Хорхэ Семпрун
Хорхэ Семпрун (ісп.: Jorge Semprún; 10 снежня 1923 — 7 чэрвеня 2011[6]) — іспанскі пісьменнік, сцэнарыст, грамадскі і дзяржаўны дзеяч, лаўрэат нацыянальных і міжнародных прэмій.
Біяграфія
[правіць | правіць зыходнік]Нарадзіўся 10 снежня 1923 года ў Мадрыдзе. Унук пяціразовага прэзідэнта Іспаніі Антоніа Мауры-і-Мантанера (1853—1925). Пасля перамогі Франка і пачатку грамадзянскай вайны ў Іспаніі сын губернатара Таледа неўзабаве разам са сваёй сям’ёй пераехаў у Парыж, дзе наведваў прэстыжны ліцэй імя Генрыха IV у Сарбоне. Па канчатку ліцэя ён выйграў 2-ю прэмію на нацыянальным конкурсе прац у вобласці філасофіі. Перад ім адкрывалася бліскучая акадэмічная кар’ера.
Другая Сусветная вайна і камунізм
[правіць | правіць зыходнік]Пачалася вайна, і Хорхэ памяняў кар’еру навукоўца на аўтамат падпольнага байца Супраціву. У 1942 годзе ўступіў у камуністычную партыю Іспаніі. Урэшце, Хорхэ Семпрун быў схоплены гестапа і адпраўлены ў канцлагер Бухенвальд. Дзякуючы выдатным ведам нямецкага (яго гувернантка рабіла сваю працу добрасумленна, гэты факт адзначалі ў сваёй кнізе Хамон і Ротман), ён ацалеў, і нават браў удзел у лагернай падпольнай камуністычнай арганізацыі. У Бухенвальдзе ён сустрэўся са шматлікімі камуністамі з шэрагу еўрапейскіх краін, кінутымі ў канцлагер за сваю прыналежнасць да кампартый. У гэтым жа лагеры знаходзіўся чэшскі камуніст Артур Лондан, які вярнуўся пасля вайны ў Чэхаславакію. Потым ён заняў буйны пост у партыйнай іерархіі. Сам жа Хорхэ Семпрун вярнуўся ў Парыж адразу пасля вызвалення. Там ён быў перакладальнікам у ЮНЕСКА, займаўся літаратурнай працай, але галоўнае поле яго дзейнасці было ў іспанскай кампартыі. Ён быў вельмі блізкі да Ібаруры, высоўваўся ў Палітбюро іспанскай Камуністычнай партыі, шмат разоў нелегальна прабіраўся ў Іспанію для каардынацыі падпольнай дзейнасці. У 1988—1991 займаў пост міністра культуры ў сацыялістычным урадзе Іспаніі. У наш час жыве ў Парыжы.
Адыход ад камуністычныя ідэй
[правіць | правіць зыходнік]Пачатак 50-х гадоў было адзначана палітычнымі працэсамі ў Чэхаславакіі, Балгарыі, Польшчы. Рудольф Сланскі і іншыя вышэйшыя служачыя Чэшскай КП атрымалі смяротныя прысуды ці працяглыя турэмныя тэрміны. Сярод апошніх быў Артур Лондан. Хорхэ Семпрун выдатна ведаў, што Лондан ніякі не «нямецкі шпіён», ведаў, але маўчаў… Партыйная дысцыпліна была найвышэй усяго!
Напачатку 60-х гадоў пачаў складацца «еўракамунізм», які ўжо не займаў гэткай лаяльнай пазіцыі ў стаўленні да СССР. іспанская кампартыя падзялілася, умоўна кажучы, «на маскоўскую» і на ўласна іспанскую, якая вырасла ў іспанскім падполлі. Хорхэ пачаў выяўляць дысідэнцкія погляды, непажаданыя кіраўніцтву іспанскай КП у Маскве. У выніку ў 1964 годзе ён выключаны з кампартыі за антысталінскія выступы.
Бухенвальд: нацысцкі лагер становіцца савецкім ГУЛАГам
[правіць | правіць зыходнік]28 сакавіка 2010 года Хорхэ Семпрун быў запрошаны Франка-Ізраільскім фондам (France-Israel foundation) на Парыжскі кніжны кірмаш. Ён успамінае сябе 22-гадовым маладым камуністам, зняволеным у нацысцкіх засценках да 11 красавіка 1945 года, калі брама пекла расчыніліся, выпускаючы вязняў. «Іронія гісторыі», — пачынае Семпрун [7], — «складаецца ў тым, што амерыканскія войскі, перабіўшы гарнізон Бухенвальда, адправіліся далей, пакінуўшы на месцы двух байцоў — Эгана В. Флека (Egon W. Fleck) і Эдварда А. Таненбаума (Edward A. Tenenbaum), такім чынам, зняволеных вызвалялі амерыканскія яўрэі нямецкага паходжання!» Размешчаны на адлегласці кідку каменем ад Веймару, радзімы нямецкага паэта Гётэ, Бухенвальд не спыніў сваю працу з падзеннем нацысцкага рэжыму.
«У чэрвені 1945 апошнія зняволеныя пакінулі канцэнтрацыйны лагер», — распавядае Семпрун. — «Але Савецкі Саюз у жніўні зноў адкрыў лагер ужо для былых нацыстаў і іншадумцаў». 28 455 зняволеных, паводле савецкіх справаздач, утрымлівалася ў месцы, якое праходзіла ў дакументацыі НКУС як адмысловы лагер №2, які праіснаваў аж да студзеня 1950. З-за дрэнных умоў утрымання, загінула і было пахавана ў брацкіх магілах 7113 зняволеных. Да падзення савецкага блоку было звычкай успамінаць толькі пра злачынствы нацыстаў і пра нацыянальны помнік, усталяваным у Бухенвальдзе нямецкім камуністычным урадам. Акрамя таго, урад вырашыў разбурыць увесь комплекс акрамя крэматорыя, варот і дзвюх вартаўнічых вышак. На былых прасторы смерці былі пасаджаны дрэвы, што хаваюць месцы масавых пахаванняў ахвяр лагера №2. У нашы дні, недалёка ад лесу, дзе калісьці шпацыраваў Гётэ, маладыя еўрапейцы, якія наведваюць лагер са сваімі настаўнікамі гісторыі, могуць убачыць гэты штучны лес, і паспрабаваць зразумець падвойны ўрок гісторыі XX-га стагоддзя.
Хорхэ Семпрун і кіно
[правіць | правіць зыходнік]У 1963 годзе адбылося знаёмства паміж Семпруном і Іў Мантана. Знаёмства, якое перайшло ў глыбокае сяброўства. І гэта важная ў жыцці абодвух падзея адбылася дзякуючы кіно. Знакаміты французскі рэжысёр Ален Ренэ ставіў фільм «Вайна скончана». Сцэнарый, напісаны Хорхэ Семпрунам, насіў аўтабіяграфічны характар. Гэта была гісторыя, вельмі блізкая да яго ўласнай. Галоўную ролю камуніста Дыега гуляў Іў Мантан, і Семпрун падчас здымак убачыў сябе як бы з боку, хоць гэта быў і кінавыява.
Падзеі жніўня 1968 года згулялі сваю ролю — апошнія ілюзіі Мантана і Семпруна былі развеяныя савецкімі танкамі на Вацлаўскім плошчы Прагі. У далейшым абодва ўдзельнічалі ў стварэнні анты-таталітарных фільмаў, як напрыклад «Зэт» і «Ламбракіс» рэжысёра Коста Гаўраса. Яны працягвалі верыць у дабро, справядлівасць і гуманізм, але, па словах Мантана, «рускія танкі на вуліцах Прагі спынілі ілюзіі пра тое, што камунізм можа неяк рэфарміравацца. Мая рэакцыя на гэта была ясна і беззваротная — я зачыніў камуністычную частку свайго жыцця».
Фільм «Прызнанне»
[правіць | правіць зыходнік]Неўзабаве пасля чэхаславацкіх падзей Коста-Гаўрас пачаў працу над фільмам «Прызнанне» (сцэнарыст Хорхэ Семпрун), асновай якога паслужыла кніга Артура Лондану. Верагодна, і Семпрун, і Мантан адчувалі неабходнасць адкуплення віны за свае мінулыя памылкі. Для Семпруна гэта было адкупленнем у прамым сэнсе гэтага слова.
Фільм не дазволілі здымаць у Празе. Ён быў скончаны да красавіцкіх дзён 1970 года — па выпадковым супадзенні — да стагоддзя Леніна, і яшчэ дэманстраваўся ў кінатэатры насупраць савецкай выстаўкі, прысвечанай гэтаму юбілею. Савецкае пасольства прыйшло ў лютасць. І было ад чаго — вельмі часта людзі прыходзілі на выставу пасля прагляду фільма і пакідалі свае запісы. Адна з іх абвяшчала — «Ленін, прачніся!»
Артур Лондан апублікаваў свае ўспаміны, адрасаваныя першым чынам кампартыі, у дні «Пражскай вясны» ў 1968 годзе. Першыя трыццаць тысяч асобнікаў былі неадкладна раскуплены. Адаптацыю кнігі для фільма зрабіў Хорхэ Семпрун. Ён лічыў абсалютна неабходным для сябе гэтай працай неяк «адплаціць па старым рахунку». Коста-Гаўрас не падазраваў, наколькі блізка Семпрун ведаў Лондана. Праца над фільмам стала цяжкім выпрабаваннем для ўсіх удзельнікаў здымак — для Мантана, для Сымоны Сіньёре, якая доўга не магла змірыцца з роляй жонкі Лондана, якая ставіла сябе лаяльна да партыі, але нелаяльна — у стаўленні да ўласнага мужа… Падчас «допытаў» і ўсяго часу здымак Мантан значна страціў у вазе, быў на грані нервовага знясілення. «Гэта было маё ўнутранае ачышчэнне — праз фізічныя пакуты», — распавядаў Мантан пасля здымак.
За кароткі час фільм, які выйшаў на экраны 29 красавіка 1970 года, толькі ў Францыі паглядзела больш двух мільёнаў гледачоў. Лідар французскіх камуністаў Жорж Маршэ засудзіў аўтараў карціны за стварэнне «антыкамуністычнага фільма». Артур Лондан, які знаходзіўся тым часам з жонкай у Францыі, запярэчыў на гэта, сказаўшы для друку, што «фільм цалкам адпавядае духу кнігі». За гэта ён быў неадкладна, хоць і завочна, у чарговы раз выключаны з чэшскай кампартыі. А ў дадатак і пазбаўлены грамадзянства. Толькі праз дваццаць гадоў гледачы Прагі змаглі ўбачыць гэты фільм. Пасля «аксамітавай рэвалюцыі» новы прэзідэнт Вацлаў Гавел прызначыў сваім паслом у Маскве сына Рудольфа Сланскага. Але гэта ўжо было напачатку 90-х…
Літаратурная творчасць
[правіць | правіць зыходнік]Аўтар аўтабіяграфічных кніг пра жыццё ў экстрэмальных умовах канцлагера, раманаў пра гвалт і яго крайніх, тэрарыстычных формах у сучасным свеце. Таксама напісаў біяграфію Іў Мантана (1983). Па яго сцэнарах знімалі фільмы буйныя рэжысёры свайго часу: Ален Ренэ, Іў Буасэ, Джозеф Лоўзі, Коста-Гаўрас. Значны ўплыў на прозу Семпруна аказаў «Адзін дзень Івана Дзянісавіча» Аляксандра Салжаніцына (1962). Хорхэ Семпрун — лаўрэат шматлікіх еўрапейскіх узнагарод, уключаючы Еўрапейскую літаратурную прэмію (2006).
У 2003 апублікаваў свой першы раман, напісаны на іспанскай мове «Дваццаць гадоў і адзін дзень» (прэмія Фонду Хасэ Мануэля Лары, заснавальніка выдавецтва «Планета»).
Творы
[правіць | правіць зыходнік]- «Доўгі шлях» (1963, прэмія «Фарментар»)
- «Іншая смерць Рамона Меркадэра» (1969, прэмія «Феміна»)
- «Нячаяў вярнуўся» (1981)
- «Падыходзячы нябожчык» (2001)
Сцэнары да фільмаў
[правіць | правіць зыходнік]- «Вайна скончана» (1966, рэжысёр Ален Ренэ)
- «Чаканне» (1972, рэжысёр Іў Буасэ)
- «Ставіскі» (1974, рэжысёр Ален Ренэ)
- «Дарогі на поўдзень» (1977, рэжысёр Джозеф Лоўзі)
- «Нячаяў вярнуўся» (1991)
- «Справа Дрэйфуса» (1995, рэжысёр Іў Буасэ)
Зноскі
- ↑ а б в Fichier des personnes décédées mirror Праверана 27 ліпеня 2024.
- ↑ Czech National Authority Database Праверана 30 жніўня 2020.
- ↑ а б Jorge SEMPRUN // NooSFere — 1999. Праверана 9 кастрычніка 2017.
- ↑ Jorge Semprún // filmportal.de — 2005. Праверана 9 кастрычніка 2017.
- ↑ http://www.pagina12.com.ar/diario/ultimas/20-169652-2011-06-07.html
- ↑ Умер испанский писатель Хорхэ Семпрун — TUT.BY
- ↑ Хорхэ Семпрун: успаміны аб Бухенвальдзе 65 гадоў праз (руск.)
Спасылкі
[правіць | правіць зыходнік]
Тэматычныя сайты | ||||
|---|---|---|---|---|
| Слоўнікі і энцыклапедыі | ||||
| Генеалогія і некрапалістыка | ||||
| ||||
- Нарадзіліся 10 снежня
- Нарадзіліся ў 1923 годзе
- Нарадзіліся ў Мадрыдзе
- Памерлі 7 чэрвеня
- Памерлі ў 2011 годзе
- Памерлі ў Парыжы
- Выпускнікі ліцэя Генрыха IV
- Члены Нямецкай акадэміі мовы і паэзіі
- Члены Баварскай акадэміі прыгожых мастацтваў
- Лаўрэаты прэміі Феміна
- Камандоры французскага Ордэна мастацтваў і літаратуры
- Узнагароджаныя медалём Гётэ
- Асобы
- Пісьменнікі паводле алфавіта
- Пісьменнікі Францыі
- Пісьменнікі Іспаніі
- Сцэнарысты Іспаніі