Пётр Ільіч Чайкоўскі

Запыт «Чайкоўскі» перанакіроўваецца сюды; гл. таксама іншыя значэнні.

Пётр Ільіч Чайкоўскі
руск.: Петръ Ильичъ Чайковскій руск.: Пётр Ильич Чайковский
Асноўная інфармацыя
Дата нараджэння	25 красавіка (7 мая) 1840[…]
Месца нараджэння	Воткінск, Вяцкая губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	25 кастрычніка (6 лістапада) 1893[…] (53 гады)
Месца смерці	Malaya Morskaya Street, 13[d], Санкт-Пецярбург, Расійская імперыя
Месца пахавання	Ціхвінскія могілкі[d]
Краіна	Расійская імперыя
Бацька	Ilya Petrovich Tchaikovsky[d]
Маці	Aleksandra Tchaikovskaya[d]
Жонка	Antonina Miliukova[d]
Альма-матар	Санкт-Пецярбургская дзяржаўная кансерваторыя імя М. А. Рымскага-Корсакава (1865) Імператарскае вучылішча правазнаўства[d] (12 (24) мая 1859)
Месца працы	Маскоўская дзяржаўная кансерваторыя імя П. І. Чайкоўскага Вашынгтонскі ўніверсітэт
Музычная дзейнасць
Педагог	Мікалай Іванавіч Зарэмба і Антон Рыгоравіч Рубінштэйн
Прафесіі	кампазітар, лібрэтыст, дырыжор, харэограф, музычны педагог, піяніст, аўтабіёграф, музычны крытык, аўтар дзённіка, перакладчык, выкладчык універсітэта
Інструменты	фартэпіяна
Жанры	сімфонія, опера, балет, класічная музыка і музыка перыяду рамантызму[d]
Выхаванцы	Alexander Siloti[d], Pyotr Danilchenko[d] і Thomas Matthew James Joyce[d]
Узнагароды
Аўтограф
Творы ў Вікікрыніцах
Медыяфайлы на Вікісховішчы
Цытаты ў Вікіцытатніку

Пётр Ільі́ч Чайкоўскі (7 мая 1840, Воткінск, Вяцкая губерня, Расійская імперыя — 6 лістапада 1893, Санкт-Пецярбург) — рускі кампазітар, дырыжор, педагог.

Выдатны меладыст. Аўтар 76 опусаў, 10 опер. Напісаў 7 сімфоній (6 пранумераваных і сімфонія «Манфрэд»), 3 сюіты. Сусветна вядомыя яго балеты «Лебядзінае возера», «Спячая прыгажуня», «Шчаўкунок».

Біяграфія

Нарадзіўся ў паселішчы пры Камска-Воткінскім заводзе Вяцкай губерні (цяпер горад Воткінск, Удмурція). Яго бацька — Ілья Пятровіч Чайкоўскі (1795—1880) — вядомы рускі інжынер, быў сынам Пятра Фёдаравіча Чайкі, які нарадзіўся ў 1745 годзе ў сяле Мікалаеўка каля Палтавы (цяпер Украіна), пазней змяніў сваё прозвішча на Чайкоўскі. Ён быў другім дзіцем Фёдара Чайкі (1695—1767) і яго жонкі Ганны (1717 -?). Пётр Фёдаравіч вучыўся ў семінарыі ў Кіеве, пазней атрымаў медыцынскую адукацыю ў Пецярбургу. З 1770 па 1777 г. служыў у арміі асістэнтам ваеннага лекара, пазней стаў афіцэрам медслужбы ў Кунгуры, Пермскай губерні. У 1782 г. быў пераведзены ў Вятку (Казанская губерня). У 1776 г. ажаніўся з Анастасіяй Сцяпанаўнай Посахавай (1751 года нараджэння), у іх было 11 дзяцей. Ілья Пятровіч, бацька кампазітара, быў 10-м дзіцём. Ён, скончыўшы Горны кадэцкі корпус у Пецярбургу, быў залічаны на службу ў Дэпартамент горных і саляных спраў. Аўдавеўшы ў 1833 годзе, ён ажаніўся з Аляксандрай Андрэеўнай Асіер, з якой у 1837 пераехаў на Урал, куды атрымаў прызначэнне на пасаду начальніка Камска-Воткінскага сталеліцейнага завода. Пётр быў другім дзіцем у сям’і: у 1838 г. нарадзіўся яго старэйшы брат Мікалай, у 1842 — сястра Аляксандра (у замужжы Давыдава) і Іпаліт. Браты-двайняты Анатоль і Мадэст з’явіліся на свет у 1850 годзе.

Даты творчай біяграфіі

У 1866 годзе дэбютаваў перад маскоўскай і пецярбургскай публікай Уверцюрай F-Dur;. Пачаў Першую сімфонію;

1867 г. — выкананне Андантэ і скерца з Першай сімфоніі ў Рускім музычным таварыстве ў Санкт-Пецярбургу.

1866—1867 гады — напісаны уверцюра на дацкі гімн і шэраг фартэпіянныя п’ес: «Успамін пра Гапсале».

1867 г. — пачата праца над операй «Ваявода»; ў Маскве, у сімфанічным сходзе, былі выкананы танцы з яе.

1868 г. — у сімфанічным сходзе ў Маскве рускага музычнага таварыства з вялікім поспехам выканана Першая сімфонія. З незадаволенасцю ставіўся Чайкоўскі да свайго сімфанічнага твора «Фатум» (1868), яго выконвалі як у Маскве, так і ў Пецярбургу.

30 студзеня 1869 г. у Вялікім тэатры ў Маскве — прэм’ера оперы «Ваявода». Лібрэта — кампазітара і А. М. Астроўскага па яго п’есе («Сон на Волзе»). Дырыжор — Мерт. У ролях: Нячай Шалыгін — Фінокі, Улас Дзюжой — Раданежскі, Настасся — Аненская, Мар’я Уласьеўна — Меньшыкава, Праскоўя Уласьевна — Кроненберг, Сцяпан Баструкоў — Рапарт, Дубровін — Дзямідаў, Алена — Іванова, Жвавы — Бажаноўскі, Блазан — Лаўроў, Нядвіга — Разанава, новы Ваявода — Карын). У 1870-х гадах Чайкоўскі знішчыў оперу, захаваўшы толькі невялікую частку матэрыялу.

У 1869 г. скончана опера «Ундзіна», якая не ставілася. Яна знішчана аўтарам у 1873 годзе, за выключэннем некаторых нумароў, якія ўвайшлі пасля ў іншыя сачыненні. Увосень напісана ўверцюра-фантазія «Рамэа і Джульета». Напісана шэсць рамансаў, з якіх «Не, толькі той», «І балюча, і салодка», «Сляза дрыжыць», «Чаму», «Ні слова, о дружа мой».

1871 г. — першы квартэт D-бемоль мажор.

1870—1872 гады — створана опера «Апрычнік», уласнае лібрэта па аповесці І. І. Лажэчнікава.

31 мая 1872 года — адбылася прэм’ера кантаты «У памяць 200-годдзя нараджэння Пятра Вялікага», напісанай па заказу і спецыяльна да адкрыцця Політэхнічнай выстаўкі 1872 года.

1873 г. — сімфанічная фантазія «Бура».

Асноўныя творы

Оперы

• Ваявода (1868)
• Ундзіна (1869)
• Апрычнік (1872)
• Яўген Анегін (1878)
• Арлеанская дзева (1879)
• Мазепа (1883)
• Чаравічкі (1885)
• Чарадзейка (1887)
• Пікавая дама (1890)
• Іаланта (1891)

Балеты

• Лебядзінае возера (1877)
• Спячая прыгажуня (1889)
• Шчаўкунок (1892)

Фартэпіянныя творы

• Саната да-дыез мінор ор. 80 posth (1865, выд. 1900)
• Поры года op. 37b (1876)
• Дзіцячы альбом op. 39 (1878)
• Вялікая саната соль мажор op. 37а (1878)

Спасылкі

• Сайт з падрабязнай інфармацыяй пра Чайкоўскага і яго творчасці (англ.)
• Пётр Ільіч Чайкоўскі: Ноты твораў на International Music Score Library Project
• Сайт музея-сядзібы Пятра Ільіча Чайкоўскага Архівавана 26 красавіка 2012.
• Gay Love-Letters from Tchaikovsky to his Nephew Bob Davidov (англ.)
• Music Analysis. Aspects on sexuality and structure in the later symphonies of Tchaikovsky (англ.)