Перайсці да зместу

Мікалай Платонавіч Бажан

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Мікола Бажан
укр.: Микола Бажан
Асабістыя звесткі
Імя пры нараджэнні Мікола Платонавіч Бажан
Дата нараджэння 26 верасня (9 кастрычніка) 1904
Месца нараджэння
Дата смерці 23 лістапада 1983(1983-11-23)[1] (79 гадоў)
Месца смерці
Пахаванне
Грамадзянства
Бацька Платон Арцёмавіч Бажан[d]
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці
Гады творчасці 1924—1978
Кірунак Футурызм, сацыялістычны рэалізм
Жанр верш, паэма
Мова твораў украінская
Дэбют 1923
Грамадская дзейнасць
Партыя
Член у
Прэміі Сталінская прэмія — 1946 Сталінская прэмія — 1949 Ленінская прэмія Нацыянальная прэмія Украіны імя Тараса Шаўчэнкі— 1965
Узнагароды
Герой Сацыялістычнай Працы
Ордэн Леніна Ордэн Леніна Ордэн Леніна Ордэн Леніна
Ордэн Леніна Ордэн Кастрычніцкай Рэвалюцыі Ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга Ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга
Ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга
Медаль «У азнаменаванне 100-годдзя з дня нараджэння Уладзіміра Ільіча Леніна»
Медаль «У азнаменаванне 100-годдзя з дня нараджэння Уладзіміра Ільіча Леніна»
Медаль «За перамогу над Германіяй у Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.»
Подпіс Выява аўтографа
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Мікола Платонавіч Бажан (укр.: Микола Платонович Бажан, 26 верасня (9 кастрычніка) 1904, Камянец-Падольскі — 23 лістапада 1983) — украінскі савецкі паэт, перакладчык, публіцыст і грамадскі дзеяч. Акадэмік АН УССР (1951)[2]. Герой Сацыялістычнай Працы (1974). Лаўрэат Ленінскай (1982) і двух Сталінскіх прэмій другой ступені (1946, 1949). Заслужаны дзеяч навукі Украінскай ССР (1966), Заслужаны дзеяч мастацтваў Грузінскай ССР (1964)[2]. Народны паэт Узбекскай ССР (1968)[2]. Сябра ВКП(б) з 1940 года.

Шлях у літаратуру

[правіць | правіць зыходнік]

М. Бажан нарадзіўся ў Камянцы-Падольскім (цяпер у Хмяльніцкай вобласці Украіны) ў сям’і ваенных тапографаў. У 1910 годзе бацьку перавялі ва Умань, дзе прайшлі дзіцячыя гады будучага паэта. Тут Бажан вучыўся ў кааператыўным тэхнікуме і паралельна ў 1920—1921 гадах займаўся вывучэннем авангарднага сцэнічнага мастацтва ў студыі «Кийдрамте» пад кіраўніцтвам Леся Курбас. Піша вершы, якія склалі рукапісны зборнік вершаў «Кантрасты настрою» (1920—1921).

У 1921 пераязджае ў Кіеў, дзе вучыцца ў Кааператыўным інстытуце (1921—1923), а затым у Кіеўскім інстытуце знешніх сувязяў (1923—1925). У 1923 годзе на запрашэнне маладога пісьменніка Міхайлы Семянко далучаецца да групоўкі панфутурыстаў, ідзе працаваць у рэдакцыю газеты «Бальшавік». У гэтай газеце ў 1923 годзе апублікаваны першы верш Бажана «Рура-марш» і іншыя творы ў футурыстычным духу[2].

Бажан належаў да першапачатковых прыхільнікаў рэвалюцыі не столькі з-за палітычных поглядаў, колькі з-за свайго авангардызму ў мастацтве. Яму здавалася, што грандыёзны сацыяльны катаклізм дасць новае жыццё Украіне, вызваліць яе творчыя сілы. У адрозненне ад многіх паэтаў старэйшага пакалення, Бажан адразу прыняў бальшавіцкі рэжым.

Перыяд рэвалюцыйнага рамантызму

[правіць | правіць зыходнік]

У 1925 ў БАЖу далучаецца да групоўкі Хвылявога. Неўзабаве выходзіць першы зборнік вершаў «17-ы патруль» (1926), які арганічна ўпісваўся ва ўладарыўшы тады ў бальшавіцкай паэзіі пафас рамантызацыі пралетарыяту і чэкістаў.

Пачынаючы са зборніка «Разьбяная цень» (1927) Бажан усё больш вызначаецца як паэт барочнай эстэтыкі, нястомнага і шмат’яруснага разгортвання тэмы, вынаходлівага і раскошнага перапляцення матываў, арганічнага злучэння брутальнага і патэтычнага. Шэдэўрам гэтага стылю з’яўляецца цыкл «Будынкі» (1929), у якім Бажан праяўляе сябе як паэтычны інтэрпрэтатар энергіі чалавечых спраў, розных формаў гэтых спраў, у тым ліку эксцэнтрычных.

У «Смерці Гамлета» (1932) ён адкрыта супрацьпастаўляе агульначалавечыя сімвалы гуманістычнай культуры як ілжывыя ленінскай безагляднай праўдзе (маральна ўсё, што служыць рэвалюцыі, і толькі гэта). У гэтым творы паэт абвяшчае анафему «абстрактнаму гуманізму», якая стала надакучлівым лейтматывам усёй наступнай партыйнай ідэалогіі. Яшчэ мацней гэтая тэма гучыць у «Трылогіі запалу» (1933), паэт з нянавісцю вынішчае ў сабе ўсё, што перашкаджае яму стаць тым, чаго патрабуе час — байцом цэнтралізаванай класавай маралі. Перамога над гуманізмам у сабе давалася нялёгка. Цяжкія сумневы, балючыя разважанні душы, загнанай у падзямелле свядомасці, гучаць у паэмах «Слепакі» (1931) і «Гета ва Умані» (1930).

Творчасць сталінскага перыяду

[правіць | правіць зыходнік]

Пасля 1933 года, які стаў пераломным у гісторыі ўкраінскай літаратуры і адзначыўся знішчэннем і заваяваннем нацыянальнай інтэлігенцыі, з-пад пяра Бажана выходзіць пераважна партыйная патэтыка — вынаходлівая, па-майстэрску выкананая, але вымучаная, хоць і пад маскай шчырасці: паэмы «Неўміручасць» (1937), «Маці» (1938), «Бацькі і сыны» (1939). Традыцыю барочнага одапісання, літаратурна блізкую паэту, працягвае знакаміты панегірык Сталіну «Таварыш стаіць у зорканосным Крамлі» (1932).

Сапраўдны Бажан прарываецца там, дзе паэту атрымоўваецца ўхіліцца ад прэсінгу палітычных імператываў, хай і ўнутрана засвоеных. Перш за ўсё ў культуралагічных вершах, звароце да духоўнай спадчыны народаў СССР, інтэрпрэтацыі з’яў сусветнага мастацтва, сцыентызме — навуковай паэзіі: паэма «Колькасць» (1931).

Асаблівы перыяд у жыцці і творчасці Бажана — гады вайны з нямецка-фашысцкімі захопнікамі. Творы гэтых гадоў востра адлюстроўваюць бяду народа, небяспеку, якая навісла над ім, патрыятычны ўздым, агульнасавецкія формы якога ўмяшчаюць і чыста нацыянальныя перажыванні: «Клятва» (1941), «Данііл Галіцкі» (1942), «Сталінградскі сшытак» (1943).

Першыя пасляваенныя гады — самы сумны перыяд у творчым лёсе Бажана. Ва ўмовах масавых тэрарыстычных ідэалагічных кампаній, ініцыяваных Сталіным, які разумеў неабходнасць у зародку задушыць парасткі лібералізацыі думкі, якая прабілася ў час вайны, Бажану давялося прымаць удзел у кан’юнктурным пераглядзе ўкраінскай гісторыі («У Спаскай вежы», 1952), у барацьбе супраць украінскага нацыяналізму, граміць не толькі творы Грушэўскага, але і калег-пісьменнікаў, у тым ліку свайго сябра Ю. І. Яноўскага, развенчваць загніваючы імперыялістычны Захад («Англійскія ўражанні», 1949).

Са смерцю Сталіна, з пачаткам хрушчоўскай адлігі змяняецца атмасфера ў грамадстве і ў літаратурных колах. Паступова вяртаецца да сваёй глыбокай складанасці і Бажан. Гэта адчуваецца ў зборніках «Міцкевіч у Адэсе» (1957), «Італьянскія сустрэчы» (1961). Цыкл «Перад статуямі Мікеланджэла» з апошняга зборніка прымушае ўспомніць барочную разьбу яго ранніх «Будынкаў», але ўжо ва ўсёй сталасці майстра. Глыбокі філасофскі трагізм гучыць у вершах і паэмах зборніка «Уманскія ўспаміны» (1972).

Адліга дала магчымасць Бажану ўспомніць пра шматлікія змрочныя старонкі мінулага. У сваім выступе на вечары памяці Міколы Куліша ён упершыню адкрыта успамінае пра падвалы Кастрычніцкага палаца ў Кіеве, дзе расстрэльвалі пісьменнікаў. Пра злачынствы мінулага, яго рэпрэсіўны цяжар, але і пра ўрокі маральнага, духоўнага супрацьстаяння ён гаворыць у паэме «Палёт скрозь буру» (1964).

Вяршыняй творчасці позняга Бажана сталі восем «Начных канцэртаў» са зборніка «Знакі» (1978). Яны яшчэ раз пацвердзілі яго ўнікальную здольнасць кангеніяльных перажыванняў і ажыццяўлення ў слове шэдэўраў мастацтва, на гэты раз музычнага.

У 1970-я гады Бажан звярнуў увагу на маладога паэта М. А. Фішбейна, які стаў яго літаратурным сакратаром, а ў далейшым — вядомым паэтам Украіны.

Дзейнасць перакладчыка

[правіць | правіць зыходнік]

Бажан — выбітны майстар мастацкага перакладу. Найбуйнейшым дасягненнем з’яўляецца яго пераклад паэмы «Віцязь у тыгравай скуры» Шата Руставелі (1935; прэмія Грузінскай ССР, 1937). Сярод па-майстэрску выкананых Бажанам перакладаў — «Бура» Шэкспіра, творы Дантэ, Гётэ, Гейнэ, Гёльдэрліна, Міцкевіча. Асаблівую ролю для маладой украінскай паэзіі адыгралі яго пераклады з Рыльке. Таксама Бажан з’яўляецца аўтарам перакладу гімна СССР на ўкраінскую мову[3].

Бажан — адзін з перакладчыкаў «Выбраных твораў» Я. Купалы на ўкраінскую мову (1953). Перакладаў творы А. Куляшова, М. Танка, П. Панчанка, А. Зарыцкага[2].

Палітычная і грамадская дзейнасць

[правіць | правіць зыходнік]

У 1941 годзе выступаў са справаздачным дакладам на Усеўкраінскай канферэнцыі КП(б)У. У 1943—1948 гадах намеснік Старшыні Савета Міністраў Украінскай ССР, саветнік прадстаўніцтва Украіны ў ААН. У 1946—1962 дэпутат ВС СССР. У 1953—1959 гадах старшыня СП Украінскай ССР.

Рэдактарская дзейнасць

[правіць | правіць зыходнік]

У 1957—1983 гадах галоўны рэдактар Украінскай Савецкай Энцыклапедыі. Пад яго кіраўніцтвам былі выдадзеныя Украінскія савецкія энцыклапедыі ў 17-ці тамах (1959—1965), у 12-ці тамах (1977—1985), «Гісторыя ўкраінскага мастацтва» ў 6-ці тамах (1966—1968; Дзяржаўная прэмія УССР, 1971), «Шаўчэнкаўскі слоўнік» (1976—1977).

М. П. Бажан памёр 23 лістапада 1983 года. Пахаваны ў Кіеве на Байкавых могілках.

Узнагароды і прэміі

[правіць | правіць зыходнік]
  • Першая жонка — Галіна Сымонаўна Каваленка (1905—1989), актрыса тэатра «Березиль», затым перакладчыца. Дачка — Мая.
  • Другая жонка — Ніна Уладзіміраўна Лауэр.

Увекавечанне памяці

[правіць | правіць зыходнік]

У гонар М. П. Бажана названы праспект у Кіеве.

Зноскі

  1. The Fine Art Archive — 2003. Праверана 1 красавіка 2021.
  2. а б в г д е ё ж Бажан Микола // Биографический справочник. — Мн.: «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. — Т. 5. — С. 37. — 737 с.
  3. Гимн СССР на украинском в Викитеке (укр.)
  • Адельгейм Э. Микола Бажан. — Київ, 1974
  • Суровцев Ю. Поэзия Миколы Бажана. — М., 1970