Васальныя і данніцкія дзяржавы Асманскай імперыі
Васальныя і данніцкія дзяржавы Асманскай імперыі — агульная назва для шэрагу дзяржаў (галоўным чынам на перыферыі Асманскай імперыі), якія прызнавалі сюзерэнітэт Высокай Порты, але над якімі па тых ці іншых прычынах не быў устаноўлены прамы кантроль.
Функцыі[правіць | правіць зыходнік]
Некаторыя з гэтых краін з’яўляліся буфернымі дзяржавамі паміж Асманскай імперыяй і хрысціянскімі краінамі Еўропы або шыіцкімі краінамі Азіі. Некаторыя з іх (Крымскае ханства, Княства Валахія, Малдаўскае княства, Княства Трансільванія, курдскія эміраты існавалі самі па сабе, іншыя (Балгарыя, Венгрыя, Сербія, Боснія) былі з часам уключаны ў склад Асманскай дзяржавы. Некаторыя тэрыторыі (Імерэтыя, Мегрэлія, востраў Хіяс, Наксаскае герцагства, Дуброўніцкая рэспубліка) мелі камерцыйную каштоўнасць. Не ўключаліся цалкам у склад Імперыі свяшчэнныя гарады, а таксама такія данніцкія тэрыторыі Венецыянскай рэспублікі, як астравы Кіпр і Закінф. Нарэшце, такія невялікія тэрыторыі, як княства Зэта ці горны Ліван не каштавалі тых высілкаў, якія былі патрэбныя на іх падпарадкаванне.
Формы[правіць | правіць зыходнік]
- У шэрагу дзяржаў, якія ўваходзяць у эялетную сістэму, санжак-бей прызначаўся з ліку мясцовых жыхароў, або перадавалі сваю пасаду па спадчыне (напрыклад, у Самцхэ-Джавахеці ці некаторых курдскіх санджаках). У некаторых рэгіёнах дазвалялася выбіраць уласных лідараў (да такіх адносіліся, напрыклад, Албанія, Эпір, Марэя, Чарнагорыя), некаторыя тэрыторыі былі дэ-факта незалежнымі (варварскія «рэгенцтвы» Алжыр, Туніс, Трыпалітанія, пазней — Егіпет пад уладай хедываў).
- Па-за эялетнай сістэмай знаходзіліся такія дзяржавы, як княства Валахія, Малдаўскае княства і княства Трансільванія, якія плацілі даніну Асманскай імперыі і ў якіх Порта мела права прызначаць і здымаць кіраўнікоў, трымаць гарнізоны і кантраляваць знешнюю палітыку.
- Такія краіны, як Дуброўніцкая рэспубліка, плацілі даніну за цэласнасць сваёй тэрыторыі і прызнавалі асманскі суверэнітэт.
- Шэрыф Меккі прызнаваў асманскі суверэнітэт, але тут ужо Порта плаціла яму субсідыю.
Меліся таксама васалы, так бы мовіць, «другога парадку» — напрыклад, Нагайская Арда ці чэркесы, якія з’яўляліся васаламі крымскага хана, ці некаторыя берберы і арабы, якія плацілі даніну паўночнаафрыканскім бейлер-беям.
Некаторыя краіны плацілі даніну за тэрыторыі, якія юрыдычна належалі Асманскай імперыі, але не кантраляваліся ёю — напрыклад, Габсбургі за Каралеўскую Венгрыю ці Венецыянская рэспубліка за Закінф.
Іншыя віды даніны — напрыклад, адкупныя грошы за ненапад, званыя «ардынскім выкупам» — плацілі Расія і Рэч Паспалітая. Гэтыя грошы звычайна плаціліся не непасрэдна султану, а яго васалу — крымскаму хану.
Спіс[правіць | правіць зыходнік]
- Прылепскае каралеўства (1371—1395)
- Вельбуждскае княства (1371—1395)
- Візантыйская імперыя (1373—1394 гг. — васал; 1424—1452 гг. — даннік)
- Балгарскае царства (Тырнава) (1373—1393)
- Дабруджанскае княства (1387—1395)
- Мараўская Сербія (1390—1402)
- Вукава зямля (1392—1412)
- Княства Валахія (1395—1397, 1417—1861 з перапынкамі)
- Балгарскае царства (Відзін) (1396—1422)
- Герцагства Святога Савы (1435—1444, 1469—1483)
- Малдаўскае княства (1456—1457, 1503—1861 з перапынкамі)
- Трапезундская імперыя (1456—1461 гг. — даннік)
- Дуброўніцкая рэспубліка (1458—1808)
- Крымскае ханства (1478—1774)
- Буджацкая арда (?—1807)
- Эдзісанская арда (?—1770)
- Эдзічкульская арда (?—1770)
- Джамбуйлуцкая арда (?—1770)
- Чаркескія княствы і плямёны
- Кабарда (?—1739)
- Вялікае княства Маскоўскае (1521)
- Маскоўскае царства (1571—1700 гг. — даннік)
- Ханская Ўкраіна (1684—1760-я)
- Ліван пад кіраваннем дынастый Маанаў (1516—1697) і Шэхаб (1697—1840)
- Шэрыфат Меккі (1517—1803)
- Княства Трансільванія (1543—1692 з перапынкамі)
- Каралеўства Абдальвадзідаў (1554—1556)
- Імерэцінскае царства (1555—1804)
- Абхазскае княства (1555—1810)
- Гурыйскае княства (1555—1804)
- Мегрэльскае княства (1557—1803)
- Княства Сванетыя (1555—1833)
- Наксаскае герцагства (1566—1579)
- Казікумухскае шамхальства (1590—XVII стагоддзе)
- Правабярэжная Гетманшчына (Правабярэжная Войска Запарожскае) (1669—1683)
- Княства Верхняя Венгрыя пад кіраваннем Імрэ Цёкёлі (1682—1685)
- Варварскі бераг
- Бейлік Туніс (1705—1881)
- Вілает (пашалык) Трыпалітанія пад кіраваннем дынастыі Караманлі (1711—1835)
- Эялет (дэйлік) Алжыр (1711—1830)
- Рэспубліка Сямі Астравоў (1800—1807)
- Княства Сербія (1817—1830; у новых межах 1833—1878)
- Княства Самас (1832—1912)
- Аб'яднанае княства Валахіі і Малдовы (Romanya Prensligi) (1862—1877)
- Егіпецкі хедыват (1867—1914)
- Англа-Егіпецкі Судан (1899—1914)
- Дзяржава Катар (1871—1916)
- Эмірат Джэбель-Шамар (1876—1921)
- Княства Балгарыя (Bulgaristan Prensliği) (1878—1908)
- Усходняя Румелія (1878—1908)
- Крыцкая дзяржава (1898—1913)
- Паўночна-Каўказскі эмірат (1919—1920)