Барыс Дзмітрыевіч Грэкаў

Барыс Дзмітрыевіч Грэкаў
укр.: Борис Дмитрович Греков
Дата нараджэння	21 красавіка (3 мая) 1882
Месца нараджэння	Мыргарад, Міргарадскі павет[d], Палтаўская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	9 верасня 1953(1953-09-09) (71 год)
Месца смерці	Масква, РСФСР, СССР
Месца пахавання	Новадзявочыя могілкі
Грамадзянства	Расійская імперыя  РСФСР  СССР
Род дзейнасці	гісторык, грамадскі дзеяч, дырэктар, палітык, выкладчык універсітэта
Навуковая сфера	гісторыя і палітыка
Месца працы	Гімназія і рэальнае вучылішча Гурэвіча[d] Імператарскае камерцыйнае вучылішча[d] Catherine Institute[d] Імператарскі Санкт-Пецярбургскі ўніверсітэт гістарычны факультэт МДУ[d] гісторыка-філалагічны факультэт ПермДУ[d] Таўрычаскі нацыянальны ўніверсітэт імя У. І. Вярнадскага Інстытут гісторыі СПбДУ[d] Інстытут гісторыі АН СССР[d] Інстытут археалогіі РАН[d] Інстытут славяназнаўства РАН[d]
Навуковая ступень	доктар гістарычных навук (1934)
Навуковае званне	спіс правадзейных членаў АН СССР[d]
Альма-матар	гісторыка-філалагічны факультэт Маскоўскага ўніверсітэта[d]
Навуковы кіраўнік	Мацвей Кузьміч Любаўскі, Сяргей Фёдаравіч Платонаў і Дзмітрый Майсеевіч Петрушэўскі[d]
Вядомыя вучні	Наталля Аляксандраўна Горская[d], Аляксандр Ільіч Клібанаў[d], Іван Іванавіч Касцюшка, Уладзімір Васілевіч Маўродзін[d], Іван Іванавіч Смірноў[d], Міхаіл Мікалаевіч Ціхаміраў[d], Юліян Уладзіміравіч Брамлей[d], Уладзімір Цярэнцьевіч Пашута і Яраслаў Мікалаевіч Шчапаў[d]
Партыя	КПСС
Член у	Акадэмія навук СССР Балгарская акадэмія навук Сербская акадэмія навук і мастацтваў
Прэміі
Узнагароды
Творы ў Вікікрыніцах
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Барыс Дзмітрыевіч Грэкаў (21 кастрычніка (3 мая) 1882, Міргарад, Палтаўская губерня, Расійская імперыя — 9 верасня 1953, Масква, СССР) — савецкі гісторык і грамадскі дзеяч, заснавальнік і загадчык кафедры рускай гісторыі гісторыка-філалагічнага факультэта Пермскага ўніверсітэта (1916—1918), член-карэспандэнт АН СССР (з 12 лютага 1934 года), акадэмік (з 1 чэрвеня 1935 года), член Балгарскай і Польскай АН (з 1947 года). Ганаровы член АН БССР. Доктар філасофіі Пражскага ўніверсітэта. З 1939 года — член АА СССР.

Дырэктар Інстытута гісторыі ў Ленінградзе (з 1936) і ў Маскве (з 1938). З 1943 па 1947 год па сумяшчальніцтве — дырэктар Інстытута гісторыі матэрыяльнай культуры, а з 1947 па 1951 год — дырэктар Інстытута славяназнаўства. У 1946—1953 гг. — акадэмік-сакратар Аддзялення гісторыі і філасофіі АН СССР.

Дэпутат Ленсавета XI склікання (1927—1928), ВС РСФСР II склікання (1947—1950) і ВС СССР III склікання (1950—1953). Удзельнік Руху прыхільнікаў міру.

Біяграфія

Нарадзіўся ў Міргарадзе ў сям’і паштовага чыноўніка Дзмітрыя Ігнатавіча Грэкава. Пазней разам з сям’ёй пераехаў жыць у Холм (цяпер Хэлм), а затым у Грубешаў (цяпер абодва знаходзяцца ў складзе Польшчы), дзе атрымліваў сярэднюю адукацыю ў прагімназіях. З-за ліста, адпраўленага з Грубешава студэнту-медыку Маскоўскага ўніверсітэта І. А. Будзіловічу, у якім Грэкаў заяўляў аб сваім імкненні «прыняць удзел у сацыяльна-дэмакратычным руху», і які патрапіў у рукі Дэпартамента паліцыі, Грэкаў быў выключаны з гімназіі на апошнім годзе навучання і быў вымушаны заканчваць сярэднюю адукацыю ў радамскай гімназіі.

У 1901 годзе ён паступіў у Імператарскі Варшаўскі ўніверсітэт, дзе пазнаёміўся з вядомым гісторыкам Д. М. Петрушэўскім, які аказаў значны ўплыў на станаўленне Грэкава як гісторыка. Праз чатыры гады з рэкамендацыямі Д. М. Пятрушэўскага перавёўся ў Маскоўскі ўніверсітэт, дзе яго навуковым кіраўніком быў прызначаны А. А. Кізеветэр. Аднак у сувязі з выбраннем у Дзяржаўную думу той перадаў свае справы М. К. Любаўскаму, пад кіраўніцтвам якога Грэкаў і скончыў Маскоўскі ўніверсітэт у 1907 годзе.

Пасля ўніверсітэта Грэкаў быў прызначаны ў Жаночую гімназію горада Хэлм. Прапрацаваўшы некаторы час, ён звольніўся адтуль і паехаў у Санкт-Пецярбург. Тут ён уладкаваўся ў гімназію Гурэвіча, Імператарскае камерцыйнае вучылішча і Екацярынінскае вучылішча. У Санкт-Пецярбургскім універсітэце пад кіраўніцтвам С. Ф. Платонава вучыўся ў магістратуры. Займаўся ў семінарыі ў А. С. Лапа-Данілеўскага (дыпламатыка прыватных актаў). У 1910—1913 гг. працаваў дырэктарам бібліятэкі Шарамецевых у сяле Міхайлаўскім (Падольскі павет Маскоўскай губерні).

У 1911 годзе дэлегатам ад Вышэйшых жаночых курсаў удзельнічаў у XV Археалагічным з'ездзе ў Ноўгарадзе. У 1913 годзе Грэкаў быў абраны ў супрацоўнікі Імператарскай археаграфічнай камісіі. У тым жа годзе абраны членам Наўгародскага таварыства аматараў старажытнасцяў. У 1913—1915 гадах па заданні камісіі правёў агляд і апісанне архіва Вялікага Ціхвінскага манастыра. У 1916—1917 гадах таксама па заданні камісіі правёў агляд і апісанне і вывез у Перм архіў Салавецкага манастыра.

7 снежня 1914 года ў Петраградскім універсітэце абараніў магістарскую дысертацыю па тэме «Наўгародскі дом Святой Сафіі (Вопыт арганізацыі і ўнутраных адносін буйной царкоўнай вотчыны)» і стаў прафесарам Пецярбургскага ўніверсітэта, дзе да гэтага часу некалькі гадоў выкладаў на пасадзе прыват-дацэнта. Падчас Першай сусветнай вайны Барыс Дзмітрыевіч быў камандзіраваны ў Перм, дзе адкрылася аддзяленне Пецярбургскага ўніверсітэта.

У 1916—1918 гады — прыват-дацэнт, ардынарны прафесар, заснавальнік і загадчык кафедры рускай гісторыі гісторыка-філалагічнага факультэта Пермскага ўніверсітэта. У 1917 годзе абіраўся старшынёй Пермскай вучонай архіўнай камісіі; член-заснавальнік Таварыства філасофскіх, гістарычных і сацыяльных навук пры Пермскім універсітэце.

У 1918 годзе Грэкаў атрымаў адпачынак для працы над доктарскай дысертацыяй, з’ехаў у Крым, дзе стаў прафесарам Таўрычаскага ўніверсітэта ў Сімферопалі. У 1921 годзе вучоны вярнуўся ў Петраградскі ўніверсітэт, дзе сумяшчаў выкладчыцкую працу з працай у Акадэміі навук і Цэнтральным гістарычным архіве. У гэтым жа годзе абраны ў члены Археаграфічнай камісіі.

У 1930 годзе быў арыштаваны па «Акадэмічнай справе». Хоць факт арышту вучонага і стаіць у адным шэрагу ганенняў на прадстаўнікоў акадэмічнай навукі, непасрэднай падставай для арышту сталі ілжывыя абвінавачванні ў тым, што Грэкаў, знаходзячыся ў Крыме ў 1918—1920 гг., служыў у арміі Урангеля. У рэчаіснасці ў арміі Урангеля Грэкаў не служыў (як і не служыў у арміі наогул), але быў сярод прафесуры Таўрычаскага ўніверсітэта, якая вітала Урангеля пасля яго ўступлення ў Крым. Гэтыя факты атрымалі шырокую агалоску ў 1930-х гг., што прымусіла Грэкава ў далейшым пайсці на вялікія саступкі падчас «сталінскіх чыстак» і, па словах А. Г. Плахоніна, прымусіла пісаць «веды для рэжыму на заказ». Дзякуючы даручальніцтву С. Р. Тамсінскага, дырэктара Гісторыка-археаграфічнага інстытута, у якім тыя гады працаваў Грэкаў, вучоны быў вызвалены, правёўшы ў зняволенні адзін месяц і тры дні.

З 1937 года дырэктар Інстытута гісторыі АН СССР, адначасова (1944-46) дырэктар Інстытута гісторыі vматэрыяльнай культуры АН СССР, у 1946-51 дырэктар Інстытута славяназнаўства АН СССР, у 1946-53 акадэмік-сакратар Аддзялення гісторыі і філасофіі АН СССР.

Навуковая дзейнасць

Вывучаў сацыяльна-эканамічную гісторыю Ноўгарада, феадальныя адносіны і ўнутраныя працэсы ў феадальнай вотчыне, даследаваў гісторыю Старажытнай Русі, усходніх, заходніх і паўднёвых славян, гісторыю рускага сялянства. Даказаў агульнае паходжанне рускага, украінскага і беларускага народаў, існаванне дзяржавы ў Старажытнай Русі.

У 1930-я гады Грэкаў пачаў вывучаць гісторыю Кіеўскай Русі, стаўшы вядомым апанентам украінскага гісторыка Міхаіла Грушэўскага, які прысвойваў спадчыну Кіеўскай Русі толькі сучаснай Украіне. Найбольш вядомай манаграфіяй Грэкава з’яўляецца кніга «Кіеўская Русь» (1939), яна была адной з трох яго работ, якія атрымалі Сталінскую прэмію. У гэтай працы, прасякнутай ідэалогіяй марксізму-ленінізму і сталінізму, Грэкаў рабіў упор на большай значнасці сельскагаспадарчай дзейнасці ў дадзеным дзяржаўным ладзе, чым важнасці камерцыйных адносін. Менавіта ён першым спрабаваў даказаць існаванне феадальнай фармацыі ў Кіеўскай Русі. У 1940 і 1947 гадах пад рэдакцыяй Грэкава выходзіць акадэмічнае выданне Рускай Праўды.

Усебаковыя даследаванні Кіеўскай Русі раскрывалі сутнасць эканамічнага і культурнага развіцця дзяржавы ў перыяд татарскага прыгнёту. Свае пошукі ён сабраў у працах пад назвай «Культура Кіеўскай Русі» (1944) і «Расійскія сяляне з самых старажытных часоў да XVII стагоддзя» (1946). Яго самая актуальная ў наступны час праца (перавыданні якой выпускаюцца да гэтага часу) называлася «Залатая Арда», напісаная ў супрацоўніцтве з А. Ю. Якубоўскім і ўпершыню апублікаваная ў 1937 годзе. Другое (класічнае) выданне з’явілася ў 1950 годзе пад назвай «Залатая Арда і яе падзенне».

Грэкаў надаваў вялікую ўвагу збору і публікацыі мноства першакрыніц, у асаблівасці, гістарычных хронік.

Узнагароды і прэміі

• Ордэн Святога Станіслава 2-й ступені
• Ордэн Святога Станіслава 3-й ступені
• Ордэн Святой Ганны 3-й ступені
• 2 ордэны Леніна (1944; 1952)
• ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга (10.06.1945)
• медаль «За доблесную працу ў Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.»
• Сталінская прэмія першай ступені (1943) — за шматгадовыя выдатныя работы ў галіне навукі і тэхнікі
• Сталінская прэмія першай ступені (1948) — за навуковую працу «Сяляне на Русі з самых старажытных часоў да XVI стагоддзя» (1946)
• Сталінская прэмія другой ступені (1952) — за навуковую працу «Залатая Арда і яе падзенне», 2-е перапрацаванае выданне (1950)

Сям’я

Жонка — Грэкава Тамара Міхайлаўна, народжаная Філатава (1894—1971), гісторык.

• Сын — Ігар Барысавіч Грэкаў (1921—1993), доктар гістарычных навук, вядучы навуковы супрацоўнік Інстытута славяназнаўства і балканістыкі АН СССР.

Памяць

• Помнік у Мыргарадзе ў парку «Дружба».
• Памятная дошка ў Пермі ў будынку гістарычнага факультэта ПДУ.
• Памятная дошка ў Маскве ў будынку Інстытута філасофіі РАН.
• Памятная дошка ў Сімферопалі па вуліцы Аляксандра Неўскага 13.
• Вуліца ў Маскве каля станцыі метро «Мядведкава».
• Вуліца ў Кіеве каля станцыі метро «Дарагажычы».
• Вуліца ў Мыргарадзе.
• Вуліца ў Калінінградзе.
• Вуліца ў Мінску

Асноўныя працы

• Новгородский дом святой Софии (Опыт изучения организации и внутренних отношений церковной вотчины). Ч. 1. — СПб., 1914. Ч. 2. — М., 1927.
• Очерки по истории феодализма в России. Система господства и подчинения в феодальной деревне. — М.-Л.: Мысль (маскоўскае выдавецтва), 1934. — 159 с.
• Главнейшие этапы в истории крепостного права в России. — М.; Л.: Гос. соц.- экон. изд-во, 1940. — 114 с.
• Борьба Руси за создание своего государства. — М.-Л.: Изд-во АН СССР, 1942. — 68 с.
• Киевская Русь. — М.-Л.: Изд-во АН СССР, 1944. — 347 с. (6-е изд. 1953)
• Культура Киевской Руси. — М.-Л.: Изд-во АН СССР, 1944. — 75 с.
• Золотая Орда и её падение. — М.-Л.: Изд-во АН СССР, 1950. — 478 с. (Совместно с А. Ю. Якубоўскім)
• Крестьяне на Руси с древнейших времен до XVII века. — М.-Л., 1952—1954.
• Избранные труды. Т. 1-4. М., 1957—1960.

Літаратура

на рускай мове

• Академику Б. Д. Грекову ко дню 70-летия. М., 1952;
• Б. Д. Греков (некролог) // Исторические записки. Т. 44. М., 1953;
• Борис Дмитриевич Греков / сост. В. А. Петров. М.-Л., 1947 (Материалы к биобиблиографии учёных СССР. Сер. «История». Вып. 2);
• Бромлей Ю. В., Наумов Е. П. Академик Б. Д. Греков и развитие советской исторической науки // Новая и новейшая история. — 1982. — № 2;
• Т. 7. Гоголь — Дебит. — М. : Советская энциклопедия, 1972. — 608 с. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)
• Бухерт В. Г. Б. Д. Греков в архиве Успенского Тихвинского монастыря // Археографический ежегодник за 1994 год. М., 1996;
• Валк С. Н. Б. Д. Греков как деятель археографии // Археографический ежегодник за 1958 год. М., 1960;
• Горская Н. А. Памяти академика Б. Д. Грекова // Вопросы истории. 1982. № 4;
• Горская Н. А. Столетие со дня рождения академика Б. Д. Грекова // Вопросы истории. 1982. № 11;
• Горская Н. А. Борис Дмитриевич Греков // Историческая наука в России в XX веке. М., 1997;
• Горская Н. А. Борис Дмитриевич Греков. М., 1999;
• Горская Н. А. Греков Б. Д. (1882—1953) // Историки России: биографии / сост. А. А. Чернобаев. М., 2001;
• Дружинин Н. М. К 90-летию со дня рождения академика Б. Д. Грекова // История СССР. 1972. № 5;
• Зайцев А. Д., Сербина К. Н. Материалы академика Б. Д. Грекова в ЦГАЛИ СССР // Археографический ежегодник за 1982 год. М., 1983;
• Исследования по истории и историографии феодализма: к 100-летию со дня рождения акад. Б. Д. Грекова / отв. ред. В. Т. Пашуто. М., 1982;
• Комиссаренко А. И. Б. Д. Греков: становление учёного // Российская государственность: история и современность. М., 2007;
• Королюк В. Д. Академик Б. Д. Греков и советские историко-славистические исследования // Советское славяноведение. 1972. № 5;
• Кривошеев Ю. В. Борис Дмитриевич Греков и «Академическое дело» // Вестник Санкт-Петербургского университета. Сер. 2. История. 2016. Вып. 4;
• Мавродин В. В. Борис Дмитриевич Греков (1882—1953). Л., 1968 (Выдающиеся учёные Ленинградского университета);
• Никонов С. А. Б. Д. Греков и новейшая историография общественного строя Древней Руси. Диссертация… кандидата ист. наук. СПб., 2004;
• Носов Н. Е. Академик Борис Дмитриевич Греков — исследователь-источниковед // Вспомогательные исторические дисциплины. Л., 1983;
• Панеях В. М. О следственном деле Б. Д. Грекова. 1930—1931 гг. // Отечественная история. — 2001. — № 4. — С. 208—210.;
• Пашуто В. Т. Б. Д. Греков как учёный и общественно-политический деятель // История СССР. 1982. № 1;
• Письма Б. Д. Грекова С. Д. Шереметеву / Вступ. ст., подгот. текста и коммент. В. Г. Бухерта // Отечественные архивы. 1994. № 3;
• Пушкарёв Л. Н. Три года работы с Б. Д. Грековым // Отечественная история. — 1996. — № 6;
• Тихомиров М. Н. К пятилетию со дня смерти академика Бориса Дмитриевича Грекова // История СССР. 1958. № 5;
• Устюгов Н. В. Деятельность академика Б. Д. Грекова в области публикации исторических источников // Археографический ежегодник за 1959 год. М., 1960;
• Филимонов С. Б. Б. Д. Греков — заведующий Крымским центральным архивом // Советские архивы. 1978. № 3;
• Черепнин Л. В. К 90-летию со дня рождения Б. Д. Грекова (1972) // Черепнин Л. В. Отечественные историки XVIII—XX вв. М., 1984;
• Шацилло К. Ф. Начало общественно-политической деятельности академика Б. Д. Грекова // История и историки: историографический ежегодник. 1974 / отв. ред. М. В. Нечкина. М., 1976;
• Щапов Я. Н. Академик Б. Д. Греков как историк Киевской Руси // Вестник АН СССР. Вып. 9. М., 1982;

на іншых мовах

• Плахонін А. Г.. Греков Борис Дмитрович (укр.). Енциклопедія історії України. Архівавана з першакрыніцы 15 сакавіка 2012. Праверана 16 сакавіка 2010..

Спасылкі

• Профіль Бориса Дмитриевича Грекова на афіцыйным сайце РАН
• Историческая справка на сайте Архива РАН
• Список научных работ академика Б. Д. Грекова // Библиотека Annales.
• Статья на сайте СПбИИ РАН
• Греков Борис Дмитриевич (неопр.). Летопись Московского университета. Дата обращения 30 декабря 2017.
• Греков Борис Дмитриевич
• Горский А. А.. Греков Борис Дмитриевич // Православная энциклопедия. — М.: Церковно-научный центр «Православная энциклопедия», 2006. — Т. XII. — С. 321-322. — 752 с. — 39 000 экз. — ISBN 5-89572-017-Х.
• Дворниченко А. Ю. Греков Борис Дмитриевич // Биографика СПбГУ.
• Барыс Дзмітрыевіч Грэкаў у базе даных «История белорусской науки в лицах» Цэнтральнай навуковай бібліятэкі імя Якуба Коласа НАН Беларусі (руск.)