Гарэт Джонс

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Джонс.
Гарэт Джонс
англ.: Gareth Richard Vaughan Jones
Асабістыя звесткі
Дата нараджэння 14 жніўня 1905(1905-08-14)
Месца нараджэння
Дата смерці 12 жніўня 1935(1935-08-12) (29 гадоў)
Месца смерці
Грамадзянства
Альма-матар
Месца працы
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці журналіст
Узнагароды
ордэн «За заслугі» ІІІ ступені
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Гарэт Рычард Воган Джонс (англ.: Gareth Richard Vaughan Jones Gareth Richard Vaughan Jones; 13 жніўня 1905 — 12 жніўня 1935) — брытанскі журналіст, ураджэнец Уэльса. Вядомы тым, што зрабіў здабыткам сусветнай грамадскасці факт масавага голаду ў СССР у 1932—1933 гадах (Галадамору).

Прыкладна тады ж праўду пра голад у СССР спрабаваў расказаць журналіст Малкалм Магерыдж  (англ.) (бел., але яго нататкі, якія з’явіліся ў газеце The Manchester Guardian, падвергліся вельмі моцным скарачэнням і рэдактарскай праўцы, былі апублікаваныя без подпісу і прайшлі незаўважанымі на фоне паведамленняў аб росце антысеміцкіх праяў у Германіі[1].

Раннія гады[правіць | правіць зыходнік]

Гарэт Джонс нарадзіўся ў Бары (Гламорган, Уэльс). Яго бацька маёр Эдгар Джонс быў дырэктарам школы акругі Бары, у якой вучыўся яго сын. Яго маці ў 1889—1892 гадах была гувернанткай дзяцей Артура Х’юза, сына валійскага сталеліцейнага прамыслоўца Джона Х’юза, які заснаваў Юзаўку (сучасны Данецк). Аповеды маці пра шчаслівыя гады, праведзеныя ў Расіі, выклікалі ў Джонса гарачае жаданне наведаць СССР, і асабліва Украіну. Дзеля гэтага ён пачаў старанна займацца замежнымі мовамі[2].

У 1922 годзе Джонс наведаў Вільню. Ён збіраўся пабываць у СССР у 1927 годзе, але ўлетку таго года дыпламатычныя адносіны паміж Вялікабрытаніяй і СССР былі разарваныя. Джонс наняўся качагарам на вуглявоз і дабраўся да Рыгі, дзе правёў лета, навучаючыся рускай мове ў беднай сям’і рускіх эмігрантаў [3].

У 1926 годзе Джонс скончыў Валійскі ўніверсітэт у Аберыстуіце са ступенню першага класа па французскай мове, а ў 1929 году — Трыніці-каледж у Кембрыджы са ступенню адрознення першага класа па французскай, нямецкай і рускай мовах.

Журналісцкая кар’ера[правіць | правіць зыходнік]

Украінская ўлётка 1990-х гадоў з выявай Джонса, якая заклікае захоўваць памяць аб галадаморы

У 1929 годзе дыпламатычныя адносіны з СССР былі адноўлены. У студзені 1930 года Джонса ўзяў да сябе на працу на пасадзе кансультанта па міжнародных справах былы прэм’ер-міністр Вялікабрытаніі Лойд Джордж, і Джонс пачаў планаваць паездку ў СССР. У жніўні таго ж года паездка адбылася. Юзаўка да таго часу ўжо была перайменавана ў Сталіна[4]. Правёўшы тут усяго дзень, ён адправіўся ў Кіславодск, а перад самым ад’ездам прымаючы бок звазіў Джонса ва ўзорны саўгас «Гігант № 2», абсталяваны самай перадавой па тым часе тэхнікай[3].

Вярнуўшыся ў Берлін, Джонс напісаў бацькам пра тое, з чым ён сутыкнуўся ў СССР:

… Сітуацыя ў Расіі жудасная; усё паршыва, ежы няма, ёсць толькі хлеб; прыгнёт, несправядлівасць, галеча сярод рабочых і 90 % незадаволеных. Я пабачыў сёе-тое настолькі дрэннае, што мяне проста раз’юшвае, калі я думаю пра тое, як людзі тыпу Бернарда Шоу ездзяць туды, дзе іх водзяць за нос, яны ядуць удосталь, пасля чаго яны вяртаюцца і называюць Расію райскім месцам. Зіма прынясе вялікія пакуты, людзі галадаюць. Мясцовы ўрад — самае жорсткае ў свеце. Сяляне ненавідзяць камуністаў. У гэтым годзе тысячы і тысячы лепшых людзей Расіі былі сасланыя ў Сібір і ў турму на Салаўках. У Данбасе ўмовы невыносныя. Тысячы людзей з’язджаюць. Адна прычына, чаму я з’ехаў з Юзаўкі так хутка, — у тым, што мне з ежы ўдалося адшукаць толькі батон хлеба — больш да сямі гадзін мне было няма чаго паесці. Многія рускія настолькі саслаблі, што не ў стане працаваць. Мне іх жудасна шкада.

Тым не менш у многіх галінах прамысловасці атрымалася дамагчыся вялізнага прагрэсу, і ёсць вялікія шанцы, што з завяршэннем пяцігодкі Расія можа стаць паспяховай. Але перш, чым гэта адбудзецца, маюцца быць вялікія пакуты, шматлікія бунты і многія смерці.

Камуністы дамагліся выдатных вынікаў у галіне адукацыі, гігіены і барацьбы з п’янствам… Кошты жахлівыя, і чаравік і пр. не знайсці. У крамах няма нічога. Камуністы былі да мяне вельмі добрыя, і я выдатна правёў час[3].

Па вяртанні дадому Джонс адправіўся да свайго працадаўцы, Лойд Джорджа. Лорд Лаціян (Lothian), пад уражаннем ад апавяданняў маладога чалавека пра жыццё ў СССР, асабіста адвёў Джонса да рэдактара прэстыжнай газеты The Times, дзе неўзабаве было апублікавана некалькі яго нататак. У красавіку 1931 года яшчэ адна серыя публікацый, прысвечаных першай савецкай пяцігодцы, з’явілася ў валійскай газеце Western Mail[3]. Першы пяцігадовы план, ажыццяўленне якога было пачата ў 1928 годзе, Джонс назваў «трэцім актам бальшавіцкай рэвалюцыі»[5]. У сваіх артыкулах Джонс падаў чытачам глыбокі аналіз не толькі перадумоў і першых дасягненняў «Вялікага пералому», але і разнастайных праблем, звязаных з пераходам да фарсіраванай індустрыялізацыі і калектывізацыі сельскай гаспадаркі. Ужо тады ён паказваў на барацьбу ўнутры партыйна-палітычнага кіраўніцтва СССР і апісваў нягоды, што выпалі на долю 158-мільённага насельніцтва краіны, якая ажыццяўляла пераход да камандна-планавай эканомікі[6].

Вясной 1931 года доктар Айві Лі (Ivy Lee), нью-ёркскі кансультант па сувязях з грамадскасцю, які супрацоўнічаў з Rockefeller Institute, Chrysler foundation і Standard Oil, прапанаваў Джонсу адправіцца ў СССР і напісаць кнігу пра ўбачанае[2]. Улетку Гарэт Джонс і Джэк Хайнц II здзейснілі 6-тыднёвую паездку па індустрыяльным будоўлям СССР (пабываўшы ў тым ліку на Урале, у Сібіры і ва Украіне). Па выніках гэтай паездкі Хайнц выпусціў (без указання аўтарства) кнігу «Досведы ў Расіі — 1931: Дзённік» (Experiences In Russia in 1931: A Diary), заснаваную на дзённікавых запісах, зробленых Джонсам[7]. Ужо тады Джонс і Хайнц атрымалі магчымасць асабіста ўбачыць сялян, якія галадалі, і з першых вуснаў пачуць пра іх недаяданні, выкліканыя правалам калектывізацыі. Знаходзячыся ў СССР, Гарэт узяў інтэрв’ю ў Карла Радэка[8] і Надзеі Крупскай[9]. У кастрычніку 1931 года Джонс апублікаваў у Times яшчэ тры артыкулы пра жыццё ў СССР[10].

У ЗША Джонс заставаўся да вясны 1932 года, калі ў выніку эканамічнага спаду, выкліканага Вялікай дэпрэсіяй, яго звольнілі, і Джонс вярнуўся да Лойд Джорджа. Былы прэм’ер-міністр быў заняты сваімі ваеннымі ўспамінамі, а Джонс для яго апрацоўваў шматлікія сакрэтныя дакументы часоў Першай сусветнай вайны[11].

Увосень 1932 года за мяжу пачалі даходзіць чуткі аб маштабным харчовым крызісе ва Украіне. У верасні Джонс у лісце Айві Лі паведаміў, што сустрэў знаёмага карэспандэнта, які сказаў яму: «Савецкі ўрад сутыкнуўся з самым жорсткім крызісам з 1921 года. Ураджай загінуў, і гэтай зімой мільёнам людзей пагражае голад. Ва Украіне голад ужо пачаўся». Гэтыя чуткі пацвярджалі і многія іншыя замежнікі, якія наведвалі СССР. Так, прафесар Менкен (Jules Menken) з Лонданскай школы эканомікі, расцэньваў убачанае ім у Савецкім Саюзе як «поўны крах марксізму» і прадказваў, што на працягу маючай адбыцца зімы мільёны жыхароў СССР могуць памерці ад голаду ў сувязі з правальнай палітыкай у галіне сельскай гаспадаркі і некампетэнтнасцю[11].

Трагічныя весткі з СССР заахвоцілі Джонса напісаць два артыкулы пад агульнай назвай «Ці будзе суп?» (Will there be Soup?), якімі ён паспрабаваў прыцягнуць увагу грамадскасці да пагрозы масавага голаду ў СССР. Матэрыялы былі апублікаваныя 15 і 17 кастрычніка ў Western Mail. Працуючы над гэтымі артыкуламі, Джонс абапіраўся на ўражанні ад ранейшых паездак і матэрыялы са свежых нумароў газеты «Весткі»[12]. Джонс стаў планаваць паездку ў СССР, каб на свае вочы ўбачыць тое, што адбываецца. Той жа восенню кіраўнік маскоўскага бюро New York Times Уолтар Дзюранці апублікаваў артыкул «Крызіс у абагульванні сельскай гаспадарцы» (The Crisis in the Socialisation of Agriculture), у якім прызнаў, што «Пяцігадовы план наткнуўся на нечаканую перашкоду — сур’ёзны і ўсё большы недахоп харчавання як у горадзе, так і ў вёсцы». У той жа самай артыкуле, аднак, ён заявіў: «Рэальнага голаду няма, і наўрад ці ён здарыцца».

У студзені 1933 года Джонс скончыў працу над «Ваеннымі мемуарамі» Лойда Джорджа. У канцы студзеня — пачатку лютага ён знаходзіўся ў веймарскай Германіі, асвятляючы для Western Mail прыход нацыстаў да ўлады. У прыватнасці, ён быў у Лейпцыгу у дзень, калі Адольф Гітлер быў прызначаны канцлерам. Некалькімі днямі пазней, 23 лютага, Джонс стаў першым замежным журналістам, які суправаджаў Гітлера і Гебельса ў паездцы на мітынг у Франкфурце, дзе Гітлера чакаў захоплены прыём прыхільнікаў. У Франкфурт нацысцкія лідары і журналісты ляцелі на 16-мясцовым Richthofen — самым хуткасным і самым магутным самалёце, пабудаваным у Германіі[1][13][14].

Паведамленне аб голадзе ў СССР[правіць | правіць зыходнік]

Ужо ў сакавіку, выехаўшы ў СССР, Джонс адправіўся ва Украіну, дзе ў раёне Харкава здолеў прабрацца ў сёлы, ахопленыя масавым голадам. Вярнуўшыся ў Берлін, Джонс, абапіраючыся на свае запісы, 29 мая зрабіў заяву для прэсы пра масавы голад у СССР, перадрукаваную многімі газетамі, уключаючы The Manchester Guardian і The New York Evening Post:

Я прайшоў па вуліцах вёсак і 12 калгасаў. Усюды было чуваць стогны: «У нас няма хлеба, мы паміраем!» Гэты стогн было чуваць па ўсёй Расіі: на Волзе, у Сібіры, Беларусі, на Паўночным Каўказе, у Сярэдняй Азіі. Я прайшоў праз Чарназёмную вобласць, таму што гэта калісьці быў самы багаты сельскагаспадарчы раён у Расіі і таму што карэспандэнтам забаранілі туды ездзіць, каб яны не змаглі на свае вочы ўбачыць, што там адбываецца.

13 красавіка 1933 года ў газеце «Financial Times» Джонс апублікаваў артыкул, у якім заявіў, што, на яго думку, асноўнай прычынай масавага голаду ўвесну 1933 года стала калектывізацыя сельскай гаспадаркі, якая прывяла да наступных наступстваў:

  • адабранне зямлі ў больш чым за дзве траціны расійскага сялянства пазбавіла яго стымулаў да працы; акрамя таго, у папярэднім 1932 годзе ў сялян быў гвалтоўным шляхам канфіскаваны практычна ўвесь сабраны ўраджай;
  • масавы забой сялянамі быдла з-за нежадання аддаваць яго на калгасныя фермы, масавая гібель коней з-за недахопу фуражу, масавая гібель жывёлы з-за эпізаотый, холаду і бяскорміцы на калгасных фермах катастрафічна знізілі пагалоўе жывёлы па ўсёй краіне;
  • барацьба з кулацтвам, падчас якой «6-7 млн лепшых працаўнікоў» былі сагнаны са сваіх зямель, нанесла ўдар па працоўным патэнцыяле сельскагаспадарчай вытворчасці;
  • павелічэнне экспарту прадуктаў харчавання з-за зніжэння сусветных коштаў на асноўныя экспартныя тавары (лес, збожжа, нафта, алей і т. в.).

Большасць СМІ, аднак, праігнаравала прэс-рэліз Джонса. А кіраўнік маскоўскага бюро New York Times Уолтар Дзюранці нават апублікаваў у сваёй газеце абвяржэнне пад загалоўкам «Рускія недаядаюць, але не галадаюць», дзе спасылаўся на савецкія афіцыйныя крыніцы і рэзка крытыкаваў высновы Джонса і яго крыніцы.

Уолтар Дзюранці годам раней быў ганараваны прэстыжнай Пулітцэраўскай прэміі за свае вельмі кампліментарныя ў адносінах да сталінскага рэжыма рэпартажы з СССР[4].

Джонс уступіў у палеміку з Дзюранці, напісаўшы ў New York Times ліст:

Першыя доказы я атрымаў ад замежных назіральнікаў… Я абмяркоўваў сітуацыю ў Расіі з 20-30 консуламі і дыпламатычнымі прадстаўнікамі розных дзяржаў. Тое, што яны мне расказалі, пацвярджае мой пункт гледжання. Але ім не дазволена выказвацца для прэсы, таму яны маўчаць. Журналістам жа пісаць дазволена, але цэнзура ператварыла іх у майстроў эўфемізмаў і пераменшвання. Таму яны ветліва называюць «голад» «недахопам харчавання», а «смерць ад голаду» змякчаюць фармулёўкай «смяротнасць ад хвароб ад недаядання пачасцілася».

Праз некаторы час Дзюранці прызнаў, што «недахоп харчавання» закрануў многія збожжавыя раёны краіны — Украіну, Кубань і Паволжа. Аднак, настойваў ён, любыя паведамленні пра голад у Расіі — альбо перабольшанні, або прапаганда.

Неўзабаве пасля гэтай публікацыі сам Максім Літвінаў забараніў Гарэту Джонсу ўезд у СССР, а крыху пазней на падставе сфабрыкаваных паказанняў яго абвінавацілі ў шпіянажы супраць СССР. Гэта заахвоціла Джонса выступіць з новай крытыкай на адрас савецкага кіраўніцтва — у прыватнасці, у 1934 годзе ён апублікаваў артыкул з абвінавачваннямі Сталіна ў датычнасці да забойства Кірава.

Гібель[правіць | правіць зыходнік]

Атрымаўшы забарону на ўезд у Савецкі Саюз, Джонс звярнуў сваю ўвагу на Далёкі Усход і ў канцы 1934 года адправіўся ў кругасветнае падарожжа. Ён правёў каля шасці тыдняў у Японіі, сустракаючыся з ваеннымі і палітыкамі, пасля чаго выехаў у Пекін. Адсюль, у кампаніі нямецкага журналіста Герберта Мюлера, ён падаўся ва Унутраную Манголію і нядаўна акупаваную Японіяй Маньчжурыю. Журналістаў затрымалі японскія ваенныя ўлады і прапанавалі адправіцца назад, у кітайскі горад Кадган. Па дарозе назад журналісты трапілі ў рукі бандытаў, якія запатрабавалі выкуп у 100 000 срэбных мексіканскіх песа. Нямецкі журналіст быў вызвалены праз два дні, але Джонса не адпусцілі, а праз два тыдні застрэлілі пры загадкавых абставінах, напярэдадні 30-годдзя. Існуюць сур’ёзныя падазрэнні, што забойства Джонса было арганізавана НКУС у якасці помсты за непрыемнасці, якія Джонс даставіў савецкаму рэжыму.

26 жніўня 1935 года лонданская газета Evening Standard размясціла ліст Лойд Джорджа ў памяць аб Джонсе.

Памяць[правіць | правіць зыходнік]

Памяць аб Гарэце Джонсе падтрымліваецца ва Украіне і Уэльсе, дзе eму прысвечаны помнікі і мемарыяльныя дошкі.

У лістападзе 2009 года дзённікі з запісамі пра голад у СССР 1932—1933 гадоў, упершыню былі выстаўлены ў Кембрыджскім універсітэце [15].

У мастацтве[правіць | правіць зыходнік]

Заўвагі[правіць | правіць зыходнік]

  1. ↑ а б Famine Exposure: Newspaper Articles relating to Gareth Jones' trips to The Soviet Union (1930–35). www.garethjones.org. Праверана 7 April 2016.
  2. ↑ а б Margaret Siriol Colley. Short biography of Gareth Jones // Gareth Jones — Hero of Ukraine
  3. ↑ а б в г Margaret Siriol Colley. Overview 1930 // Gareth Jones — Hero of Ukraine
  4. ↑ а б История мистера Джонса, открывшего миру Голодомор и вдохновившего Оруэлла
  5. ↑ Gareth Jones. Communists' Five-Year Plan. How It Is Working in Russia. Its Origin and Purpose «No More Compromise with Capitalism» // The Western Mail, April 7th, 1931
  6. ↑ Newspaper articles by Gareth Jones, April 1931
  7. ↑ Experiences In Russia in 1931: A Diary
  8. ↑ Interview with Karl Radek. August 25th, 1931
  9. ↑ Gareth Jones. Lenin’s Widow Talks to a Welshman // The Western Mail, November 7th, 1932
  10. ↑ Newspaper articles (The Times, October 1931)
  11. ↑ а б Overview 1932 // Gareth Jones — Hero of Ukraine
  12. ↑ 1932 Newspaper articles // Gareth Jones — Hero of Ukraine
  13. ↑ "1930s journalist Gareth Jones to have story retold: Correspondent who exposed Soviet Ukraine's manmade famine to be focus of new documentary". 12 November 2009. Праверана 7 April 2016. {{cite news}}: |first= не мае |last= (даведка)
  14. ↑ "With Hitler across Europe". 28 February 1933. Праверана 7 April 2016. {{cite news}}: |first= не мае |last= (даведка)
  15. ↑ Welsh journalist who exposed a Soviet tragedy (13 лістапада 2009). Праверана 7 April 2016.
  16. ↑ "Live" – a film about Holodomor by Sergey Bukovsky (29 кастрычніка 2008). Праверана 7 April 2016.
  17. ↑ The Living Historical Documentary Premiered, Ordered by Ukraine 3000 International Charitable Foundation(недаступная спасылка) (21 лістапада 2008). Архівавана з першакрыніцы 14 сакавіка 2019. Праверана 7 April 2016.
  18. ↑ The Second Annual Cambridge Festival of Ukrainian Film(недаступная спасылка) (13 лістапада 2009). Архівавана з першакрыніцы 19 красавіка 2016. Праверана 7 April 2016.
  19. ↑ Ukrainian Studies Film Festival(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 21 красавіка 2016. Праверана 7 April 2016.

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Гарэт_Джонс&oldid=4673559"