Воцатная кіслата

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Воцатная кіслата
Выява хімічнай структуры
Выява малекулярнай мадэлі
Воцатная кіслата
Агульныя
Хім. формула CH3COOH
Фізічныя ўласцівасці
Стан (ст. ум.) бясколерная вадкасць
Малярная маса 60,05 г/моль
Шчыльнасць 1,0492 г/см³
Тэрмічныя ўласцівасці
Тэмпература плаўлення 16,75 °C
Тэмпература кіпення 118,1 °C
Крытычны пункт 321,6 °C, 5,79 МПа
Малярная цеплаёмістасць (ст. ум.) 123,4 Дж/(моль·К)
Энтальпія ўтварэння (ст. ум.) -487 кДж/моль
Хімічныя ўласцівасці
pKa 4,75
Аптычныя ўласцівасці
Паказчык пераламлення 1,372
Структура
Дыпольны момант 1,74 Д
Класіфікацыя
Рэг. нумар CAS 64-19-7
PubChem 176
Рэг. нумар EINECS 200-580-7
SMILES
RTECS AF1225000
ChemSpider 171

Воцатная кіслата (этанавая кіслата) — арганічнае рэчыва з формулай CH3COOH.  Слабая, лімітавая аднаасноўная карбонавая кіслата. Вытворныя воцатнай кіслаты носяць назву «ацэтаты».

Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]

Першыя згадкі аб практычным прымяненні воцатнай кіслаты адносяцца да трэцяга стагоддзя да н. э. Грэчаскі вучоны Тэафраст ўпершыню апісаў дзеянне воцату на металы, якое прыводзіць да ўтварэння некаторых выкарыстоўваемых ў мастацтве пігментаў. Воцат ўжываўся для атрымання «свінцовых бяліл», а таксама яр-мядзянкі (зялёнай сумесі соляў медзі, якая змяшчае акрамя ўсяго ацэтат медзі).

У Старажытным Рыме рыхтавалі спецыяльна пракіслае віно ў свінцовых чыгунах. У выніку атрымліваўся вельмі салодкі напой, які называлі «Сапа». «Сапа» змяшчала вялікую колькасць ацэтату свінцу — вельмі салодкага рэчыва, якое таксама называюць «свінцовым цукрам» або «цукрам Сатурна». Высокая папулярнасць «сапы» была прычынай хранічнага атручвання свінцом, распаўсюджанага сярод рымскай арыстакратыі.

У VIII стагоддзі арабскі алхімік Джабір ібн Хаян упершыню атрымаў канцэнтраваную воцатную кіслату шляхам перагонкі.

Уласцівасці[правіць | правіць зыходнік]

Бясколерная празрыстая вадкасць з рэзкім пахам. Валодае ўсімі ўласцівасцямі карбонавых кіслот. Добра раствараецца ў вадзе, змешваецца з многім растваральнікамі. Утварае азеатропныя сумесі, у т.л. трайныя з вадой і бензолам і з вадой і бутылацэтатам.

Атрыманне[правіць | правіць зыходнік]

Завод, які вырабляе воцатную кіслату. 1884 год

У прамысловасці воцатную кіслату атрымліваюць каталітычным акісленнем ацэтальдэгіду і бутану кіслародам, узаемадзеяннем метанолу з монааксідам вугляроду[en], піролізам[en] драўніны. Воцатная кіслата таксама ўтвараецца ў выніку воцатнакіслага браджэння вадкасцей, змяшчаючых этанол (харчовая воцатная кіслата).

Выкарыстанне[правіць | правіць зыходнік]

Воцатная кіслата выкарыстоўваецца ў вытворчасці воцатнага ангідрыду, ацэтылхларыду, вінілацэтату, ацэтатаў цэлюлозы, ацэтону, у вытворчасці фарбавальнікаў, растваральнікаў, інсекіыцыдаў, лекавых сродкаў, у харчовай прамысловасці.

Біялагічнае значэнне[правіць | правіць зыходнік]

Актыўная форма воцатнай кіслаты — ацэтылкафермент А. Утвараецца ў выніку акіслення дэкарбаксіліраванай піравінаграднай кіслаты і акіслення тлустых кіслот. Адыгрывае важную ролю ў абмене рэчываў, удзельнічае ў біясінтэзе тлустых кіслот, стэроідаў, глюкозы ў раслін і інш.[1]

Шкоднае ўздзеянне[правіць | правіць зыходнік]

Канцэнтраваная воцатная кіслата выклікае апёкі скуры. Пара раздражняе слізістыя абалонкі верхніх дыхальных шляхоў.

Гл. таксама[правіць | правіць зыходнік]

Зноскі

  1. Биологический энциклопедический словарь / Гл. ред. М. С. Гиляров; Редкол.: А. А. Баев, Г. Г. Винберг, Г. А. Заварзин и др.. — 2-е изд., исправл.. — М.: Советская энциклопедия, 1989. — С. 657—658. — 864 с. — 150 600 экз. — ISBN 5-85270-002-9. (руск.)

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

  • Хімічны слоўнік навучэнца: Дапам. для вучняў / Б. Н. Качаргін, В. М. Макарэўскі, Л. Я. Гарнастаева, В. С. Аранская. — Мн.: Народная асвета, 2003. — С. 66. — 287 с. — 1 000 экз. — ISBN 985-12-0621-8.

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]