Перайсці да зместу

Аванес Тадэвосавіч Туманян

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Аванес Тадэвосавіч Туманян
арм.: Հովհաննես Թադևոսի Թումանյան
Асабістыя звесткі
Дата нараджэння 7 (19) лютага 1869[1][2][…]
Месца нараджэння
Дата смерці 23 сакавіка 1923(1923-03-23)[4][5][…] (54 гады)
Месца смерці
Пахаванне
Грамадзянства
Жонка Olga Tumanyan[d]
Дзеці Nvard Tʻumanyan[d], Tamar Tumanyan[d], Moushegh Toumanyan[d], Ashkhen Tumanyan[d], Artavazd Tumanyan[d], Hamlik Tumanyan[d], Areg Tumanyan[d], Anush Tumanyan[d], Arpenik Tumanyan[d] і Seda Tumanyan[d]
Альма-матар
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці паэт, празаік, грамадскі дзеяч, пісьменнік
Гады творчасці 1880 — 1923
Жанр верш[d], narrative poetry[d], казка і балада
Мова твораў армянская мова і руская
Грамадская дзейнасць
Член у
Подпіс Выява аўтографа
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Аванес Тадэвосавіч Туманян (арм.: Հովհաննես Թադևոսի Թումանյան; 7 [19] лютага 1869, сяло Дсех, Арменія — 23 сакавіка 1923, Масква, РСФСР) — армянскі паэт і пісьменнік, грамадскі дзеяч. Нацыянальны паэт Арменіі.

Біяграфія

[правіць | правіць зыходнік]
Дом у сяле Дсех, у якім нарадзіўся Аванес Туманян.

Аванес Туманян нарадзіўся ў сям’і святара. Згодна радавому паданню, род Туманянаў паходзіць ад галіны армянскага княскага (нахарарскага) роду Маміканянаў, які кіраваў у сярэднія вякі ў сяле Дсех (Лары).

У 1878—1883 годах атрымаў пачатковую адукацыю ў школе Джэлалаглы, а потым перавёўся ў школу Нерсісян у Тыфлісе (Тбілісі), аднак па прычыне матэрыяльных цяжкасцей быў змушаны ў 1887 годзе пакінуць яе і паступіць на працу ў Тыфліскі армянскі народны суд, а пазней — у Армянскі выдавецкі саюз.

Пісаць пачаў з сярэдзіны 1880-х гадоў, супрацоўнічаў у армянскіх газетах і часопісах.

Атрымаў шырокую слыннасць пасля выхаду складанкі «Вершы» (на арм., 2 т., 1890—1892). У многіх сваіх творах Туманян звяртаецца да нялёгкага лёсу армянскага сялянства, да розных бакоў традыцыйнага парадку яго жыцця, пра гэта расказваюць яго паэмы: «Маро» (1887 г., апублікавана ў 1892 г.), «Сако з Лары» (1889 г., апублікавана ў 1890 г.), паэма «Ануш» (1890 г., апублікавана ў 1892 г., А. Тыгранянам да яе напісана опера).

У 1899 годзе ў Тыфлісе стварыў літаратурны кружок «Вернатун», членам якога былі бачныя армянскія паэты, пісьменнікі, мастакі і кампазітары.

Быў вядомы таксама як грамадскі дзеяч, двойчы быў арыштаваны царскім урадам. У 1912—1921 гадах быў старшынём Каўказскага саюза армянскіх пісьменнікаў, у гады генацыду армян дапамагаў уцекачам з Заходняй Арменіі (завошта быў узнагароджаны народным званнем «Паэт усіх армян»), выступаў за перамір’е ў армяна-грузінскай вайне 1918 года. Пасля саветызацыі Арменіі ўзначальваў Камітэт дапамогі Арменіі.

Быў у сяброўскіх адносінах са многімі армянскімі, грузінскімі, рускімі паэтамі і пісьменнікамі свайго часу, перакладаў з некалькіх моў (Байран, Гётэ, Пушкін).

Памёр у маскоўскай гарадской лякарні ад раку. Пахаваны ў Тбілісі ў Пантэоне Хаджыванка[7].

Асабістае жыццё

[правіць | правіць зыходнік]

У 1888 годзе жаніўся з Вольнай Мачкальян (сканала на 100-м годзе жыцця ў Ерэване). Меў моцную і вялікую сям’ю, 10 дзяцей — 4 сыны і 6 дачок, некаторыя з якіх пасля сталі вядомымі грамадскімі дзеячамі.

Адзін з сыноў Туманяна — Артавазд (1894—1918) загінуў у 1918 годзе падчас наступу турэцкіх войскаў на Каўказскім фронце.

Трое іншых сыноў — Мушэг (1889—1938), Алік (1896—1937) і Арэг (1900—1938) былі рэпрэсаваны і расстраляныя ў эпоху сталінізму.

Вядомымі туманянаведамі былі Седа і Ануш Туманян. Дачка Туманяна Тамара была архітэктарам, заслужаным дзеячам культуры Армянскай ССР.

Памяць

[правіць | правіць зыходнік]
Купюра 5000 драм.
  • У Арменіі імем Туманяна названы горад, вуліцы, школы, яму ўсталяваны помнікі.
  • З 1953 годзе ў Ерэване дзеійнічае дом-музей паэта. Пазней адкрыўся дом-музей і ў сяле Дсех.
  • Туманяну прысвечаны верш В. Я. Брусава «Ды будзе справядліва адплата…» (1916).
  • Туманян намаляваны на сучаснай купюры 5000 драм.
  • У 1969 годзе была выпушчана паштовая марка СССР, прысвечаная Туманяну.
  • У 2000 годзе была выпушчана паштовая марка Арменіі, прысвечаная Туманяну.
  • У 2011 годзе была выпушчана паштовая марка Арменіі, прысвечаная Туманяну.
  • У 2011 годзе была выпушчана паштовая марка Расіі, прысвечаная Туманяну.
  • Амаль ва ўсіх гарадах Арменіі ёсць школа імя Аванеса Туманяна. Імем паэта названа таксама школа № 3 у горадзе Сцепанаван. У Сцепанаване вучыўся і сам паэт.
  • Імем Туманяна названа плошча ў Маскве.
  • У Тбілісі і Кіеве, Данецку ёсць вуліцы Туманяна.
  • Імя прысвоена Ерэванскаму дзяржаўнаму тэатру лялек.

Бібліяграфія

[правіць | правіць зыходнік]
  • Армянская муза. — М.: Типо-литогр. Т-ва И. Н. Кушнерев и Ко, 1907.
  • Избранное. Стихи и проза, Перевод с армянского «Заря Востока», Тбилиси, 1937, 187 стр.
  • Избранные произведения, М., Гослитиздат. 1937, 255 стр.
  • Избранное, Под редакцией С. Шервинского, Армгиз, Ереван, 1941, 359 стр. (В конце книги имеется указатель «Ованес Туманян в русских переводах».)
  • Избранное, Перевод с армянского под редакцией С. Шервинского, рисунки В. Бехтеева, Детиздат, М.—Л., 1945, 110 стр.
  • Избранные произведения. Перевод с армянского, составление и редакция С. Хитаровой, М., Гослитиздат, 1946, 414 стр.
  • Избранные сочинения. Под редакцией Мариэтты Шагинян. Армгиз. Ереван — Москва. 1950, 541 стр.
  • Легенды и сказки: Пер. с арм. /Ованес Туманян; Ил. Е. Садовниковой. Москва: 2005.

Беларускія пераклады

[правіць | правіць зыходнік]

На беларускую мову творы пераклалі Мікола Аўрамчык, Пятрусь Броўка, Рыгор Барадулін, Сцяпан Гаўрусёў, Алесь Звонак, Міхась Калачынскі, Еўдакія Лось, Янка Сіпакоў[8][9].

  • Казкі і легенды: Для малод.узросту / Маст. В.Варанецкі. — Мн. : Дзяржвыд БССР. Рэд. дзіцячай і юн. літ., 1958. — 48с.
  • Лірыка: пераклады з армянскай мовы / Аванес Туманян. — Мінск : Беларусь, 1969. — 117, [1] с.

Зноскі

  1. ↑ Большая российская энциклопедия — М.: Большая российская энциклопедия, 2004.
  2. ↑ а б в г д е Армянская савецкая энцыклапедыя / пад рэд. Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
  3. ↑ Туманян Ованес Тадевосович // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 26 лютага 2017.
  4. ↑ а б Туманян Ованес Тадевосович // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 28 верасня 2015.
  5. ↑ Howhannes Tumanjan // Brockhaus Enzyklopädie Праверана 9 кастрычніка 2017.
  6. ↑ а б в Հայկական համառոտ հանրագիտարան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1990. — Т. 2.
  7. ↑ Пантеон Ходживанка
  8. ↑ Галасы з-за небакраю: анталогія паэзіі свету ў беларускіх перакладах ХХ ст. Склад. М. Скобла. — Мн.: Лімарыус 2008. — 896 с.
  9. ↑ Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 16: Трыпалі — Хвіліна / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2003. — Т. 16. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0263-6 (т. 16).

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]
commons: Аванес Тадэвосавіч Туманян на Вікісховішчы
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Аванес_Тадэвосавіч_Туманян&oldid=4871521"