Югаславы

Югасла́вы, або югаславе́ны (сербахарв.: Jugoslaveni, Југославени) — сукупнасць паўднёваславянскіх народаў (сербаў, харватаў, баснійцаў-мусульман, чарнагорцаў, славенцаў і македонцаў), якія складалі насельніцтва колішняй Югаславіі, а таксама прадстаўнікі гэтага насельніцтва.

У канцы 1940-х гадоў колькасць югаславаў, якія пражывалі ў краіне (гэта значыць без уліку значнай дыяспары), перавышала 16 млн чалавек. Да пачатку 1980-х яна ўзрасла да 22,3 млн. У 1987 годзе натуральны прырост складаў 7 на 1000 чал., нараджальнасць — 15 на 1000 чал., смяротнасць — 9 на 1000 чал., дзіцячая смяротнасць — 25 на 1000 нованароджаных. Сярэдняя працягласць жыцця — 72 года.

Этнічная карта СФРЮ на 1991 год

Як этнонім

У паваеннай сацыялістычнай Югаславіі паняцце «югаславы» набыло квазіэтнічнае значэнне і стала пазначаць магчымасць альтэрнатыўнага нацыянальнага самавызначэння жыхароў краіны, незалежна ад нацыянальнасці — гэта значыць уключаючы як славянскія, так і неславянскія этнасы, напрыклад косаўскых албанцаў, венграў Ваяводзіны, нямецкай меншасці ў Славеніі, далмацінскіх італьянцаў і інш. Самавызначэнню югаславаў, у прыватнасці, спрыяла дзяржаўная падтрымка атэізму, паколькі асноўныя адрозненні паміж сербамі, харватамі і баснійцамі ляжалі менавіта ў рэлігійнай плоскасці (праваслаўе, каталіцтва і іслам).

Увядзенне і прасоўванне этноніма адлюстроўвала імкненне кіраўніцтва Югаславіі да большай уніфікацыі насельніцтва, развіццю наднацыянальнай самасвядомасці ва ўсіх народаў, якія насялялі саюзную федэратыўную дзяржаву (палітыка «братэрства і адзінства»). Глава югаслаўскай дзяржавы Іосіп Броз Ціта пісаў:

Я жадаю ўбачыць той дзень, калі Югаславія зліецца ў адзіную агульнасць, калі яна больш не будзе толькі афіцыйна адзінай, але стане супольнасцю адзінай югаслаўскай нацыі.

З 1961 слова «югаславы» атрымала ў СФРЮ афіцыйнае прызнанне як этнонім. Дзяржаўны курс на паступовае пераасэнсаванне этнічнай прыналежнасці знаходзіў пэўнае паразуменне і падтрымку, асабліва ў нашчадкаў ад змяшаных шлюбаў. Калі паводле перапісу 1971 югаславамі сябе вызначылі 273 077 чалавек (1,3 %), то ў 1981 — ужо 1 216 463 чалавека (5,4 %). Такім чынам, югаславаў у Югаславіі апынулася тады ўдвая больш, чым чарнагорцаў, адной з тытульных нацый федэрацыі (577 298 чал.). Найбольшая доля іх у той час была ў Сербіі (36 %) і Босніі і Герцагавіне (26 %). Паводле даных часопіса «Эксперт», у пачатку 1990-х гадоў, гэта значыць напярэдадні распаду Югаславіі, да 7 % яе насельніцтва вызначала сябе як югаславы.

Паштовая марка СССР, прысвечаная 90-годдзю з дня нараджэння Ціты, 1982 год, 6 капеек (ЦФА 5269, Скот#5019)

Гл. таксама

Югаславы і югаславены

Югаславы — агульная для ўсіх народаў Югаславіі назва, якая ўключала сербаў — 8,1 млн чалавек (39,7 % усяго насельніцтва; даныя перапісу 1971 г.), харватаў — 4,5 млн. (каля 22 %), славенцаў — 1,7 млн, «мусульман» (этнічных) — 1,65 млн, македонцаў — 1,2 млн, чарнагорцаў — 0,5 млн. Пад югаславамі таксама могуць разумецца паўднёвыя славяне і зрэдку югаславены (этнонім югаславены зрэдку выкарыстоўваўся ў савецкай навуковай літаратуры пачынаючы з 1980-х гадоў, але больш масавым быў і працягвае выкарыстоўвацца этнонім — югаславы). Напрыклад, у выдадзеным у 1988 годзе выдавецтвам «Савецкая энцыклапедыя» гісторыка-этнаграфічным даведніку «Народы свету» югаславены характарызаваліся як «новая этнічная агульнасць, якая ўзнікла ва ўмовах сацыялістычнай Югаславіі». Але ў масавых выданнях для назвы народаў Югаславіі і як этнонім як правіла ўжываецца — «югаславы».

Сучаснасць

Распад краіны і крывавыя міжэтнічныя сутыкненні 1990-х гадоў пазней прывялі да пэўнага адраджэння паняцця як праявы юганастальгіі па мірным даваенным жыцці, спосабу заявіць пра палітычную пазіцыю непрымання этнанацыяналізму. Дакладных звестак пра колькасць югаславаў у 2000-х гадах няма, сукупна яна ацэньваецца ў дыяпазоне ад 600 тысяч да 1,2 млн.

Паводле даных перапісу насельніцтва незалежнай Сербіі, у 2002 годзе югаславенамі лічылі сябе 3 % ці 80 721 чалавек. У той жа час паводле перапісу таго ж года ў Славеніі югаславаў усяго 527, а ў 2001 годзе ў Харватыі — 176 чалавек. Гэтаму спрыяў афіцыйны курс новых уладаў. Напрыклад, прэзідэнт Харватыі Франья Туджман, заклікаючы 14 снежня 1998 года да яднання народа, адначасова адзначыў неабходнасць скарачэння колькасці сербаў і «асоб, што лічаць сябе югаславамі» (на той момант апошнія складалі 9 % насельніцтва рэспублікі), якія пражываюць у краіне. Моцныя нацыяналістычныя настроі і ў Сербіі. Напрыклад, Сербская радыкальная партыя рэзка асуджае «югаславізм» як «гістарычную хваробу» і лічыць утварэнне югаславянскай дзяржавы памылкай.

Вялікая колькасць югаславаў традыцыйна ездзіць на заробкі і пражывае па-за межамі былой Югаславіі, у дыяспары. Сярод найбольш значных для югаславаў краін:

Германія — 590 000 чал. (1985) ЗША — 328 547 чал. (2000)

Швейцарыя — 172 657 чал. (1991) Канада — 65 305 чал. (2006)

Гл. таксама

Амерыканцы ЗША Ілірызм Ірэдэнтызм Нацыяналізм, тыпалогія

Сербахарваты Савецкі народ Юганастальгія Братэрства і адзінства

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Югаславы