША і іх саюзнікі правялі ваенную аперацыю па захопе і фактычнаму аддзяленню ад Югаславіі і Сербіі аўтаномнага края Косава, які апынуўся пад пратэктаратам ААН (гл. Вайна НАТА супраць Сербіі, 1999. Тым часам Югаславія, у якой напачатку XXI ст. заставалася дзве рэспублікі, ператварылася ў Малую Югаславію (Сербію і Чарнагорыю): з 1992 па 2003 г. — Саюзная Рэспубліка Югаславія (СРЮ), з 2003 па 2006 г. — канфедэратыўны Дзяржаўны Саюз Сербіі і Чарнагорыі (ГCCX). Югаславія канчаткова спыніла існаванне з выхадам з саюза Чарнагорыі 3 чэрвеня 2006 г.

Склад

Вялікая Югаславія

«Першая Югаславія» — Каралеўства Сербаў, Харватаў і Славенцаў (КСХС), Каралеўства Югаславія (КЮ)

Прыморская бановіна
Зетская бановіна
Саўская бановіна
Мараўская бановіна
Урбаўская бановіна
Дрынская бановіна
Вардарская бановіна
Дунайская бановіна
Бялград
Харвацкая бановіна (з 1939) — паўстала ў выніку аб’яднання Саўскай і Прыморскай бановін

Сацыялістычная «Другая Югаславія» — Федэратыўная Народная Рэспубліка Югаславія (ФНРЮ), Сацыялістычная Федэратыўная Рэспубліка Югаславія (СФРЮ)

Сербія (саюзная рэспубліка)
- Косава (аўтаномны край)
- Ваяводзіна (аўтаномны край)
Харватыя (рэспубліка)
Славенія (рэспубліка)
Боснія і Герцагавіна (рэспубліка)
Македонія (рэспубліка)
Чарнагорыя (рэспубліка)

Малая Югаславія

Постсацыялістычная «Трэцяя Югаславія» — Саюзная Рэспубліка Югаславія (СРЮ), Дзяржаўны Саюз Сербіі і Чарнагорыі (ДССЧ)

Сербія (саюзная рэспубліка)
- Косава (аўтаномны край, фактычна — міжнародны пратэктарат)
- Ваяводзіна (аўтаномны край)
Чарнагорыя (саюзная рэспубліка)

Гл. таксама

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Югаславія
Балканская Федэрацыя
Распад Югаславіі
Міжнародная камісія па былой Югаславіі
Кінематограф Югаславіі