Навагрудская беларуская гімназія

Навагрудская беларуская гімназія
Заснавана	1919
Тып	гімназія

Будынак былой Навагрудскай беларускай гімназіі

Навагрудская беларуская гімназія — колішняя навучальная ўстанова ў г. Навагрудак.

Гісторыя

Адкрылася ў 1919 г., пасля Рыжскага дагавору (1921) працягвала сваю дзейнасць пад Польскай адміністрацыяй. Утрымлівалася за кошт сродкаў Бацькоўскага камітэта. Арганізатарам і першым дырэктарам, абраным бацькамі дзяцей, быў Ян Цеханоўскі. Адукацыйная праграма гімназіі дастасоўвалася да традыцыйнай практыкі і такога тыпу навучальных устаноў. На пачатку, пакуль гімназія не стала цалкам беларускамоўнай, кіраўніцтва прытрымлівалася гуманітарнага напрамку, калі асноўная ўвага ўдзялялася вывучэнню моў — апроч беларускай і польскай мовы як дзяржаўнай, у праграму ўводзіліся французская і нямецкая мовы, лацінская мова вывучалася факультатыўна. Паступова кіраўніцтва гімназіі схілялася да патрэбаў сялянскай гаспадаркі, быў узяты кірунак на матэматычна-прыродазнаўчы тып навучальнай установы. Шмат месца адводзілася выхаваўчаму працэсу. Пасля ад'езду Я. Цеханоўскага за мяжу на заробкі в.а. дырэктара — П. Скрабец.

Пры гімназіі дзейнічалі мастацкія гурткі розных напрамкаў, у т.л. беларусазнаўстве, прыродазнаўстве, сусветнай літаратуры. Для паглыблення ведаў беларускай мовы вучні складалі слоўнік да твораў Ядвігіна Ш., збіралі фальклор. Вучні 1-3 класаў займаліся зборам, распрацоўкай тэрміналогіі мясцовай флоры і фаўны, выдавалі рукапісны часопіс «Жаваранак». Асаблівую папулярнасць меў харавы і музычны гурткі, пад кіраўніцтвам А. Валынчыка, гімназісцкі хор і аркестр набыў вядомасць і па-за межамі Навагрудка.

Закрыццё

У чэрвені 1934 г. гімназія была закрыта польскімі ўладамі, беларускім гімназістам хто не скончыў вучобы было прапанавана перавесціся ў мясцовую Польскую гімназію імя А. Міцкевіча. Аднак пераважная большасць (каля 80%) гімназістаў працягнула вучобу ў Віленскай беларускай гімназіі. Пераезд гімназістаў у Вільню наладзіў прыехаўшы адтуль Барыс Кіт. Навагрудскіх гімназістаў размясцілі ў інтэрнаце і накіравалі ў адпаведныя класы.

Далучэнне Заходняй Беларусі да БССР

Пасля далучэння Заходняй Беларусі да БССР (1939) і перадачы Вільні і Віленскага края Літве, літоўскі міністр асветы Жугжда катэгарычна запярэчыў існаванню беларускіх школ у Літве. На просьбу беларускай дэлегацыі (Адам Станкевіч, Адольф Клімовіч, Янка Шутовіч) аб адкрыцці беларускіх школ Жугжда сказаў: «Хто хоча вучыцца па-беларуску, няхай едзе на Беларусь». У гэтых умовах большасць вучняў звярнулася ў дырэкцыю з просьбай, каб арганізавана пераехаць у Навагрудак, дзе можна было б вучыцца ў мясцовай гімназіі. Барыс Кіт паехаў у Навагрудак, наведаў кіраўніка школьнага аддзела Баранавіцкай акругі Арцемія Саўчанку, чалавека, які загадаў аднавіць Наваградскую беларускую гімназію ў тым самым будынку, які яе вучні калісьці будавалі. Праз тыдзень удалося перавезці вучняў з Вільні ў Навагрудак, Б. Кіта быў прызначаны дырэктарам гімназіі.

Колькасць вучняў хутка перавысіла 1000, былі адкрыты паралельныя класы. Адкрыліся таксама вячэрнія заняткі для дарослых. Б. Кіт стараўся адшукаць высокакваліфікаваных выкладчыкаў, у гэты перыяд у гімназіі выкладалі Ст. Станкевіч, Якім Скурат, Аляксандр Орса, Вольга Русак, Э. Залкінд, Л. Барысаглебскі, А. Анішчык і інш. Была адкрыта 10 інтэрнатаў для вучняў з далёкіх мясцін. Пры гімназіі адкрылася 7-гадовая школа.

У выніку даносу Уладзіміра Панько (паводле бухгалтара школьнага аддзела Галабурды) да загадчыцы РайАНА Гуртаўцовай, што Б. Кіт раней прымаў актыўны ўдзел у нацыянальным (нацыянал-буржуазным) беларускім руху і не павінен быць дырэктарам савецкай школы, Гуртаўцова выклікала з Мінска на месца дырэктара свайго знаёмага Фелікса Баржэмскага, а Б. Кіта быў прызначаны яго намеснікам. Хутка па гэтым Б. Кіт пераехаў у Баранавічы.

Навагрудская беларуская гімназія працавала і пад нямецкай акупацыяй. Гэты час існавання гімназіі мала асветлены ў беларускай гістарыяграфіі.

Вядомыя педагогі

У гімназіі працавалі педагогі: Ксенія Баландовіч, Аляксандр Данілевіч, Жазефіна Запольская, Аляксандр Орса (доктар прыродазнаўчых навук), Гіта Гецава, Вольга Русак (выкладала нямецкую мову), Наталля Орса, Ніна Трусевіч, Яўген Мілоў, Пётр Якімовіч, Язэп Драздовіч (1927-30, выкладаў маляванне), Міхаіл Чатырка, Пётр Скрабец, Зофія Барановіч, Галіна Ямелкоўская, Глекерыя Мацеўская, Антон Валынчык, Вячаслаў Лаўскі (1930-34, выкладаў матэматыку).

Архітэктура

Трохпавярховы мураваны будынак, накрыты вальмавым дахам. Па перыметры будынка праходзіць карніз. Цэнтральная частка фасада вылучана рызалітам, які завершаны прамым атыкам. У рызаліце на трэцім паверсе аконныя праёмы паўцыркульнага абрысу, астатнія аконныя праёмы прамавугольныя без ліштваў. Уваход аформлены парталам з прамым сандрыкам.

Вядомыя навучэнцы

• Леанід Барысаглебскі
• Леў Гарошка
• Анатоль Іверс
• Барыс Кіт
• Уладзімір Набагез
• Барыс Рагуля
• Міхась Рагуля
• Язэп Сажыч
• Барыс Сладоўскі
• Ніна Тарас

Гл. таксама

• Навагрудская гімназія
• Міхаіл Дзмітрыеў, дырэктар Навагрудскай гімназіі

Літаратура

• Анішчык А., Мірачыцкі Л. Наваградская беларуская гімназія (1919—1934) // Памяць: Навагрудскі раён. — Мн.: «Беларусь», 1996.
• Анішчык А. Наш зямляк Барыс Кіт // «Новае жыццё». — 1992, 22 жн. № 61.
• Вабішчэвіч А. М. Беларускія гімназіі ў культурна-асветніцкім і грамадска-палітычным жыцці Заходняй Беларусі (1920 — 1930-яя гг.) // Białoruskie Zeszyty Historyczne. — 2002. — № 18. — С.78 — 90.
• Вабішчэвіч А. М. Нацыянальная школа ў Заходняй Беларусі (1921—1939) // Беларускі гістарычны часопіс. — 1994. — № 2. — С. 38-46.
• Вабішчэвіч А. М. Беларуская гімназія ў Навагрудку // Наваградскія чытанні. Выпуск ІV: Матэрыялы навуковай канферэнцыі да 950-годдзя г. Навагрудка і 400-годдзя герба горада / Навук. Рэд. В. Ф. Кушнер. — Мн.: Беларускае выдавецкае Таварыства «Хата», 1996. — С. 72-75.
• Вабішчэвіч А. М. Асвета ў Заходняй Беларусі (1921—1939). — Брэст, 2004. — 116 с.
• Луцкевіч А. Ліквідацыя беларускай гімназіі ў Наваградку // Наша Слова. № 31 (1494), 5 жніўня 2020; Паводле: S-wicz. Likwidacja Białoruskiego Gimnazjum w Nowogródku // Pregląd Wileński. № 14, września 1934. S. 4-5. Пераклад Леаніда Лаўрэша.
• Нарысы гісторыі народнай асветы і педагагічнай думкі ў Беларусі. — Мн.: Народная асвета, 1968. — 624 с.
• Чэмер А. Наваградская беларуская гімназія. — Вільнюс, 1997. — 133 с.