Іранскі рыял

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Іранскі рыял

Код ISO 4217 IRR
Краіна
Цэнтральны банк Central Bank of Iran[d]
Друк грошай Security Printing and Minting Organization of Central Bank of Islamic Republic of Iran[d]

Рыял (перс.: ریال) — грашовая адзінка Персіі з 1798 па 1825 год і Ірана з 1932 года.

1 рыял роўны 100 дынарам, але з-за нізкага курсу рыяла дынары практычна не выкарыстоўваюцца ў разліках.

У цяперашні час маюць хаджэнне манеты вартасцю 50, 100, 250, 500, 1000, 2000 і 5000 рыялаў; банкноты наміналам 100, 200, 500, 1000, 2000, 5000, 10 000, 20 000, 50 000, 100 000 рыялаў. Цэнтральны банк выпускае таксама чэкі на прад’яўніка ў 500 000, 1 000 000 і 2 000 000 рыялаў, фармальна якія не з’яўляюцца банкнотамі.

Да грашовай рэформы 1932 года валютай Ірана быў туман (1 туман = 10 кран, 1 кран = 1000 дынараў). Назва «туман» выкарыстоўваецца як неафіцыйная Падліковая адзінка для абазначэння сумы ў 10 рыялаў[1].

Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]

Рыял упершыню стаў вытворнай грашовай адзінкай Ірана (у той час Персіі) у 1798 годзе. рыялы былі ўведзеныя як манеты наміналам у 1250 дынараў (разменнай адзінкі) або 1/8 тумана (асноўнай адзінкі). У 1825 годзе рыял перастаў выпускацца[2] і да 1932 года валютай Ірана быў персідскі туман[3].

31 ліпеня 2019 года Урад Ірана пагадзіўся з прапановай цэнтральнага банка аб правядзенні грашовай рэформы і ўвядзенні замест рыяла новай грашовай адзінкі — тумана, роўнага 10 000 рыялам. Рашэнне аб правядзенні рэформы ўступіць у сілу пасля ўзгаднення яго парламентам Ірана[4].

4 мая 2020 года Парламент Ірана зацвердзіў законапраект аб перайменаванні і дэнамінацыі нацыянальнай грашовай адзінкі. Згодна з гэтым дакументам, новая валюта, якая ўводзіцца ў абарачэнне на тэрыторыі дзяржавы, будзе называцца туман. Пры абмене аднаму туману будуць адпавядаць 10 тысяч рыялаў[5].

Этапы грашовага звароту рыяла[правіць | правіць зыходнік]

У 1932 годзе «Банк Мелі Іран» упершыню надрукаваў банкноты наміналам 5, 10, 20, 50, 100 і 500 рыялаў. Банкноты наміналам 1000 рыялаў былі ўведзеныя ў абарачэнне ў 1935 годзе. Затым урад Ірана выпусціў у 1951 годзе банкноту наміналам 200 рыялаў, а ў наступным годзе банкноты наміналам 5000 і 10 000 рыялаў.

Цэнтральны Банк Ірана праз нейкі час спыніў выпуск некаторых банкнот: так, у 1940 годзе выйшлі з абарачэння банкноты наміналам 5, а ў 1960 — 10 рыялаў. У 1993 Цэнтральны банк абвясціў рыял цалкам канверсоўным. За апошнія два дзесяцігоддзі курс рыяла меў тэндэнцыю да пастаяннага зніжэння[6].

1932—1943[правіць | правіць зыходнік]

Першы шах дынастыя Пехлеві Рэза Пехлеві адлюстроўваўся на адным баку ўсіх выпускаў грашовых знакаў Ірана ўсіх вартасцяў, з 1928 (на туманах) па 1943 (на рыялах).

Серыя 1932 года[правіць | правіць зыходнік]

Серыя 1932 года
Малюнак Намінал Памер
(мм) 		Асноўныя колеры Апісанне
Аверс Рэверс Аверс Рэверс
5 рыялаў 130×67 Зялёны Рэза Пехлеві Намінал, Леў і сонца
10 рыялаў 136×69 Карычневы
20 рыялаў 142×71 Пурпурны
50 рыялаў Зялёны Рэза Пехлеві і палац Саадабад
100 рыялаў Шэры Рэза Пехлеві і Персепаліс
500 рыялаў Сіні Рэза Пехлеві і гара Дэмавенд

Серыя 1937 года[правіць | правіць зыходнік]

Серыя 1937 года
Малюнак Намінал Памер
(мм) 		Асноўныя колеры Апісанне
Аверс Рэверс Аверс Рэверс
5 рыялаў 130×67 Зялёны Рэза Пехлеві Намінал
Леў і сонца
10 рыялаў 136×69 Карычневы
20 рыялаў 142×71 Чырвоны
50 рыялаў Цёмна-зялёны Рэза Пехлеві і палац Саадабад
100 рыялаў Шэры Рэза Пехлеві і Персепаліс
500 рыялаў Цёмна-сіні Рэза Пехлеві і гара Дэмавенд
1000 рыялаў 148×73 Зялёны Рэза Пехлеві і Кір II Леў і сонца
Кір II

Серыя 1942 года[правіць | правіць зыходнік]

Серыя 1942 года
Малюнак Намінал Памер
(мм) 		Асноўныя колеры Апісанне
Аверс Рэверс Аверс Рэверс
5 рыялаў 130×67 Чырвоны Рэза Пехлеві грабніца прарока Данііла
10 рыялаў 136×69 Фіялетавы гара Дэмавенд
20 рыялаў 142×71 Аранжавы Рэза Пехлеві і Персепаліс Чыгунка ў гарах
50 рыялаў Зялёны Рэза Пехлеві і гара Дэмавенд ПерсепалісЛеў і сонца
100 рыялаў Чырвоны Рэза Пехлеві і палац Саадабад Параход і паруснік
500 рыялаў Цёмна-сіні Рэза Пехлеві Маўзалей Кіра
1,000 рыялаў 148×73 Шэры
Зялёны 		Світанак над гарой Дэмавенд

1944 — пачатак 1979[правіць | правіць зыходнік]

Другі шах дынастыі Пехлеві Махамед Рэза Пехлеві, шах з 1941 па 1979 год, быў намаляваны на адным баку ўсіх грашовых знакаў Ірана ўсіх выпускаў, пачынаючы з выпуску 1944 года. Яго партрэты на грошах спачатку сталелі, затым старэлі разам з ім.

Серыя 1944 года[правіць | правіць зыходнік]

Серыя 1944 года
Малюнак Намінал Памер
(мм) 		Асноўныя колеры Апісанне
Аверс Рэверс Аверс Рэверс
5 рыялаў 130×67 Чырвоны Махамед Рэза Пехлеві Грабніца прарока Данііла
10 рыялаў 136×69 Фіялетавы гара Дэмавенд
20 рыялаў 142×71 Аранжавы Махамед Рэза Пехлеві і Персепаліс Чыгунка ў гарах
50 рыялаў Зялёны Махамед Рэза Пехлеві Грабніца Кіра
100 рыялаў Карычневы Махамед Рэза Пехлеві
палац Саадабад 		Параход і ветразнае судна
100 рыялаў Фіялетавы Махамед Рэза Пехлеві Стары мост у Дызфуле
500 рыялаў Цёмна-сіні Палац у Персепаліс
1000 рыялаў 148×73 Зялёны Гара Дэмавенд

Серыя 1949—1951 гадоў[правіць | правіць зыходнік]

Серыя 1949—1951
Малюнак Намінал Памер
(мм) 		Асноўныя колеры Апісанне
Аверс Рэверс Аверс Рэверс
10 рыялаў 130×67 Сіні Махамед Рэза Пехлеві Крылаты цмок з Так-е Бостан
20 рыялаў 136×69 Чырвона-карычневы Леў і антылопа з Так-е Бостан
50 рыялаў 142×71 Зялёны Барэльеф з Персепаліса
100 рыялаў 148×73 Ружовы Палац Дарыя ў Персепалісе
200 рыялаў 154×75 Блакітны Чыгуначны мост у гарах
500 рыялаў 160×77 Сіні Жывапіс з палаца Чэхель-сатун
1000 рыялаў 166×79 Вішнёвы Гара Дэмавенд
Серыя 1944—1979
Малюнак Намінал Памер
(мм) 		Асноўныя колеры Апісанне
Аверс Рэверс Аверс Рэверс
10 рыялаў 130×67 Шэры Махамед Рэза Пехлеві Імператарская пячатка Дарыя I
Шэры Маўзалей Авіцэны
Шэры Дамба Амір Кадзіб
20 рыялаў Чырвоны Помнік Рэза Пехлеві
Аранжавы Дамба Амір Кадзіб
50 рыялаў Зялёны Махамед Рэза Пехлеві на дэманстрацыі
Зялёны Маўзалей Кіра
100 рыялаў 136×69 Пурпурны Сацыяльныя паслугі
Пурпурны Мармуровы палац
Пурпурны Рэза Пехлеві і Махамед Рэза Пехлеві 50-гадовы юбілей Дынастыі Пехлеві
200 рыялаў Сіні Махамед Рэза Пехлеві чыгуначны мост
Сіне-зялёны Вежа Азадзі
500 рыялаў 142×71 Серабрысты жоўты Артэфакты з Марліка
1000 рыялаў 148×73 Карычневы Магіла Хафеза
5000 рыялаў 154×75 Блакітны Палац Галестан
10000 рыялаў 160×77 Зялёны Палац Галестан
Пярэдні бок: 5 і 500 1944 года Пярэдні бок: 20 1951 года і 10 1954 года
Пярэдні бок: 200 1958 і 500 1962 года 500 1969 і 1000 узору 1974 года

Пасля Ісламскай рэвалюцыі 1979 года[правіць | правіць зыходнік]

Пасля перамогі Ісламскай рэвалюцыі аятала Хамейні у 1979 годзе выявы шаха Махамеда Рэза Пехлеві, які быў намаляваны на ўсіх банкнотах Ірана, запячатвалі адным (партрэт) або двума (партрэт і вадзяны знак) крыжамі, звычайна чырвонай фарбай.

Наддрукоўкі 1979 года на 20 узору 1974 года Наддрукоўкі 1979 года на 100 і 5000 узору 1974 года
Адваротны бок 20 і 50 узору 1974 года: Лацьян і маўзалей Кіра Адваротны бок 100 і 5000 узору 1974 года

«Задрукоўка» 1979/1980 года[правіць | правіць зыходнік]

Затым, у 1980 годзе, малюнак іранскага шах Пехлеві на банкнотах было закрыта «мастацкім» вычварным чорным малюнкам, які паўтарае яго сілуэт.

Гэта было зроблена, паколькі ў Цэнтральным банку Ірана заставаліся вялікія запасы аддрукаваных, але не выпушчаных у абарачэнне банкнот узору 1974 года, на кожнай з якіх была выява ненавіснага новай уладзе шаха.

Былі выпушчаныя манеты наміналам 50 дынараў, 1 рыял, 2 рыяла, 5 рыялаў, 10 рыялаў, 20 рыялаў, 50 рыялаў.

Пярэдні бок: 200 з наддрукоўкамі 1979—1980 Пярэдні бок: 500 з наддрукоўкамі 1980 года 1000 1979 і 50 1980 з марка з спецгашэннем 1982
Адваротны бок: 200 з наддрукоўкамі 1979—80 Адваротны бок: 500 і 1000 з наддрукоўкамі 1980 года 1000 1979 і 50 з маркай са спецгашэннем 1982
Іранскія шахі бацька і сын Пехлеві I і II-й на юбілейнай банкноце 50 гадоў дынастыі (1976). Да канца дынастыі застаецца тры гады

Выпуск 1982 года[правіць | правіць зыходнік]

Першы выпуск банкнот пасля Ісламскай рэвалюцыі. Візуальна банкноты былі падобныя з банкнотамі часоў Пехлеві, аднак выява шаха была заменена на малюнак Маўзалея Імама Рэзы. Былі выпушчаныя банкноты наміналам 100, 200, 500, 1000, 5000 і 10000 рыялаў.

Серыя 1982 года
Малюнак Намінал Памеры
(мм) 		Асноўныя колеры Апісанне
Аверс Рэверс Аверс Рэверс
100 рыялаў 142×71 Пурпурны Маўзалей Імама Рэзы Чахарбаг Мадрэса
200 рыялаў 148×73 Сіне-зялёны Маўзалей Авіцэны
500 рыялаў 154×75 Карычневы Крылатыя быкі
1,000 рыялаў 160×77 Ружовы Грабніца Хафеза
5,000 рыялаў 166×79 Пурпурны Нафтаперапрацоўчы завод ў Тэгеране
10,000 рыялаў 172×81 Зялёны Стары будынак Парламента Ірана

Банкноты і чэкі 1992—2017 гадоў[правіць | правіць зыходнік]

У абароце знаходзяцца банкноты наміналам у 100, 200, 500, 1000, 2000, 5000, 10 000, 20 000, 50 000, 100 000 рыялаў розных гадоў выпуску і чэкі ў 500 000 і 1 000 000 рыялаў. Банкноты старога ўзору 1982—1989 гадоў выпуску з’яўляюцца плацежным сродкам і адбіраюцца з абароту па меры зносу.

На адным баку банкнот усіх выпускаў (акрамя банкнот вартасцю ў 100, 200 і 500 рыялаў і чэкаў у 500 000 і 1 000 000 рыялаў) намаляваны партрэт аяталы Хамейні. На чэках наміналам 500 000 і 1 000 000 рыялаў выканана падвойная франкіроўка (наміналы пазначаны і ў рыялах), якая сведчыць аб тым, што валютная рэформа, у выніку рэалізаваная ў 2020 годзе, была запланавана ўжо ў канцы 2000-х.

Банкноты серыі 1985—2017 гадоў
Малюнак Намінал
(рыялаў) 		Памеры (мм) Асноўныя колеры Апісанне Дата выпуску ў абарачэнне
Пярэдні бок Адваротны бок Пярэдні бок Адваротны бок
100 130×67 ружовы,
фіялетавы 		партрэт Хасана Мадары Будынак Сената ў Тэгеране 1 снежня 1985
200 136×69 зялёны,
аранжавы 		Пятнічная мячэць у Ездзе Сяляне-дэхкане 30 жніўня 1982
500 142×71 шэры,
зялёны 		Пятнічная малітва Тегеранскі ўніверсітэт 15 сакавіка 1989
1000 148×73 карычневы Медрэсе Фейзіе Мячэць Купал Скалы ў Іерусаліме 1982
зялёны,
карычневы 		партрэт аяталы Хамейні Мячэць Купал Скалы ў Іерусаліме 24 кастрычніка 1992
2000 151×74 фіялетавы Вызваленне Харэмшэхра Кааба ў Мекке 5 жніўня 1986
ружовы,
зялёны 		партрэт аяталы Хамейні Кааба ў Мекке 3 лістапада 2005
5000 154×75 чырвоны Іранскія рэвалюцыянеры 1979 года Маўзалей Фацімы Масуме 1981
карычневы,
ружовы 		партрэт аяталы Хамейні, усходні ўзор букет кветак з птушкамі 5 кастрычніка 1993
карычневы,
ружовы 		партрэт аяталы Хамейні, усходні ўзор Амід, Сафір, глобус з пазначанай тэрыторыяй Ірана 3 жніўня 2009
карычневы,
ружовы 		партрэт аяталы Хамейні, усходні ўзор Кераміка з Заболя 17 чэрвеня 2013
10 000 160×77 сіні Іранскія рэвалюцыянеры 1979 года Маўзалей Імама Рэзы 1981
зялёны,
сіні 		партрэт аяталы Хамейні, усходні ўзор Гара Дэмавенд 24 кастрычніка 1992
142×71 зялёны партрэт аяталы Хамейні Маўзалей Хафіза ў Шыразе 12 чэрвеня 2017
20 000 163×78 сіні,
зялёны 		партрэт аяталы Хамейні, усходні ўзор Плошча Імама ў Ісфахане 14 сакавіка 2004
сіні,
зялёны 		партрэт аяталы Хамейні, усходні ўзор Мячэць Аль-Акса ў Іерусаліме 3 жніўня 2009
сіні,
зялёны 		партрэт аяталы Хамейні, усходні ўзор Асабняк Агазадэ 22 кастрычніка 2014
50 000 166×79 зялёны,
жоўты 		партрэт аяталы Хамейні, усходні ўзор сімвал атама на контурнай карце Ірана 11 сакавіка 2007
зялёны,
жоўты 		партрэт аяталы Хамейні, усходні ўзор Тэгеранскі ўніверсітэт 2015
100 000 зялёны,
жоўты 		партрэт аяталы Хамейні, усходні ўзор Маўзалей Саадзі ў Шыразе 21 чэрвеня 2010
Чэкі цэнтральнага банка Ісламскай Рэспублікі Іран
Малюнак Намінал
(рыялаў) 		Памеры
(мм) 		Асноўныя
колеры 		Апісанне Дата



выпуску ў абарачэнне
Пярэдні бок Адваротны бок Асабовы бок Адваротны бок
500 000 160×75 ружовы,



фіялетавы 		Маўзалей Імама Рэзы надпісы на фарсі, усходні ўзор 2008
142×71 фіялетавы Маўзалей шахіншах Ісмаіла Хатаі кастрычнік 2014
1 000 000 166×79 карычневы,



ружовы 		Тачара ў Персіполе надпісы на фарсі, усходні ўзор 2008
блакітны 2009

Серыя 2019—2023 гадоў[правіць | правіць зыходнік]

У рамках рэалізацыі валютнай рэформы 2020 года (перайменаванне нацыянальнай валюты ў туман з дэнамінацыяй у суадносінах 10000:1) з 2019 года выпускаюцца банкноты і чэкі з падвойнай франкіроўкай (і ў туманах, і ў рыялах). З мэтай падкрэслівання розніцы ў маштабах цэн у рыялах і ў туманах, новыя наміналы ў туманах вылучаныя больш яркім шрыфтам, а нулі, «адкідаюцца» у рамках валютнай рэформы — цьмяным. У лютым 2023 года ЦБ Ірана выпусціў новую купюру наміналам 2 000 000 рыялаў.[7]

Серыя 2019—2023 гадоў
Малюнак Намінал (туманаў/рыялаў) Памеры (мм) Асноўныя колеры Апісанне
Аверс Рэверс




1/10 000 166 × 79 Аліўкавы Рухала Хамейні Маўзалей Авіцэны ў Хамадане




2/20 000 Сіні Маўзалей паэтаў ў Тэбрыз
5/50 000 Фіялетавы Грабніца Хазефа
10/100 000 Зялёны Маўзалей Саадзі ў Шыразе
Чэкі цэнтральнага банка Ісламскай Рэспублікі Іран
Малюнак Намінал
(туманаў/рыялаў) 		Памеры
(мм) 		Асноўны
колер 		Апісанне Дата
выпуску ў абарачэнне
Пярэдні бок Адваротны бок Пярэдні бок Адваротны бок
50/500 000 156×71 персікавы Маўзалей Імама Рэзы Гара Дэмавенд студзень 2019
100/1 000 000 160×75 блакітны Тачара ў Персепалісе Паўднёвы Парс 2020
100/1 000 000 160×75 блакітны Тачара ў Персепалісе Маўзалей Фацімы Масуме люты 2023
200/2 000 000 160 х 75 Светла-блакітны, зялёны і жоўты плаціна ГЭС Карун-3 каліграфічны тэкст, Ісламскі дызайн кветкі люты 2023

Даціроўка[правіць | правіць зыходнік]

Банкноты[правіць | правіць зыходнік]

У цяперашні час маюць хаджэнне манеты вартасцю 50, 100, 250, 500, 1000, 2000 і 5000 рыялаў; банкноты наміналам 100, 200, 500, 1000, 2000, 5000, 10 000, 20 000, 50 000, 100 000 рыялаў. Цэнтральны банк выпускае таксама чэкі на прад’яўніка ў 500 000, 1 000 000 і 2 000 000 рыялаў, фармальна якія не з’яўляюцца банкнотамі.

Манеты[правіць | правіць зыходнік]

На банкнотах Ісламскай Рэспублікі Іран дата выпуску адсутнічае.

Манеты Ірана шахскага перыяду датаваныя па Сонечнай Хіджры, а таксама па г.зв. «Манархічнаму сонечнаму году» (1979 год н. э. — 2538 год), з улікам несупадзення даты пачатку года.

Інвестыцыйныя манеты[правіць | правіць зыходнік]

Паралельна з рыялам у Іране маюць беспрэцэдэнтна шырокае хаджэнне інвестыцыйныя манеты. Яны маюць плавучы курс, карэлюе з бягучай каціроўкай золата; аднак на курс таксама аказваюць уплыў іншыя фактары, такія, як час продажу-пакупкі, канкрэтны тыраж і г. д. Інвестыцыйныя манеты шырока выкарыстоўваюцца як форма банкаўскіх укладаў, як падарунак, прэмія, вясельны махр і г. д.

У сакавіку 1979 залатыя манеты дынастыі Пехлеві, якія выпускаліся ў Іране да Ісламскай рэвалюцыі лютага 1979 года, былі заменены залатымі манетамі «Вясна Свабоды»(перс.: بهار آزادی). З таго моманту было выпушчана толькі 3 залатых юбілейных манеты: да 100-годдзя з дня нараджэння аятала Хамейні — у 1999 годзе, да шыіцкага Года Імама Алі — у 2000 годзе, у азнаменаванне Года прарока Магамета — у 2007 годзе[8].

Зноскі

  1. ↑ Interinstitutional style guide: List of countries, territories and currencies. Архівавана з першакрыніцы 25 снежня 2018. Праверана 20 студзеня 2019.
  2. ↑ История риала. Архівавана з першакрыніцы 23 сакавіка 2007. Праверана 3 красавіка 2008.
  3. ↑ Иранский риал(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 8 жніўня 2008. Праверана 8 красавіка 2008.
  4. ↑ Иранское правительство одобрило начало денежной реформы Архівавана 1 жніўня 2019. // Бонистика Клуб
  5. ↑ Меджлис Ирана утвердил закон о деноминации валюты страны. regnum.ru. Архівавана з першакрыніцы 19 мая 2020. Праверана 4 мая 2020.
  6. ↑ Экономика Ирана. Архівавана з першакрыніцы 31 сакавіка 2008. Праверана 8 красавіка 2008.
  7. ↑ Кирилл Алексеев. Иран выпустил новую банкноту в 2000000 риалов / 200 томанов (руск.). Блог Бониста (22 сакавіка 2023). Праверана 8 красавіка 2023.
  8. ↑ Иранская золотая монета(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 13 жніўня 2013. Праверана 21 красавіка 2013.
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Іранскі_рыял&oldid=4603491"