Сяргей Мікалаевіч Сяргееў-Цэнскі

Сяргей Мікалаевіч Сяргееў-Цэнскі
руск.: Сергеев-Ценский, Сергей Николаевич
Асабістыя звесткі
Імя пры нараджэнні	руск.: Сергей Николаевич Сергеев
Дата нараджэння	18 (30) верасня 1875 ці 30 верасня 1875(1875-09-30)
Месца нараджэння	Праабражэнне, Тамбоўская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	3 снежня 1958(1958-12-03) (83 гады)
Месца смерці	Алушта, Алушцінскі гарсавет[d], Крымская вобласць, УССР, СССР
Пахаванне	Алушта
Грамадзянства	Расійская імперыя  РСФСР  СССР
Альма-матар	Глухіўскі нацыянальны педагагічны ўніверсітэт імя Аляксандра Даўжэнкі (1895)
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці	празаік, драматург, публіцыст, паэт, пісьменнік
Жанр	раман, аповесць і апавяданне
Мова твораў	руская
Грамадская дзейнасць
Член у	Саюз пісьменнікаў СССР
Прэміі
Узнагароды
Творы ў Вікікрыніцах
Медыяфайлы на Вікісховішчы
Цытаты ў Вікіцытатніку

Сярге́еў-Цэ́нскі (сапраўднае прозвішча Сяргееў) Сяргей Мікалаевіч (руск.: Сергей Николаевич Сергеев-Ценский; 18 (30) верасня 1875 — 3 снежня 1958) — рускі савецкі пісьменнік, акадэмік Акадэміі навук СССР (1943).

Біяграфія

Нарадзіўся ў сяле Бабіна Тамбоўскай губерні (сучасны пасёлак Праабражэнне, Расказаўскага раёна Тамбоўскай вобласці Расіі) у сям’і настаўніка земскай школы. З пяці гадоў жыў у Тамбове. Вучыўся ў пачатковым вучылішчы пры Екацярынінскім настаўніцкім інстытуце і ў Тамбоўскім павятовым вучылішчы. Пасля смерці бацькоў Сяргей Мікалаевіч пераехаў у Чарнігаўскую губерню і ў 1892 годзе быў прыняты на казённы кошт у настаўніцкі інстытут у горадзе Глухаў. Інстытут скончыў у 1895 годзе, працаваў настаўнікам. У верасні 1896 года выкладаў рускую мову ў Камянец-Падольскім гарадскім вучылішчы, працаваў выкладчыкам у розных гарадах Расіі. У 1904—1905 гадах быў на ваеннай службе. Пасля звальнення са службы ў канцы 1905 года пасяліўся ў Алушце. У пачатку Вялікай Айчыннай вайны у жніўні 1941 года, С. М. Сяргееў-Цэнскі быў эвакуіраваны, жыў у Маскве, Куйбышаве, Алма-Аце. У 1944 годзе вярнуўся ў Алушту.

Памёр Сяргей Мікалаевіч Сяргееў-Цэнскі ва ўзросце 83 гадоў 3 снежня 1958 года ў Алушце.

Творчасць

Друкавацца Сяргей Мікалаевіч Сяргееў-Цэнскі пачаў у 1898 годзе. У 1892 годзе ў газеце «Тамбоўскія губернскія ведамасці» быў апублікаваны яго першы літаратурны вопыт — нататка «Кочетовская плотина». Паланёны прыгажосцю тамбоўскай ракі Цны, пісьменнік дадаў да свайго прозвішча псеўданім Цэнскі (руск.: Ценский) і пад гэтым імем увайшоў у літаратуру. З 1900 года пачаў пісаць апавяданні, першыя з якіх («Забыўся» і «Тундра») былі надрукаваныя ў часопісе «Русская мысль» ў 1902 годзе. Першы зборнік вершаў — «Думы і летуценні» (1901). Аўтар рамана «Паручнік Бабаеў» (1907), аповесцей «Прыстаў Дзярабін», «Баценька», «Маяк у тумане»; эпапей «Гарачая пара ў Севастопалі» (1937—1939), «Праабражэнне Расіі» (12 раманаў, 1914—1959), апавядання «Сапраўдныя людзі» (1943), зборніка вершаў «Родная зямля…» (1958); зборнікаў публіцыстычных артыкулаў і ўспамінаў «Пра высокае майстэрства» (1956), «Слова да маладых» (апублікаваны ў 1965 годзе), «Радасць творчасці» (апублікаваны ў 1969 годзе), а таксама п’ес і іншых твораў.

Апавяданне С. М. Сяргеева-Цэнскага «Аракуш» пераклаў на беларускую мову В. Рабкевіч.

Узнагароды

• Сталінская прэмія першай ступені (1941)
• Ордэн «Знак Пашаны» (1939)
• Ордэн Леніна (1955)
• Два ордэны Працоўнага Чырвонага Сцяга (1945, 1950)

Памяць

Помнік С. М. Сяргееву-Цэнскаму ў Алушце

• Імем Сяргея Мікалаевіча Сяргеева-Цэнскага названа адна з вуліц Тамбова, на беразе ракі Цны ў 1975 годзе ўзведзены помнік пісьменніку. Яго імем таксама названы вуліцы ў Сімферопалі, Севастопалі, Алушце.
• У 1966 годзе помнік пісьменніку ўстаноўлены ў горадзе Алушта.
• У Копцеўскай сярэдняй школе (сяло Копцева Расказаўскага раёна Тамбоўскай вобласці) адкрыты музей імя С. М. Сяргеева-Цэнскага.
• Напярэдадні стагоддзя з дня нараджэння пісьменніка быў выпушчаны паштовы канверт з яго партрэтам, а да 125-годдзя — паштовы канверт з выявай помніка Сяргею Мікалаевічу Сяргееву-Цэнскаму ў Тамбове.
• У верасні 1995 года ў Тамбове прайшла Міжнародная канферэнцыя «С. М. Сяргееў-Цэнскі і сучаснасць», прысвечаная 120-годдзю з дня нараджэння пісьменніка.
• У 2000 годзе, у гонар 125-годдзя пісьменніка, у Тамбоўскай абласной бібліятэцы імя А. С. Пушкіна прайшоў літаратурна-музычны вечар.
• У 2020 года музеем-запаведнікам С. Рахманінава «Іванаўка» і літаратурна-мемарыяльным музеем С. М. Сяргеева-Цэнскага была заснавана прэмія імя С. Н. Сяргеева-Цэнскага.
• 25 красавіка 1994 года ў гонар С. М. Сяргеева-Цэнскага названы астэроід (4470) Sergeev-Censkij, адкрыты ў 1978 годзе астраномам М. С. Чарных.

Літаратура

• Жакаў А. Р. Сярге́еў-Цэ́нскі (сапр. Сяргееў) Сяргей Мікалаевіч // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 354. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
• Сергеев-Ценский (наст. фам. Сергеев) Сергей Николаевич // Лексикон русской литературы XX века = Lexikon der russischen Literatur ab 1917 / В. Казак; [пер. с нем.]. — М.: РИК «Культура», 1996. — С. 376—377. — XVIII, 491, [1] с. — 5000 экз. — ISBN 5-8334-0019-8. (руск.)
• Серге́ев-Це́нский (псевд.; наст. фам. — Сергеев) Сергей Николаевич / В. К. Козлов, Ф. В. Путнин // Т. 23. Сафлор — Соан. — М. : Советская энциклопедия, 1976. — С. 288. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)

Спасылкі

• Сергеев-Ценский Сергей Николаевич // Архивы РАН (руск.)
• Севастопольская страда Сергеева-Ценского // ГБУК г. Севастополя «Региональная информационно-библиотечная система», официальный сайт (руск.)
• Сергей Николаевич Сергеев-Ценский (руск.) // Сайт Тамбоўскага дзяржаўнага тэхнічнага ўніверсітэта
• Литературная карта Тамбовского края // Тамбовская областная универсальная научная библиотека им. А. С. Пушкина (руск.)