Кларк элемента
Кларк — абсярэдненае ўтрыманне, доля хімічнага элемента ў буйной геахімічнай сістэме (зямной кары, літасферы, атмасферы, гідрасферы, біясферы, на Зямлі ў цэлым) або ў космасе ці Сусвеце.
Кларкі падаюцца ў аб’ёмных, масавых або атамных далях, працэнтах (%), праміле, мільённых далях (ppm; грам на тону), або ў выглядзе адносінаў да ўтрымання найбольш распаўсюджанага з элементаў.
Амерыканскі вучоны Ф.У. Кларк упершыню абагульніў даследаванні па сярэднім ўтрыманні элементаў у зямной кары (да глыбіні 16 кіламетраў) у 1889 годзе. Назва «кларк» прапанаваная ў 1923 годзе савецкім вучоным А.Е. Фэрсманам.
Велічыні кларкаў розных элементаў адрозніваюцца ў мільёны разоў у залежнасці ад устойлівасці ядраў і механізмаў пераразмеркавання элементаў у сістэмах, што разглядаюцца. У космасе рэзка пераважаюць найлягчэйшыя элементы – вадарод і гелій (99,99%), у зямной кары – кісларод, алюміній, жалеза, кальцый, магній, натрый, калій, тытан, марганец, вадарод (99%), у гідрасферы – кісларод і вадарод.
Веданне Кларкаў элементаў важны пры пошуках і прамысловай ацэнцы радовішчаў карысных выкапняў і экалагічных даследаваннях забруджвання навакольнага асяроддзя.
Кларкі элементаў у зямной кары[правіць | правіць зыходнік]
Ніжэй прыведзены кларкі элементаў (у масавых працэнтах) для зямной кары. Элементы размешчаны ў парадку змяншэння іх распаўсюджанасці.
| Нумар п/п | Элемент | Кларк, мас.% |
| 1. | О | 49,5000 |
| 2. | Si | 25,8000 |
| 3. | Al | 7,5700 |
| 4. | Fe | 4,7000 |
| 5. | Ca | 3,3800 |
| 6. | Na | 2,6300 |
| 7. | Ka | 2,4100 |
| 8. | Mg | 1,9500 |
| 9. | H | 0,8800 |
| 10. | Ti | 0,4100 |
| 11. | Cl | 0,1900 |
| 12. | Р | 0,0900 |
| 13. | З | 0,0870 |
| 14. | Mn | 0,0850 |
| 15. | S | 0,0480 |
| 16. | N | 0,0300 |
| 17. | Rb | 0,0290 |
| 18. | F | 0,0280 |
| 19. | Ba | 0,0260 |
| 20. | Zr | 0,0210 |
| 21. | Cr | 0,0190 |
| 22. | Ni | 0,0150 |
| 23. | Sr | 0,0140 |
| 24. | V | 0,0140 |
| 25. | Zn | 0,0120 |
| 26. | Cu | 0,0100 |
| 27. | W | 0,0064 |
| 28. | Li | 0,0060 |
| 29. | Ce | 0,0043 |
| 30. | Co | 0,0037 |
| 31. | Sn | 0,0035 |
| 32. | Y | 0,0026 |
| 33. | Nd | 0,0022 |
| 34. | Nb | 0,0019 |
| 35. | Pb | 0,0018 |
| Разам | 99,98 мас.% | |
| Астатнія элементы (у суме) | 0,02 мас.% | |
Кларкі элементаў у гарадскіх глебах[правіць | правіць зыходнік]
Ніжэй прыведзены кларкі элементаў у мг/кг (грам на тону; ppm; 1•10−4 %) для гарадскіх глебаў. Распаўсюджанасць і размеркаванне хімічных элементаў вывучаны В.А. Алексеенко і А.В. Алексеенко пры садзейнічанні акадэміка Н.П. Лавёрова ў глебах больш чым 300 населеных пунктаў. Працы праводзіліся на працягу 15 гадоў і дазволілі абагульніць як звесткі ўласных апрабаванне глеб, так і значная колькасць апублікаваных даследаванняў, прысвечаных забруджванню гарадскіх глебаў ў многіх краінах. Падрабязная інфармацыя аб методыцы разліку кларкаў гарадскіх глебаў і выкарыстаных дадзеных прыведзена ў артыкулах[1][2] і двух манаграфіях[3][4].
Упершыню прыводныя значэнні кларкаў могуць быць выкарыстаны як стандарты утрыманняў элементаў (як гранічна дапушчальная канцэнтрацыя) у гарадскіх глебах пачатку XXI ст.
| Элемент | Атамны нумар | Кларк у гарадскіх глебах[3] |
|---|---|---|
| Ag | 47 | 0,37 |
| Al | 13 | 38200 |
| As | 33 | 15,9 |
| B | 5 | 45 |
| Ba | 56 | 853,12 |
| Be | 4 | 3,3 |
| Bi | 83 | 1,12 |
| C | 6 | 45100 |
| Ca | 20 | 53800 |
| Cd | 48 | 0,9 |
| Cl | 17 | 285 |
| Co | 27 | 14,1 |
| Cr | 24 | 80 |
| Cs | 55 | 5,0 |
| Cu | 29 | 39 |
| Fe | 26 | 22300 |
| Ga | 31 | 16,2 |
| Ge | 32 | 1,8 |
| H | 1 | 15000 |
| Hg | 80 | 0,88 |
| K | 19 | 13400 |
| La | 57 | 34 |
| Li | 3 | 49,5 |
| Mg | 12 | 7900 |
| Mn | 25 | 729 |
| Mo | 42 | 2,4 |
| N | 7 | 10000 |
| Na | 11 | 5800 |
| Nb | 41 | 15,7 |
| Ni | 28 | 33 |
| O | 8 | 490000 |
| P | 15 | 1200 |
| Pb | 82 | 54,5 |
| Rb | 37 | 58 |
| S | 16 | 1200 |
| Sb | 51 | 1,0 |
| Sc | 21 | 9,4 |
| Si | 14 | 289000 |
| Sn | 50 | 6,8 |
| Sr | 38 | 458 |
| Ta | 73 | 1,5 |
| Ti | 22 | 4758 |
| Tl | 81 | 1,1 |
| V | 23 | 104,9 |
| W | 74 | 2,9 |
| Y | 39 | 23,4 |
| Yb | 70 | 2,4 |
| Zn | 30 | 158 |
| Zr | 40 | 255,6 |
Літаратура[правіць | правіць зыходнік]
- Taylor S. R., Abundance of chemical elements in the continental crust: a new table. «Geochimica et Cosmochimica Acta», 1964, v. 28. p. 1273-85
- Alekseenko V., Alekseenko A. The abundances of chemical elements in urban soils // Journal of Geochemical Exploration. — 2014. — № 147 (B). — С. 245–249. http://dx.doi.org/10.1016/j.gexplo.2014.08.003
- Wedepohl K. H., Geochemie, B., 1967 (Sammiung Goschen, Bd 1224-1224a/1224b)
- Виноградов А.П. Закономерности распределения химических элементов в земной коре. Геохимия, 1956, № 1, с. 6-52.
- Виноградов А.П.: Средние содержания химических элементов в главных типах изверженных горных пород земной коры. Геохимия, 1962, № 7, с. 555—571.
- ↑ Алексеенко В.А., Алексеенко А.В., Воронец С.Н. Роль природных факторов в формировании геохимических особенностей почв селитебных ландшафтов // Структура и морфогенез почвенного покрова в условиях антропогенного воздействия. Мат-лы Междунар. науч.-практ. конф. — Изд. центр БГУ, Минск, 2013. — С. 236–238. http://elib.bsu.by/handle/123456789/48936 Архівавана 18 снежня 2014.
- ↑ Алексеенко В.А., Лаверов Н.П., Алексеенко А.В. О кларках химических элементов в почвах населенных пунктов // Науковi працi Донецького нацiонального технiчного унiверситету. Серiя: “Гiрничо-геологiчна. — 2011. — № 15 (192). — С. 17–21.
- ↑ а б Алексеенко В.А., Алексеенко А.В. Химические элементы в геохимических системах. Кларки почв селитебных ландшафтов. — Ростов н/Д: Изд-во ЮФУ, 2013. — 388 с. — 5000 экз. —ISBN 978-5-9275-1095-5.
- ↑ Алексеенко В.А., Алексеенко А.В. Химические элементы в городских почвах. — М.: Логос, 2014. — 312 с. — 1000 экз. — ISBN 978-5-98704-670-8.