Матарам

Матарам
	Гістарычная дзяржава
Матарам
716 — 1016 ;
Сталіца	Кеву
Форма кіравання	манархія
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Матарам (індан.: Mataram Kuno) — сярэдневяковая яванская дзяржава (716—1016 гг.), адзін з галоўных культурных цэнтраў Паўднёва-Усходняй Азіі.

Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]

Найбольш раннім сведчаннем існавання старажытнай дзяржавы Матарам з'яўляецца сангальскі надпіс, зроблены на ўсходзе Явы ў 732 г. У ім ўзгадваецца раджа Сана, які кіраваў востравам Ява. Пасля яго смерці адзіная дзяржава распалася, але была аб'яднана раджам Санджая, заснавальнікам новай дынастыі. Асноўным цэнтрам дзяржавы Санджая сталі землі вакол вулкана Мерапі. У раннім сярэднявеччы яны атрымалі назву Матарам. У старажытных надпісах краіна апісваецца як багатая на рыс і золата. Ужо ў VIII ст. асноўнай рэлігіяй з'яўляўся індуізм, вялося будаўніцтва храмаў.

У першай трэці IX ст. заходняя частка Явы апынулася пад кантролем суматранскай дзяржавы Шрывіджая. Дынастыя Сайлендра, што паходзіла ад шрывіджайскіх манархаў, выступала ў якасці магутнага і небяспечнага саперніка дынастыі Санджая. Раджа Ракаі Пікатан (833—856 гг.) ажаніўся з прадстаўніцай дынастыі Сайлендра і прыняў будызм. Яго пераемнікі выкарыстоўвалі тытул махараджа, каб падкрэсліць сваю незалежнасць ад Шрывіджаі. Аднак пасля смерці Ракаі Пікатана адбыўся раскол. Фактычна ў Матараме ўсталяваліся дзве дынастыі, адна з якіх спавядала будызм, другая — індуізм.

У 929 г. з-за вывяржэння вулкана насельніцтва Цэнтральнай Явы масава мігрыравала на ўсход вострава. Там жа замацавалася новая дынастыя матарамскіх раджаў Ісьяна. У надпісе 937 г. узгадваецца нашэсце выхадцаў з Шрывіджаі. У другой палове X ст. адбылося ўзмацненне Матарама. У гэты перыяд пачалася экспансія на суседні Балі. Матарам здолеў умацаваць абарону і нават перайшоў у наступленне супраць Шрывіджаі. У 990—1006 гг. раджа Дхармавангса нават акупаваў землі вакол сучаснага Палембанга. Аднак у выніку гэтая акцыя была жорстка адпомшчана. У 1016 (або ў 1017) г. флот Шрывіджаі нечакана атакаваў сталіцу Матарам і знішчыў Дхармавангсу і яго сям'ю. Смерць манарха прывяла да хуткага заняпаду адзінай дзяржавы.

Сярод уцалелых сваякоў Дхармавансы быў балійскі прынц Эрланга. Ён збег у горы, але ўжо ў 1019 г. вярнуўся ў палітыку і да 1025 г. зноў аб'яднаў землі Ісьяна. Ён заключыў мірнае пагадненне з Шрывіджая і апекаваў як індуізм, так і будызм. Дзяржава Эрлангі з цэнтрам у Кахурыпане праіснавала да яго нечаканага адрачэння ў 1045 г.

Дзяржава і грамадства[правіць | правіць зыходнік]

Манархі Матарама лічыліся неабмежаванымі ўладарамі. Двор раджы кадатван з'яўляўся цэнтрам дзяржаўнай арганізацыі. Важнымі функцыямі манархаў былі рэлігійныя абрады, выданне законаў і суд. Пры двары жылі сваякі раджы. Яны складалі вышэйшы слой высакародных вяльможаў.

Падуладныя тэрыторыі разглядаліся як збор незалежных абшчын вануа, дзе інтарэсы раджы былі прадстаўлены дробнымі чыноўнікамі ракаі і самгет. У X ст. у выніку пабудовы складанай сістэмы ірыгацыі вылучыліся дзяржаўныя землі сіма, на якіх вырошчвалі рыс. Сіма за асобны падатак перадаваліся ў карыстанне абшчынам, але кантраляваліся чыноўнікамі, якія ўсё больш нагадвалі памешчыкаў. Кантроль над сіма мог перадавацца ад аднога чыноўніка да іншага за грошы. Валоданне сіма давалі ім дадатковыя прыбыткі і прывілегіі.

Грамадства Матарама падзялялася на чатыры касты. Касты брахманаў, кшатрыяў і вайш'яў не былі колькасна вялікімі. Асноўную частку насельніцтва прадстаўлялі шудры — пераважна сяляне-абшчыннікі. Сельская гаспадарка заставалася асноўнай галіной эканомікі. Даніну дзяржаве і чыноўнікам выплочвалі рысам. Запасы рысу вызначалі дзяржаўны і прыватны дабрабыт. У якасці грошай выкарыстоўваліся залатыя і сярэбраныя зліткі. У абшчынах і пры двары жылі рамеснікі. Таксама ўзгадваюцца прафесіі паляўнічых, салдат, музыкантаў, танцораў, маракоў і нават злодзеяў.

Галоўнымі дзяржаўнымі рэлігіямі былі індуізм і будызм, якія трапілі на Яву з Індыі праз Суматру. У аснове мясцовага індуізма палягаў шываізм. Будызм быў прадстаўлены вучэннем махаяна. Пры храмах меліся школы брахманаў, а таксама абшчыны будысцкіх манахаў. Некаторыя раджы ў канцы жыцця адракаліся ад прастола і праводзілі апошнія гады як пустэльнікі рышы або манахі. Разам з гэтым, захоўваліся некаторыя старажытныя анімістычныя вераванні і абрады. Вядома, што пры двары часцяком практыкавалі магію і звярталіся за дапамогай да шматлікіх духаў.

Культура[правіць | правіць зыходнік]

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

Пісьмовая культура дзяржавы Матарам фарміравалася пад моцным ўплывам індыйскай. Першыя вядомыя прысвячальныя надпісы (з VIII ст.) рабіліся на мове санскрыт. Той факт, што санскрыт таксама выкарыстоўваўся для складання імён і геаграфічных назваў, можа сведчыць пра вядзенне на ім дзяржаўная дакументацыі. Аднак менавіта ў перыяд існавання Матарам з'явілася старажытнаяванская мова каві. Першы вядомы надпіс на ёй быў зроблены ў 856 г. У IX ст. распаўсюдзілася форма паэтычных чатырохрадкоўяў какавін. Большасць знойдзеных твораў какавін — перакладная рэлігійная і эпічная літаратура. На старажытнаяванскую мову была перакладзена паэма «Рамаяна».

Архітэктура[правіць | правіць зыходнік]

Пад уплывам індыйскіх узораў, на Яве ў перыяд дамінавання дзяржавы Матарам пачалося будаўніцтва канды — манументальных аднапакаёвых свяцілішчаў з купалападобным навершам. Яны складаюць аснову храмавага індуісцкага комплекса Прамбанан. На землях, што кантраляваліся будысцкай дынастыяй Сайлендра, была ўзведзена вялізарная ступа Барабудур. Акрамя таго, знойдзены іншыя храмавыя пабудовы і магільні. У старажытных прысвячальных надпісах узгадваюцца пабудовы ў форме лінгамаў.

Выяўленчае мастацтва[правіць | правіць зыходнік]

Важнае месца ў аздабленні манументальных пабудоў адыгрывалі скульптурныя кампазіцыі і барэльефы. Звычайна яны адлюстроўвалі рэлігійныя сімвалы і сцэны з рэлігійных і эпічных тэкстаў. Аднак мастацкія творы таксама засноўваліся на асабістым вопыце стваральнікаў, таму дэманстравалі мясцовае жыццё, у тым ліку звычаі, вопратку, жывёльны і раслінны свет. Археолагамі знойдзены бронзавыя культавыя статуэткі, залатыя посуд і упрыгожванні.

Гл. таксама[правіць | правіць зыходнік]

Султанат Матарам

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]