Мечыслаў Карловіч

Мячыслаў Янавіч Карловіч Mieczysław Karłowicz
Асноўная інфармацыя
Поўнае імя	Mieczysław Karłowicz
Дата нараджэння	11 снежня 1876(1876-12-11)
Месца нараджэння	Вішнева, Свянцянскі павет, Віленская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	8 лютага 1909(1909-02-08) (32 гады)
Месца смерці	Высокія Татры, Poprad District[d], Прэшаўскі край, Славакія
Месца пахавання	Старыя Павонзкі
Краіна	Польшча  Расійская імперыя
Бацька	Ян Карловіч
Маці	Ірэна Сулістроўская[d]
Альма-матар	Варшаўскі ўніверсітэт Музычны ўніверсітэт імя Фрэдэрыка Шапена
Музычная дзейнасць
Прафесіі	кампазітар
Жанры	класічная музыка
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Герб Астоя, які выкарыстоўваўся Карловічамі

Мечыслаў Карловіч герба «Астоя» (11 снежня 1876, Вішнева, Свянцянскі павет, Віленская губерня — 8 лютага 1909, у Татрах) — кампазітар і дырыжор, вядомы сімфанічнымі кампазіцыям. Аўтар песень і розных аркестравых п’ес, у тым ліку 6 сімфанічных паэм. Прадстаўнік пост-рамантычнага кірунку. Таксама альпініст, аматар Татраў, фатограф, публіцыст і журналіст.

Біяграфія

Карловіч нарадзіўся ў Вішневе, у гістарычнай Літве, у сям’і Яна Аляксандра Карловіча (1836—1903), этнолага і мовазнаўца, і Ірэны Сулістроўскай. Ранняе дзяцінства, да шасці гадоў, правёў у сямейным маёнтку Сулістроўскіх у Вішневе. У 1882 годзе сям’я Карловічаў прадала сваю маёмасць і жыла спачатку ў Гайдэльбергу, затым у 1885 годзе ў Празе і ў 1886 годзе ў Дрэздэне, а ў 1887 годзе пасяліліся ў Варшаве.

У Гейдэльбергу і Дрэздэне хлопчык атрымліваў агульную адукацыі, з 1888 года — у вучылішчы Войцеха Гурскага ў Варшаве. Меў трох братоў і сясцёр, у тым ліку дзвюх сясцёр: Яніну (1882—1942), якая стала настаўніцай, і Ванду (выйшла замуж за Зыгмунта Васілеўскага, літаратуразнаўца, палітычнага дзеяча, сенатара Польскай Рэспублікі).

Мечыслаў, з дзяцінства выхаваны ў музычнай атмасферы (бацька граў на віяланчэлі і фартэпіяна, дома быў струнны квартэт), падчас знаходжання за мяжой спазнаў оперу і сімфанічную музыку, у т.л. творы Бізэ, Вэбера, Брамса, Сметаны. З сямі гадоў вучыўся ігры на скрыпцы ў Дрэздэне і Празе. Пасяліўшыся ў Варшаве, працягваў вучыцца ігры на скрыпцы ў Яна Якоўскага, а ў 1889—1895 гадах быў вучнем Станіслава Барцэвіча, адначасова вывучаючы гармонію ў Зыгмунта Наскоўскага і Пятра Машынскага, а затым кантрапункт і музычныя формы з Густаў Рагускі; у тыя гады ён таксама пачаў складаць творы, першы захаваны твор Карловіча, Chant de mai для фартэпіяна, паходзіць з мяжы 1893/94. Акрамя навучання ігры і кампазіцыі, Карловіч вывучаў прыродазнаўчыя навукі ў Імператарскім Варшаўскім універсітэце.

У верасні 1895 года выехаў у Берлін з намерам вучыцца ігры на скрыпцы ў Юзафа Ёахіма. Не паступіўшы ў свой клас у Вышэйшую музычную школу, ён вучыўся прыватна ў Фларыяна Заіча, але вырашыў прысвяціць сябе кампазіцыі і вучыўся ў Генрыка Урбана. Адначасова ён наведваў лекцыі па гісторыі музыкі, гісторыі філасофіі, псіхалогіі і фізікі на філасофскім аддзяленні Берлінскага ўніверсітэта.

Са снежня 1895 г. да канца 1896 г. была напісана большасць з 22 захаваўшыхся сольных песень Карловіча, у тым ліку 10 на словы Казіміра Пзерва-Тэтмайера. З Берліна Карловіч пісаў музычную карэспандэнцыю ў Echo Muzyczne, Teatralny і Artystyczny, рашуча выбіраючы неарамантычны, вагнерыанскі напрамак. 15 красавіка 1897 г. на выступленні вучняў Урбана прагучала Серэнада для струннага аркестра, опус 2. У гады вучобы ў Урбана, акрамя меншых кампазіцый, была напісана музыка да драмы Юзафата Навінскага «Белая галубка». Уверцюра да Белага голуба, таксама вядомая як Bianka z Molena, была выканана 14 красавіка 1900 года ў Берліне, таксама на спектаклі вучняў Урбана. У канцы 1890-х гадоў Карловіч пачаў працаваць над сімфоніяй «Адраджэнне», якую скончыў самастойна, вярнуўшыся ў Польшчу. У красавіку 1901 годзе Карловіч завяршыў вучобу і вярнуўся ў Варшаву. Па вяртанні ў Варшаву ў 1901 годзе скончыў навучанне ў Варшаўскім універсітэце.

У 1902 годзе быў напісаны Канцэрт для скрыпкі ля мажор, соч.8, прысвечаны С. Барцэвічу. Артыкулам «Музыка знаёмых» у Варшаўскай філармоніі ён распачаў барацьбу за прысутнасць сучаснай польскай музыкі ў рэпертуары новастворанай Варшаўскай філармоніі. З 1903 г. дзейнічаў у праўленні Варшаўскага музычнага таварыства, дзе заснаваў і кіраваў струнным аркестрам. У тым жа годзе з’явілася каштоўная публікацыя Карловіча: дагэтуль неапублікаваныя ўспаміны пра Шапэна, якія змяшчаюць перапіску Шапэна. 21 сакавіка 1903 г. у Берліне адбыўся кампазітарскі канцэрт Карловіча, праграма якога ўключала ўверцюру да Белай галубкі, скрыпічны канцэрт і сімфонію «Адраджэнне» пад кіраўніцтвам кампазітара, салістам быў С. Барцэвіч. Не палохаючыся непрыемных водгукаў пасля свайго чарговага кампазітарскага канцэрта ў Вене (8 лютага 1904 г.), Карловіч цалкам прысвяціў сябе аднаму жанру: сімфанічнай паэме. У 1904—1909 гадах ён напісаў 6 сімфанічных паэм, опус 9-14: «Вяртаюцца хвалі», «Вечныя песні», «Літоўская рапсодыя», «Станіслаў і Ганна Асьвяцімы», «Сумная аповесць» і «Эпізод на маскарадзе, пакінуты ў эскізах» (скончаны пасля смерці кампазітара і скончаны інструменты). Гжэгажа Фітэльберга. У 1906 годзе кампазітар выехаў у Лейпцыг на дырыжорскія курсы А. Нікіша. 21 сакавіка 1907 г. у Берліне на канцэрце кампазітараў з «Маладой Польшчы» адбылася прэм’ера «Вечных песень». Такім чынам Карловіч падкрэсліў сваю падтрымку групы мастакоў, звязаных з Выдавецкім таварыствам маладых польскіх кампазітараў (вядомы гісторыкам як «Маладая Польшча»), да якога фармальна не належаў. У тым жа годзе кампазітар пасяліўся ў Закапанэ.

З Татрамі ў яго на працягу многіх гадоў была асаблівая духоўная сувязь. Быў актыўны ў Татранскім таварыстве, публікаваў артыкулы пра горныя паходы, захапляўся скалалажаннем, лыжамі, фатаграфіяй; стаў адным з пачынальнікаў польскага альпінізму. У цэлым непрыхільна ацэнены музычнымі крытыкамі, ён перажыў вялікі трыумф пасля канцэрта ў Варшаўскай філармоніі (22 студзеня 1909 г.), на якім з энтузіязмам былі ўспрыняты Вечныя песні. Менш чым праз 3 тыдні, 8 лютага, ён загінуў у Татрах пад снежнай лавінай падчас адзіночнай паездкі на горных лыжах, па дарозе з Галы Гансенікава ў Чарны Стаў, каля падножжа Малы Касцелец. Зараз там стаіць мемарыяльная дошка. Пахаваны 16 лютага на Павонзскіх могілках у Варшаве (раздзел 33-4-24).

Помнік Мечыславу Карловічу ў Быдгашчы (у раёне Паморскай філармоніі як адна са статуй галерэі помнікаў кампазітарам і віртуозам)

Кампазітарская творчасць

Кампазіцыйныя дасягненні
Від творчасці	Колькасць работ
Вакальная музыка
Песні	22
Харавая музыка
Інструментальная музыка
Сімфоніі	1
Канцэрт	1
Камерная музыка
Іншыя аркестравыя формы	8
Оперы
Балеты
Фартэпіянныя п’есы	1
Музыка для маршавага аркестра
РАЗАМ	33

Спіс твораў
Гады працы	Назва твора	Музычная форма
1895—1896 гг	Скорбны, сач. 1/1	Песня для голасу і фартэпіяна
1895—1896 гг	Адкуль з’явіліся першыя зоркі, сач. 1/2	Песня для голасу і фартэпіяна
1895—1896 гг	На снезе, сач. 1/3	Песня для голасу і фартэпіяна
1895—1896 гг	Прафесія op. 1/4	Песня для голасу і фартэпіяна
1895—1896 гг	Памятаю ціхія, светлыя, залатыя дні, сач. 1/5	Песня для голасу і фартэпіяна
1895—1896 гг	Сумна на душы, ап. 1/6	Песня для голасу і фартэпіяна
1892 год	О, не верце таму, што кажуць людзі	Песня для голасу і фартэпіяна
1895 год	Часам, калі сніцца доўга і ў паўсоне	Песня для голасу і фартэпіяна
1895 год	З новай вясной	Песня для голасу і фартэпіяна
1896 год	Размаўляйце са мной больш op. 3/1	Песня для голасу і фартэпіяна
1896 год	З эротыкі, сач. 3/2	Песня для голасу і фартэпіяна
1896 год	Ён ідзе ў палі, сач. 3/3	Песня для голасу і фартэпіяна
1896 год	На спакойным цёмным моры, сач. 3/4	Песня для голасу і фартэпіяна
1896 год	Ён спіць пры святле ночы, сач. 3/5	Песня для голасу і фартэпіяна
1896 год	Перад вечнай ноччу, сач. 3/6	Песня для голасу і фартэпіяна
1896 год	Не плач па мне, сач. 3/7	Песня для голасу і фартэпіяна
1896 год	У вячэрняй цішыні, сач. 3/8	Песня для голасу і фартэпіяна
1896 год	На шырокім, на шырокім моры op. 3/9	Песня для голасу і фартэпіяна
1896 год	Чароўная прынцэса, сач. 3/10	Песня для голасу і фартэпіяна
1896 год	Яна стрэсвае іржавае лісце з дрэў	Песня для голасу і фартэпіяна
1897 год	Серэнада, сач. 2	Серэнада для струнных
1898 год	Самыя прыгожыя песні op. 4	Песня для голасу і фартэпіяна
1900 год	Б’янка дэ Молена (Белы голуб) сач. 6	Музыка для драмы
1898 год	Пад яварам	Песня для голасу і фартэпіяна
1902 год	Сімфонія Адраджэнне, сач. 7	Сімфонія
1902 год	Скрыпічны канцэрт ля мажор, сач. 8	Канцэрт для скрыпкі
1902 год	Ад Анёла Гасподняга	Меладэкламацыя з фартэпіяна
1904 год	Хвалі, якія вяртаюцца, сач. 9	Сімфанічная паэма
1906 год	Вечныя песні, сач. 10	Сімфанічная паэма
1906 год	Літоўская рапсодыя, сач.	Сімфанічная паэма
1906 год	Станіслаў і Ганна Асьвяцімы, сач. 12	Сімфанічная паэма
1908 год	Сумная гісторыя, сач. 13	Сімфанічная паэма
1909 год	Эпізод на маскарадзе ², Op.14	Сімфанічная паэма

• ¹ Канцэрт бярэ пачатак са сталай творчасці Мечыслава Карловіча; сам кампазітар пазней назваў песні «грахамі юнацтва».
• ² Завяршыў і апрацаваў Гжэгаж Фітэльберг.

Горная дзейнасць

Адкрыццё мемарыяльнага валуна ў Татрах (1909)

Мемарыяльная дошка на Сімвалічных могілках ахвяр Татр каля Остэрвы

Мемарыяльная дошка Мечыслава Карловіча на Пексавым Бжыжэку ў Закапанэ

Магіла Мечыслава Карловіча на могілках Павонзкі

З горнай дзейнасцю Карловіч пазнаёміўся ў 1889 годзе, але сістэматычную горную дзейнасць пачаў у 1902 годзе. У 1907 г. назаўсёды пасяліўся ў Закапанэ. Дзейнічаў у Татранскім таварыстве. Ён быў выдатным альпіністам. Спачатку ён падымаўся разам з вядомым горным гідам Клімекам Бахледай (1906), пазней часта ў адзіночку. Узбіраўся на многія вяршыні, найбольш важнымі яго дасягненнямі былі: 1-е ўзыходжанне на Вялікую Калаву Турню (па хрыбце з Модра-Турні, 1907 г., у адзіночку), 1-е ўзыходжанне на Цяжкую Турню праз паўночна-ўсходні хрыбет з Далінкі Спадовай (1908 г.), 1-е зімовы ўзыход на Касьцелец (1908), 1-ы зімовы ўзыход на Валошын і Жоўты паварот з перавалу Кшыжне, а таксама ўзыход на паўднёвую сцяну на вяршыню Остры, па дарозе Хэбэрляйн (1908).

Ён таксама быў адным з піянераў лыжнага спорту, якім займаўся з 1907 года, і актывістам Закапанскага аддзела лыжнікаў (ZON). Ён зрабіў, між іншым, першы скі-пас ад Hala Gąsienicowa праз Liliowe, Zawory і Koprowa Przelencz да Szczyrbskie Jezior.

Захапіўся фатаграфіяй, яго татранскія фатаграфіі высокага мастацкага ўзроўню сабраны ў альбом пад назвай Карловіч у Татрах. Займаўся ён і журналістыкай, у якой папулярызаваў Татры і Падгалле, асуджаў няправільныя адносіны тагачасных турыстаў. Разам з Марыюшам Зарускім стварыў асновы Татранскай валанцёрскай выратавальнай службы.

8 лютага 1909 г. Мечыслаў Карловіч загінуў у Татрах, пахаваны ў лавіне на ўсходніх схілах Малога Касьцельца, падчас лыжнага і фотападарожжа. Зараз тут стаіць камень — помнік пад назвай Карловічаў камень з надпісам: Non omnis moriar (Я не ўсе памру). Размешчаная на ім свастыка — гэта нечаканы крыж, папулярны ў Падгальлі. Нягледзячы на адносіны кампазітара з горамі, ні ў адным з яго музычных твораў няма прамога адлюстравання Татраў, іх прыроды, горскага фальклору або ўспамінаў мастака пра татранскія экспедыцыі.

Войцех Кілар спаслаўся на трагічную смерць кампазітара ў сваёй сімфанічнай паэме «Касцялец 1909».

Ушанаванне памяці

У канцы лета 1909 года ў Малым Касцельцы быў адкрыты памятны валун з гранітнай глыбы (вядомы як Карловіцкі камень).

Імя Мечыслава Карловіча носяць, між іншым: Шчэцінская філармонія, Дзяржаўны комплекс музычнай школы ў Кракаве, Шчэп Гарцэрскі ZHP «Orogen» у Кракаве — Новая Гута і Дзяржаўная музычная школа 1-й і 2-й ступені ў Катавіцах. Яго імем таксама названы вуліцы ў Быдгашчы, Гданьску, Шчэціне, Любліне і Закапанэ.

Публікацыі

• • Mieczysław Karłowicz, W Tatrach. Pisma taternickie i zdjęcia fotograficzne wydane staraniem Zarządu Sekcyi Turystycznej Towarzystwa Tatrzańskiego, Kraków, 1910
  • Mieczysław Karłowicz. Fotografie, red. Zbigniew Ładygin, Kraków, 2019
  • zbiory fotografii Tatrzańskie (w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie),
  • liczne artykuły w czasopismach: «Kurier Zakopiański», «Taternik», «Słowo Polskie», «Pamiętnik Towarzystwa Tatrzańskiego».

Літаратура

• Шумская І. Мечыслаў Карловіч. Забыты беларускі геній. — Мінск: «Харвест», 2013.
• Luca Lévi Sala, Mieczysław Karłowicz, in Oxford Bibliographies Online, 2018
• Luca Lévi Sala, European Fin-de-siècle and Polish Modernism. The Music of Mieczysław Karłowicz, Bologna, Ut Orpheus Edizioni, 2010.
• Artur Jazdon Miscellanea karłowiczowskie w spuściźnie Adolfa Chybińskiego. Muzyka 2010; LV (2 (217))
• Christophe Jezewski, Le Retour d’un génie. Pour le centenaire de Mieczysław Karłowicz, in «Europe», n°961, Paris, mai 2009.
• Henryk Anders Mieczysław Karłowicz. Życie i dokonania, Poznań, ABOS, 1998.
• Alistair Wightman Karłowicz, Young Poland and the Musical Fin-de-siècle, Aldershot, Ashgate, 1996; Przeklad polski: Ewa Gabryś, Karłowicz. Młoda Polska i muzyczny fin de siècle, Kraków, PWM, 1996 (Monografie Popularne).
• Leszek Polony, Poetyka muzyczna Mieczysława Karłowicza, Krakow, PWM, 1986.
• Paul-Gilbert Langevin, Musiciens d’Europe, figures du renouveau ethnoromantique, «La Revue Musicale» n° 388—390, Editions Richard Masse, Paris 1986.
• Elżbieta Dziębowska, éd. Z życia i twórczości Mieczysława Karłowicza, Kraków, PWM, 1970.
• Mieczysław Karłowicz w Tatrach, zredagował i wstępem opatrzył Jerzy Młodziejowski, wydanie III, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1968.
• Mieczysław Karłowicz w listach i wspomnieniach, opracował Henryk Anders, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1960.

Спасылкі

• Mieczysław Karłowicz (польск.)
• А. Мальдис. «Отец симфонизма» Архівавана 22 студзеня 2012. (руск.)
• І. Шумская. Партрэта забытага генія Архівавана 5 кастрычніка 2013. (бел.)
• Фотапраца Мечыслава Карловіча Архівавана 16 красавіка 2009., culture.pl
• Артыкул пра кампазіцыйную творчасць Мечыслава Карловіча, culture.pl
• Сайт, прысвечаны Мечыславу Карловічу, фінансуецца міністрам культуры і нацыянальнай спадчыны
• Збор твораў Мечыслава Карловіча ў Палонскай бібліятэцы