Дрвар
Горад
Дрвар на карце Босніі і Герцагавіны   | ||||||||||||||||||||||||||||||||
Дрвар (басн.: і харв.: Drvar, сербск.: Дрвар) — горад у заходняй частцы Босніі і Герцагавіны на рацэ Унац недалёка ад мяжы з Харватыяй, які з навакольнымі паселішчамі ўтварае абшчыну Дрвар (басн.: , харв.: і сербск.: Općina Drvar, Општина Дрвар ) у складзе Кантона 10 Федэрацыі Босніі і Герцагавіны. Размешчаны на аднолькавай адлегласці (каля 30 км) паміж Босанскім-Грахавам і Босанскім-Петраўцам у сярэдзіне рэгіёну з пераважна сербскім насельніцтвам, з'яўляецца адзінай абшчынай Федэрацыі БіГ, дзе сербаў амаль 100%. За 60 км ад Кніна, былой сталіцы Рэспублікі Сербскай Краіны.
Геаграфія[правіць | правіць зыходнік]
Горад і абшчына размешчаны ў горнай мясцовасці ў дыяпазоне вяршыняў ад 700 да 1200 метраў над узроўнем мора. Аточаны горнымі вяршынямі Асечаніца, Клекавача, Лунявача, што тлумачыць перавагу тут высакагорнага кантынентальнага клімату з працяглымі ды сцюдзенымі зімамі. На тэрыторыі абшчыны працякаюць шматлікія рэкі, з якіх найдаўжэйшая — Унац — працягам каля 10 кіламетраў. Маецца адзіны выпадак біфуркацыі (падвойвання русла) ракі. Пры сяле Пракая знаходзіцца Пракайскае возера плошчай звыш 2 км². Водныя рэсурсы валодаюць патэнцыялам для перспектыўнага развіцця рыбагадоўлі. Большасць паверхні абшчыны пакрытыя лясамі і пашамі, тады як пад палямі — толькі нязначная частка плошчы.
Абшчына Дрвар да Дэйтанскіх пагадненняў складалася з тэрыторыяў плошчай 951 км². Але пасля новага размежавання была падзелена на тры часткі. Паўночна-заходні кут плошчай 295 км² з 13 сёламі, вакол найбуйнейшага з іх Марцін-Броду, быў аддзелены ад асноўнай часткі абшчыны і пераведзены ў падпарадкаванне Града Біхач Унска-Санскага кантона. Частка даваеннай абшчыны Дрвар, што на паўднёва-ўсходніх схілах Клекавачы з цэнтрам у сяле Патоцы, перайшла да Рэспубліцы Сербскай, дзе ўтварыла абшчыну Усходні Дрвар. Тое, што засталося, склала сучасную абшчыну Дрвар.
Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]
Дадзеные аб Дрвары да сярэдзіны XIX ст. адсутнічаюць. Ускосна вядома, што гэтыя землі ўздоўж ракі Унац падчас асманаў з'яўляліся пагалоў вакуфнымі ўладаннямі мусульманскіх бекаў, і былі населены сялянамі праваслаўнага веравызнання, якія нярэдка зыходзілі ў суседнія землі пад уладу хрысціянскіх валадароў. Пасля акупацыі Босніі і Герцагавіны Аўстра-Венгрыяй па выніках Берлінскага кангрэсу пачынаецца развіццё рэгіёну з адміністрацыйным цэнтрам у Дрвару са спецыялізацыяй у лесанарыхтоўчай і перапрацоўчай галінах. У горад пачынаецца прыток кадраў, розных спецыялістаў для арганізацыі нарыхтовак і прамысловасці.
Дрвар і ваколіцы на працягу Другой сусветнай вайны ад ліпеня 1941 года, калі тут выбухнула паўстанне супраць генацыду сербаў усташамі, былі сур'ёзным асяродкам партызан, якія вялі жорсткую барацьбу супраць акупантаў і іх памагатых, абапіраючыся на пераважаючае мясцовае сербскае насельніцтва. Таму, колькі разоў пераходзячы з рук ў рукі, Дрвар, больш чым за дзве траціны часу акупацыі краіны, з'яўляўся вольным ад ворага. У першай палове 1944 года пасля варожага наступу, які скараціў землі пад партызанскім кантролем, вядомыя як Біхацкая рэспубліка, кіраўніцтва Народна-вызваленчай барацьбы і Руху за вызваленне Югаславіі на чале з Ціта месцілася ў Дрвару, ў т.зв Цітавай пячоры. Нямецкія вайскоўцы 25 мая 1944 года з мэтай, пастаўленай камандуючымі, знішчыць чольніцтва партызанскага руху ці схапіць Ціта, цягам аперацыі "Хада канём", робяць імклівы дэсант. Але за час шматгадзіннага бою партызанаў супраць нямецкіх парашутыстаў, Ціта з сурадцамі паспявае, з дапамогай брытанцаў, самалётам апынуцца на падконтрольным апошнім востраве Віс ля далмацінскага ўзбярэжжа. Тыя падзеі садзейнічалі таму, што ў часы пасляваеннай Югаславіі, Дрвар сярод нешматлікіх населеных пунктаў краіны атрымаў да сваёй назвы прыстаўку ў гонар правадыра – Цітаў Дрвар.
З другой паловы 1991 года Дрвар з'яўляецца часткай т.зв.Сербскай аўтаномнай вобласці Босанская Краіна, што з пачаткам вайны ўвайшла ў склад Рэспублікі Сербскай. У верасні 1995 года харвацкія акупанты ўвайшлі ў Дрвар, які пакінула ўсё насельніцтва, падчас непрацяглага стрымлівання захопнікаў войскам Рэспублікі Сербскай. Уварванне Харватыі з'явілася фактычным працягам аперацыі «Бура» Харватыі пры паветранай падтрымцы ЗША накіраванай на знішчэнне Рэспублікі Сербская Краіна і выгнання адтуль сербаў. Зараз жа ваенныя дзеянні харватаў сумесна з мусульманамі пад назовам аперацыя «Містраль 2», і зноў паветранай падтрымкай заакіянскіх агрэсараў, былі накіраваны супраць Рэспублікі Сербскай. Вынікам Дэйтанскага пагаднення сталася ўключэнне Дрвара ў склад Федэрацыі Босніі і Герцагавіны, што рабілася невыпадкова, каб выключыць тэрытарыяльную сувязь Рэспублікі Сербскай з землямі былой Рэспублікі Сербская Краіна ў сучаснай Харватыі. Некаторы час пасля зыходу сербаў у горадзе пражывала некалькі соцень каталікоў-харватаў выселеных з Сярэдняй Босніі па выніках варажэчы з мусульманамі. Але ўжо з другой паловы 1997 года пачынаецца паступовае вяртанне сербскага насельніцтва спачатку ў сёлы, якое хутка паскараецца, і Сербы зноў пачынаюць складаць выключную большасць ў горадзе. Вяртанне да родных вогнішчаў затым навогул запаволілася, па-першае з-за эканамічных умоваў.
Насельніцтва[правіць | правіць зыходнік]
Паводле перапісу насельніцтва 2013 года колькасць насельніцтва ў населеным пункце Дрвар склала 3 964 чалавек, ва ўсёй абшчыне — 7 506 чалавек[1].
Склад насельніцтва ў межах сёння існуючай тэрыторыі абшчыны Дрвар:
2013[правіць | правіць зыходнік]
1991[правіць | правіць зыходнік]
- Сербы — 16 608 (96,98 %)
- Харваты — 33 (0,193 %)
- Мусульмане — 33 (0,193 %)
- Югаславы — 384 (2,242 %)
- Іншыя — 68 (0,397 %)
1981[правіць | правіць зыходнік]
- Сербы — 15 896 (88,39 %)
- Харваты — 62 (0,345 %)
- Мусульмане — 26 (0,145 %)
- Югаславы — 1 949 (10,84 %)
- Іншыя — 32 (0,178%)
Гаспадарка[правіць | правіць зыходнік]
Гаспадарчае развіццё абцяжарваецца адсутнасцю ўмоў, па-першае неабходных інстытуцыйных структураў і механізмаў падтрымкі, зразумелых нарматыўных асноваў. Што магчыма звязана з не вельмі добрым стаўленнем пануючых колаў Федэрацыі Босніі і Герцагавіны да будучыні раёнаў з пераважна сербскім насельніцтвам. У Дрвары пераважае сельская накірванасць з вытворчасцю прадукцыі асобных фермерскіх гаспадарак. Кожны год у Дрвары адбываецца турыстычна-сельскагаспадарчы кірмаш Дні дрварскага кізілу. Дрварская даліна вядомая гэтай дзікарослай раслінай, таму такая назва з адметным геграфічным паказальнікам з'яўляецца нефармальнай, але вядомай у былой Югаславіі. На кірмашы прадстаўлена прадукцыя яго перапрацоўкі ад вядомай ракіі да сокаў, лікёраў, пекмезаў.