Вайна ў Паўднёвай Радэзіі (іншыя назвы — Вайна ў Радэзійскім бушы, Вызваленчая вайна народа Зімбабвэ, Другая Чымурэнга) 1965—1979 — узброеная барацьба карэннага афрыканскага насельніцтва брытанскай самакіравальнай тэрыторыі Паўднёвая Радэзія супраць еўрапейскіх каланістаў і ўладаў створаных на гэтай тэрыторыі непрызнанай дзяржавы Радэзія за сваё палітычнае раўнапраўе.
У канцы XIX стагоддзя Вялікабрытанія захапіла значныя тэрыторыі ў Паўднёвай Афрыцы, стварыўшы на іх некалькі сваіх калоній. Адна з іх, заснаваная прыватнай кампаніі і фармальна не калонія, а прыватнае валоданне, атрымалі найменне Паўднёвая Радэзія (у цяперашні час дзяржава Зімбабвэ). Калоніі актыўна засялялі еўрапейскія пасяленцы, у тым ліку англічане, буры, немцы. У 1923 годзе Паўднёвая Радэзія атрымала статус самакіравальнай тэрыторыі, пры гэтым там сапраўды было ўведзена рэальнае самакіраванне белага насельніцтва калоніі, якая дасягнула высокага ўзроўню сельскагаспадарчай вытворчасці і які меў дужыя эканамічныя пазіцыі. Вялікабрытанія мала ўмешвалася ва ўнутраныя справы Паўднёвай Радэзіі, якая адказвала метраполіі поўнай палітычнай лаяльнасцю (напрыклад, белыя грамадзяне Паўднёвай Радэзіі прынялі актыўны ўдзел у баявых дзеяннях Другой сусветнай вайны ў шэрагах брытанскіх Узброеных сіл). Ўнутры Паўднёвай Радэзіі склалася сістэма мерытакратыі, пры якой чорная большасць не была поўнасьцю адхілена ад улады, але доступ да яе абмяжоўваўся напрыклад маёмасцю ці адукацыйным цэнзам. Да пэўнага часу дастаткова высокі ўзровень жыцця пагаджалася афрыканскае насельніцтва з такой сітуацыяй, але рост нацыянальнай самасвядомасці і прыклад незалежнасці суседніх дзяржаў рабіў барацьбу супраць палітыкі мерытакратыі непазбежнай.
Пасля заканчэння Другой сусветнай вайны ва ўмовах агульнага крызісу Брытанскай каланіяльнай імперыі прадпрымаліся спробы рэарганізацыі каланіяльнага кіравання з мэтай захавання ўлады Вялікабрытаніі ў калоніях. Так, у 1953—1963 гадах была Створана Федэрацыя Радэзіі і Ньясаленда, у якую ўваходзілі Паўднёвая Радэзія, Паўночная Радэзія (сучасная Замбія) і Ньясаленд (сучаснае Малаві). Пасля развалу Федэрацыі ў 1963 годзе ўсе яе члены атрымалі незалежнасць, за выключэннем Паўднёвай Радэзіі. Гэта выклікала рэзкі ўсплёск незадаволенасці насельніцтва Паўднёвай Радэзіі, які ўгледзеў у дзеяньнях Вялікабрытаніі спробу замацаваць сваё панаванне ў найбольш эканамічна развітай калоніі. Кіраўніцтва Велікабрытанія апраўдвала свае дзеянні ў дачыненні да Паўднёвай Радэзіі неабходнасці захавання прынцыпу NIBMAR (Няма незалежнасці, пакуль улада не ў большасці) — «Незалежнасць толькі пасля прадастаўлення ўлады большасці». Між тым раней у дачыненні да Паўднёва-Афрыканскага саюза дадзенага прынцыпу не ўжываліся.
У Паўднёвай Радэзіі ў 1964 годзе да ўлады у выніку Выбараў Прыйшла партыя Радэзійскі фронт на чале з Янам Смітам. Кіраўніцтва самакіраваннай Паўднёвай Радэзіі вяло доўгія перамовы з Вялікабрытаніяй па пытанні прадастаўлення незалежнасці або статусу дамініёна. Пасля іх правалу 11 лістапада1965 года ўрад Яна Сміта абвясціў аб абвяшчэнні незалежнасці ў аднабаковым парадку. Абвешчанае дзяржава атрымала найменне Радэзія. Урад Вялікабрытаніі, як і ўрады іншых краін, якія не прызнала незалежнасці Радэзіі. Савет Бяспекі ААН прыняў рашэнне аб ужыванні эканамічных санкцый (з 1966 выбарачных, з 1968 — ўсёабдымных) супраць Радэзіі.
У самой Паўднёвай Радэзіі ў 1961 годе была створана партыя Саюз афрыканскага народа Зімбабвэ (ЗАПУ). Праз год гэтая арганізацыя была забаронена і перайшла на нелегальнае становішча, абвясціўшы курс на звяржэнне існуючага кіруючага рэжыму. У 1963 год годзе ў выніку расколу ЗАПУ была створана партыя Афрыканскі нацыянальны саюз Зімбабвэ (ЗАНУ), заклікала да ўзброеннага звяржэньня існуючага ўрада Радэзіі. Абедзве партыі аб’яднала нацыянальнае прыкмеце, які складаецца з карэннага афрыканскага насельніцтва. Лозунгі і практыка ЗАПУ і ЗАНУ часта зводзіўся ад пазбаўлення белага насельніцтва палітычнай улады да яго выгнанне ці вынішчэнне.
Геапалітычная сітуацыя ўрада Радэзіі на 11 лістапада1965. Радэзія вызначала зялёным колерам, дзяржавы патрымліваючыя ўрад Радэзіі вызначаныя фіялетавым колерам. Краіны падтрыліваючыя чорных паўстанцаў — аранжавым
Расцаніўшы аднабаковае абвяшчэнне незалежнасці Радэзіі і яе непрызнанне сусветнай супольнасцю, кіраўнікі ЗАНУ Роберт Мугабэ і ЗАПУ Джошуа Нкома пачалі ў 1965 годзе правядзенне тэрарыстычных акцый супраць насельніцтва і урадавых войскаў як непасрэдна з самай радэзійскай тэрыторыі, так і з тэрыторый сумежных Мазамбіка, Батсваны і Замбіі. Па сцвярджэнні кіруючага боку, байцы ЗАПУ і ЗАНУ нападалі на фермы белых каланістаў і прыгранічныя вёскі, населеныя чорнымі, знішчаючы ўсё жывое[1][2]. Таксама шырокую вядомасць атрымаў тэрарыстычны акт у супермаркеце ў сталіцы краіны Солсберы і загубства двух мірных пасажырскіх авіялайнераў, падчас якіх тэрарысты дабівалі тых, хто выжыў, затым гучна абвясціўшы аб выбітнай перамогі над белымі.
Пры гэтым Мугабэ арыентаваўся на Пекін, Нкома — на Маскву. Супярэчнасці паміж лідарамі саслаблялі эфектыўнасць іх барацьбы і перыядычна выліваліся ў узброеныя сутыкненні іх прыхільнікаў паміж сабой. Толькі 12 лістапада1975 годзе ЗАПУ і ЗАНУ аб’ядналіся. Гэта аб’яднанне стала пачаткам новага этапу вайны.
17 студзеня1976 года аб’яднаная армія ЗАНУ і ЗАПУ аднавіла вайну[3]. Узброеныя сілы Радэзіі налічвалі ў 1977 годзе 10 000 чалавек. Галоўнакамандуючым з’яўляўся генерал-лейтэнант Пітэр Уоллс. 11 сакавіка1977 было заснаванае Міністэрства камбінаваных аперацый на чале з Роджэрам Хокінсам, якому ставяць у абавязак агульнае кіраўніцтва і каардынацыя ўсіх сілавых структур. Сухапутныя войскі (8 200 чалавек) складаліся з 3 пяхотных батальёнаў, парашутнага батальёна, артылерыйскіх, інжынерных і іншых падраздзяленняў, сярод якіх вылучаліся шматлікія падраздзялення спецыяльнага прызначэння. Ваенна-паветраныя сілы (1 300 чалавек) мелі 48 баявых самалётаў і да 50 верталётаў. Акрамя таго, у антыпартызанскіх дзеяннях актыўна ўдзельнічалі падраздзялення Родезийской спецыяльнай паветранай службы (створана на ўзор САС Вялікабрытаніі), Спецыяльнага Падраздзяленні паліцыі Радэзіі (Special Branch) і кіравання Крымінальнага вышуку. Акрамя таго, былі створаны спецпадраздзялення асаблівага прызначэння — Tracking Combat Unit і найбольш шырока вядомы атрад спецназа Selous Scouts — «Скаўты Селуса» (800—1000 чалавек).
У сакавіку1978 года пачалося фарміраванне Дапаможных сіл бяспекі (SFA) — афрыканскага антыкамуністычнага апалчэння, які складаўся з прыхільнікаў Абеля Музоревы і Ндабанинги Ситоле. Да красавіка1979 у SFA служылі 10 тысяч чалавек. Яны актыўна ўдзельнічалі ў баях з партызанамі.
Таксама вядомыя факты ўдзелу ў баявых дзеяннях частак з ПАР, у тым ліку верталётных. Шэраг краін (у першую чаргу, ПАР і да 1974 году — Партугалія) праігнараваў пастанову Савета бяспекі ААН і працягваў весці гандаль з Радэзіяй праз межы ПАР і партугальскай калоніі Мазамбік. Шырокае распаўсюджванне атрымалі скрытыя закупкі ўзбраенняў у Заходняй Еўропе і ЗША праз пасярэднікаў. У сувязі з малымі мабілізацыйных рэсурсаў урадавых сіл Радэзіі шырока выкарыстоўвалася прыцягненне наймітаў, што давала значныя прапагандысцкія козыры антырадэзійскай прапагандзе[4]..
Найбольш распаўсюджанай формай баявых дзеянняў урадавых сіл было выкарыстанне частак спецыяльнага прызначэння ў цесным узаемадзеянні з авіяцыяй. Шырока ўжываліся рэйды па партызанскім тылах і атакі іх баз. Такім атакам падвяргаліся і базы партызан на тэрыторыі сумежных краін (Батсваны, Замбіі і Мазамбіка), пры спробах ўзброеных сіл гэтых дзяржаў аказаць супраціў, радэзійскія часткі як правіла уступалі з імі ў бой. Такія факты шырока выкарыстоўваліся ў прапагандзе супрацьстаялага боку і іх саюзнікаў.
Баявыя дзеянні насілі жорсткі характар з абодвух бакоў і суправаджаліся значнымі ахвярамі сярод мірнага насельніцтва. Як правіла, у баявых аперацыях атрымлівалі верх ўрадавыя войскі, але колькасны перавага партызанскіх сіл і іх шырокая міжнародная падтрымка ва ўмовах міжнароднай ізаляцыі кіруючага рэжыму вялі да непазбежнага паразы. Асабліва вялікі ўдар па пазіцыях ўрада Яна Сміта нанесла Красавіцкая рэвалюцыя ў Партугаліі і прадастаўленне ёю незалежнасці Мазамбік: гэтая тэрыторыя з асноўнай базы забеспячэння Радэзіі і галоўнай яго сувязі са знешнім светам практычна ў адзін момант ператварылася ў супрацьлеглы бар’ер і ў галоўную базу партызан «Патрыятычнага фронту».
У выніку ў канцы 70-х гадоў абодва бакі разам з баявымі дзеяннямі сталі праводзіць спачатку неафіцыйныя, а затым і афіцыйныя перамовы аб спыненні вайны і палітычным рашэнні будучыні краіны. Вынікам цяжкіх і працяглых перамоваў стала рашэнне аб спыненні агню і аб стварэнні ўрада нацыянальнага адзінства.
Выбары ў новыя органы ўлады адбыліся па прынцыпе «адзін чалавек—адзін голас» пад кантролем міжнародных назіральнікаў і Вялікабрытаніі (апошні факт выклікаў асаблівую незадаволенасць белага насельніцтва Радэзіі, які лічыць паводзіны Вялікабрытаніі ў перыяд вайны «здрадлівым»). На выбарах 1 чэрвеня1979 года новым прэм’ер-міністрам краіны стаў біскуп Абель Музорева, а краіна стала называцца Зімбабвэ-Радэзія. Урадавая армія Радэзіі і яе службы бяспекі былі распушчаны. Атрады «Патрыятычнага фронту» захаваліся і сталі асновай арміі новай дзяржавы.
У 1980 годзе да ўлады прыйшоў Роберт Мугабэ, ухіляючы ЗАПУ з палітычнай арэны, у тым ліку гвалтоўным шляхам. Краіна стала называцца Рэспублікай Зімбабвэ. Першапачаткова белае насельніцтва працягвала захоўваць значныя пазіцыі ў эканоміцы краіны і не падвяргалася ціску з боку Мугабэ. Пасля 2000 года, канчаткова замацаваўшы за сабой рэпутацыю дыктатара, ён перагледзеў сваю палітыку ў бок выгнання белага насельніцтва з краіны. Рэалізацыя гэтай палітыкі стала адной з прычын поўнага краху эканомікі краіны і ператварэння яе ў адно з самых бедных дзяржаў Афрыкі і планеты ў цэлым.
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Радэзія ў тэмах