Рыгор Пятровіч Гельмерсен

Рыгор Пятровіч Гельмерсен
ням.: Georg von Helmersen
Дата нараджэння	29 верасня 1803(1803-09-29) ці 11 кастрычніка 1803(1803-10-11)
Месца нараджэння	Сядзіба Камеры[d], Kambja parish[d], Дэрпцкі павет, Ліфляндская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	3 лютага 1885(1885-02-03) (81 год) ці 15 лютага 1885(1885-02-15) (81 год)
Месца смерці	Санкт-Пецярбург, Расійская імперыя
Месца пахавання	могілкі Раадзі[d]
Грамадзянства	Расійская імперыя Расія
Бацька	Peter Helmersen[d]
Маці	Q124838075?
Дзеці	Wilhelm Helmersen[d] і Q124823608?
Род дзейнасці	геолаг, падарожнік-даследчык, географ, картограф, прафесар, палеантолаг
Навуковая сфера	геалогія
Месца працы	Пецярбургскі горны інстытут Імператарскі геалагічны камітэт
Навуковае званне	прафесар
Альма-матар	Імператарскі Дэрпцкі ўніверсітэт Санкт-Пецярбургскі горны інстытут Петрышуле[d]
Член у	Пецярбургская акадэмія навук Gesellschaft für Geschichte und Altertumskunde der Ostseeprovinzen Russlands[d] Corporation Livonia[d]
Узнагароды	Ордэн Святога Аляксандра Неўскага
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Рыгор Пятровіч Гельмерсе́н (пры нараджэнні Георг фон Гельмерсен, ням.: Georg von Helmersen; 29 верасня 1803, Дукерсгоф, паблізу Дэрпта, Эстляндская губерня — 3 лютага 1885, Санкт-Пецярбург) — заснавальнік рускай школы геалагічнай картаграфіі, генерал-лейтэнант інжынернага корпуса, горны інжынер, дырэктар Горнага інстытута (1856—1872), ардынарны акадэмік Імператарскай Пецярбургскай акадэміі навук з 1850 года.

Біяграфія

Нарадзіўся ў сям’і ліфляндскага барона на рускай службе фон Гельмерсена. Першапачатковую адукацыю атрымаў у Санкт-Пецярбургу ў Галоўным нямецкім вучылішчы св. Пятра (1808—1811). Затым вучыўся ў пансіёне Муральта.

У 1825 годзе скончыў Дэрпцкі ўніверсітэт са ступенню кандыдата. У 1826—1830 гадах быў на службе ў Міністэрстве фінансаў Расійскай імперыі. У 1830 годзе быў камандзіраваны за мяжу, дзе да канца 1832 года займаўся вывучэннем геалогіі і горнай справы ў Берліне, Гайдэльбергу, Боне і Фрайбергу, а таксама наведаў горную частку Германіі, Аўстрыі і Паўночнай Італіі. Па вяртанні ў Расію ў 1834 быў годзе залічаны ў Корпус горных інжынераў, а праз некалькі месяцаў Гельмерсен быў камандзіраваны на Урал.

У 1835—1838 гадах вучыўся ў Пецярбургскім горным інстытуце, пасля заканчэння якога быў прызначаны прафесарам кафедры геалогіі.

З гэтага часу пачынаецца бесперапынны шэраг яго падарожжаў з мэтай даследавання геалагічнай будовы і карысных выкапняў Расіі і замежжа. Да гэтага ж часу адносіцца пачатак яго выкладчыцкай дзейнасці. У 1841 годзе Гельмерсен стварыў першую геалагічную карту еўрапейскай часткі Расіі — «Генеральную карту горных фармацый Еўрапейскай Расіі». У 1842 годзе Гельмерсен вызначаны кансерватарам Геалагічнага музея Акадэміі навук.

У 1843 годзе яму была прысуджана Дзямідаўская прэмія Акадэміі Навук за складанне першай геалагічнай карты Еўрапейскай часткі Расійскай імперыі.

У 1844 годзе быў абраны ад'юнктам па кафедры геадэзіі і палеанталогіі, у 1847 годзе абраны экстраардынарным, а ў 1850 годзе ардынарным акадэмікам Пецярбургскай акадэміі навук.

У 1850 годзе праводзіў геалагічныя даследаванні на поўначы Беларусі, вызначыў заляганне дылювіяльнай (водна-ледавіковай) марэннай цэглы на дэвонскіх вапняках у даліне Заходняй Дзвіны. Халмісты рэльеф Віцебскага ўзвышша звязваў з «высокім дэвонскім полем» гэтага раёна.

У 1856—1872 гадах — дырэктар Горнага інстытута.

У 1865 годзе за складанне ўдакладненай, поўнай геалагічнай карты Еўрапейскай часткі Расійскай імперыі Р. П. Гельмерсену быў уручаны Залаты Канстанцінаўскі медаль — вышэйшая ўзнагарода Імператарскага Рускага геаграфічнага таварыства.

У 1873 годзе апісаў геалагічныя агаленні каля Гродна (в. Прынёманская), валунова-галечныя кангламераты, вызначыў антрапагенавы ўзрост выкапневага торфу.

У 1882 годзе Гельмерсен быў прызначаны дырэктарам Імператарскага Геалагічнага камітэта, у арганізацыі якога ён прымаў самы актыўны ўдзел.

На працягу 60-ці гадоў сваёй навуковай і педагагічнай дзейнасці Гельмерсен прымаў удзел у вывучэнні Урала, Алтая і горных раёнаў Кіргізіі. Яго імя звязана з вывучэннем каменнавугальных радовішчаў Маскоўскага, Данецкага і Дамброўскага басейнаў, тарфянікаў Курляндскай губерні, буравугальных радовішчаў Кіеўскай, Херсонскай, Гродзенскай губерняў, радовішчаў жалезных і медных руд Падмаскоўя, Данецкага басейна, Аланецкай і Санкт-Пецярбургскай губерняў, саляных азёр, гразевых вулканаў і нафтавых радовішчаў Таманскага і Керчанскага паўвостраваў, радовішчаў бурштыну на ўзбярэжжы Балтыйскага мора, Пскоўскага возера і ракі Нарвы.

Дзякуючы яго даследаванням была адкрыта першая ў Санкт-Пецярбургу артэзіянская свідравіна.

Гельмерсен з’яўляўся ганаровым членам шматлікіх расійскіх універсітэтаў і замежных навуковых супольнасцяў уключаючы Лонданскае, Венскае, Берлінскае геаграфічныя таварыствы (16 расійскіх і 9 замежных).

У гонар 50-гадовага юбілею яго навуковай дзейнасці была заснаваная прэмія Акадэміі Навук імя Р. П. Гельмерсена, якая ўручаецца за выбітны ўнёсак у развіццё геалогіі, а сам Р. П. Гельмерсен быў узнагароджаны Ордэнам святога Аляксандра Неўскага.

Навуковыя працы

Поўны пералік навуковых прац Р. П. Гельмерсена апублікаваны ў «Горном журнале» (1878 г., т. 2), «Записках Минералогического общества» (2 сер., т. XIV, арт. А. І. Кепена), у «Известиях Геологического комитета» (1885 г., № 3), лік якіх перавышае 130.

Асноўныя навуковыя працы

• «Reise nach dem Ural und Kirgisensteppe in den Jahren 1833 — 34» (СПб., «Baer und Helmers. Beitr. zur Kenntniss des Russisch. Reichs», в. 5 и 6);
• «Reise nach dem Altai im Jahre 1834» (там жа, в. 14); «Aulosteges variabilis, новый род моллюсков» («Горный журнал», т. 1, 1849);
• «Опыты над теплопроводностью некоторых горно-каменных пород» (там жа, 1851);
• «Die Salzseen Bessarabiens und Einbruch des Schwarzen Meeres in dieselben» (1854, «Bull de l'Acad. etc.», т. XVII);
• «Геогностическое исследование девонской полосы Средней России от реки Зап. Двины до Воронежа» (1856, «Зап. Геогр. общ.», кн. XI);
• «О медленном поднятии берегов Балтийского моря и действии на них волн и льда» («Г. Ж.», 1857, т. l);
• «Geognost. Bemerkungen auf eine Reise in Schweden und Norwegen» (1858, «Mem. de l'Acad.», т. VII);
• «Об артезианских колодцах вообще и в России в особенности» («Месяцеслов», 1861);
• «О геогностическом горизонте и относительной древности каменного угля в подмосковном крае» («Г. Ж.», 1861, № 2);
• «Der Peipussee und die obere Narova» (1864, в «Baer und Helm. Beitr. etc.», в. 24);
• «Донецкий каменноугольный кряж и его будущность» («Г. Ж.», 1865, т. 1);
• «О геологических исследованиях на Урале в 1865 г.» (там же, 1866, т. IV);
• «Das Vorkommen und die Entstehung der Riesenkessel in Finnland» (СПб., 1867);
• «Studien über die Wanderblocke und die Diluvialgebilde Russlands» («Mem. de l'Acad.», т. XIV и XXX);
• «Geologische und physico-geogr. Beobachtungen in Olonezer Bergrevier» («Baer. und Helm. Beitr. etc.», 1882).

Літаратура

• Григорьев С. В. Биографический словарь. Естествознание и техника в Карелии. — Петрозаводск: Карелия, 1973. — С. 80—81. — 269 с. — 1 000 экз.
• Гельмерсе́н Рыгор Пятровіч // Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 2. Гатня — Катынь / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1983. — 522 с. — 10 000 экз.

Спасылкі

• Гельмерсен, Григорий Петрович // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.