Артыклі англійскай мовы
Артыклі англійскай мовы (English articles) — часціны мовы, якія выкарыстоўваюцца для азначэння іменных словаспалучэнняў[заўв 1]. У сучаснай англійскай мове існуюць два тыпы артыкляў: азначаны the i неазначаны а (an). Літара е артыкля the чытаецца як «і» перад галоснымі і «э» перад зычнымі. Артыкль an ставіцца перад словамі, якія пачынаюцца галосным гукам (але не абавязкова галоснай літарай[заўв 2]), а яго варыянт а — перад словамі, якія пачынаюцца зычным гукам. Артыклі англійскай мовы пераважна ставяцца перад назоўнікамі, але могуць выкарыстоўвацца з прыметнікамі, займеннікамі і парадкавымі лічэбнікамі. Пры спалучэнні з займеннікам all (усё, усе, уся і г.д.) артыкль the ставіцца паміж гэтым займеннікам і назоўнікам, якому займеннік all служыць у якасці азначэння: all the time — увесь час.
Некаторыя даследчыкі граматыкі англійскай мовы разглядаюць адсутнасць артыкля як катэгорыю «нулявога артыкля» (zero article). Але не трэба блытаць адсутнасць артыкля з наўмысным апушчэннем (deliberate omission) гэтай часціны мовы. Такое апушчэнне прымяняецца ў выпадках, якія патрабуюць перадачы інфармацыі з мінімальнай колькасцю дэталяў: сцэнічныя рэмаркі, газетныя загалоўкі, канспекты лекцый, паведамленні электроннай пошты, sms-паведамленні, тэлеграмы і г.д.[2] Таксама сярод даследчыкаў катэгорыі артыкля англійскай мовы існуе думка, што займеннік some («некалькі» (прадметаў), «некаторая колькасць» (рэчыва)) з’яўляецца частковым артыклем, але гэта думка не мае шырокай навуковай падтрымкі.
Неазначаны артыкль
[правіць | правіць зыходнік]Лічыцца, што неазначаны артыкль (the indefinite article) а (an) паходзіць ад лічэбніка one (адзін). Звычайна з дапамогай такога артыкля перадаюць такія ідэі:
- адзін чалавек, прадмет, варыянт і г.д. з некалькіх: а book — «адна» кніга (але не адзіная), a manager — «адзін з» менеджараў (але ёсць і іншыя — ўвогуле ці на тым жа самым прадпрыемстве). Як правіла, артыкль у такіх выпадках не перакладаецца на беларускую, за выключэннем сітуацый кантрасту неазначанага артыклю з азначаным: It is not a precious stone, it is the precious stone — гэта не проста каштоўны камень, гэта той самы каштоўны камень.
- замест лічэбніка one (адзін) у спалучэнні з лічэбнікамі hundred (сотня), thousand (тысяча), million (міліён), billion (міліярд). Такая замена магчымая, толькі калі гаворка ідзе пра прыблізную колькасць; лічэбнік one нельга замяніць неазначаным артыклем пры перадачы дакладных лічбаў[3].
- адносіны «частка — цэлае», выкарыстанне неазначанага артыкля з рэчыўнымі назоўнікамі (an ice-cream — порцыя марожанага) і абстрактнымі ідэямі (kindness — дабрата, a kindness — добры ўчынак))[4].
- сэнс «нейкі», звычайна з уласнымі імёнамі: a John — нейкі Джон (але магчыма і перадача сэнсу «адзін з» пры выкарыстанні з прозвішчамі: a Smith — і нейкі Сміт, і адзін з сямейства Смітаў). Таксама блізкім да гэтага правіла з’яўляецца выкарыстанне артыкляў з уласнымі імёнамі, якія становяцца агульнымі імёнамі: а Ford (машына Форд), a James Bond (чалавек, паводзіны якога нагадваюць Джэймса Бонда).
- разам з апісальнымі прыметнікамі, нават пры ахарактарызаванні уласных імёнаў і прадметаў, адзіных у сваім родзе (unique objects): He was admiring a beautiful moon — Ён любаваўся прыгожым месяцам; It was a new Belarus, not the one he used to live in — Гэта была новая Беларусь, не тая, у якой ён жыў раней. У такіх выпадках неазначаны артыкль апускаецца пры перакладзе на беларускую.
Азначаны артыкль
[правіць | правіць зыходнік]Лічыцца, што азначаны артыкль (the definite article) the паходзіць ад займенніка this (гэта, гэты). Звычайна гэты артыкль выкарыстоўваюць у наступных сітуацыях:
- пры перадачы думкі аб дакладным прадмеце, з’яве, чалавеку: the man — «гэты ці той самы» чалавек. Звычайна ў такіх выпадках на беларускую перакладаецца толькі назоўнік, але калі гаворка ідзе пра ўласныя імёны, перакладаецца і артыкль: he is the James I told you about — гэта той Джэймс, пра якога я табе ўжо казаў.
- з назвамі краін, гарадоў і іншых геаграфічных аб’ектаў у кантэксце пэўнага часу: the Minsk of the XII century — Мінск XII стагоддзя.
- з прадметамі і з’явамі, адзінымі ў сваім родзе (unique objects): the sun (сонца), the universe (сусвет). Да гэтага правіла адносяцца і сітуацыі, у якіх апавядаецца пра адзіных для пэўнага асяроддзя асоб ці прадметаў: Mark is the manager of this plant — Марк — менеджар гэтага завода (адзіны, калі б замест the стаяла а, то Марк быў бы адзін з менеджараў); Floyd was the daughter of the teacher — Флойд была (адзінай) дачкой настаўніка. Пры перакладзе на беларускую артыкль the ў такіх сітуацыях, як правіла, апускаецца. Выключэннем з’яўляецца кантраст азначанага і неазначанага артыкляў у адным сказе (a precious stone i the precious stone ў вышэйпрыведзеным прыкладзе).
- у азначэннях і іншых сітуацыях, калі штосьці разглядаецца як прадмет ці з’ява ўвогуле: the cow is an animal — карова гэта жывёла (карова як від жывёлы, а не нейкая пэўная карова); the Present Simple — цяперашні просты час (як з’ява).
- калі група людзей, іншых жывых істот ці прадметаў разглядаецца як клас: the poor — бедныя людзі (як сацыяльная група грамадства), the Russians — рускія (як народ), the Smiths — Сміты (як сям'я). Гэта правіла датычыцца нават некаторых краін: the Philippines — Філіпіны (як група астравоў).
- пры спалучэнні ўласных імёнаў з агульнымі: the German language (нямецкая мова), the Republic of Belarus (Рэспубліка Беларусь), the Red sea (Чырвонае мора), the Atlantic ocean (Атлантычны акіян)[заўв 3].
- з назвамі рэк (the Danube — Дунай), азёр, калі яны не суправаджаюцца словам lake (возера) (the Baikal / lake Baikal — Байкал / возера Байкал), з назвамі многіх перыядычных выданняў (the Times — газета Таймс, the Wall Street Journal — Уол Стрыт Джорнэл). З назвамі некаторых краін — Конга, Ліванам, Сенегалам і Украінай — гістарычна ставіўся азначаны артыкль, але ў сённяшняй англійскай мове ідзе тэндэнцыя не выкарыстоўваць артыкль з назвамі гэтых краін[6]. Некаторыя ўкраінцы лічаць выкарыстанне азначанага артыкля з назвай іх Радзімы непаліткарэктным, бо правілы англійскай граматыкі дазваляюць выкарыстанне азначанага артыкля з назвамі правінцый, тэрыторый і рэгіёнаў (the Crimea — Крым), а з назвамі незалежных дзяржаў такое непажадана.
- з парадкавымі лічэбнікамі (the third — трэці); з найвышэйшай ступенню прыметнікаў (the strongest — самы дужы).
Адсутнасць артыкля
[правіць | правіць зыходнік]Адсутнасць артыкля (absence of the article, zero article) мае месца ў наступных сітуацыях:
- у множным ліку назоўнікаў, якія ў адзіночным ліку ставяцца з неазначаным артыклем згодна вышэйапісаным правілам: a man — men (мужчына — мужчыны).
- у назоўнікаў, якія абазначаюць рэчывы ці з’явы альбо абстрактныя паняцці (толькі ў выпадках канкрэтызацыі з імі ставіцца the): butter — масла.
- у колькасных лічэбнікаў і спалучэнняў назоўнікаў з колькаснымі лічэбнікамі: page 6 — старонка 6.
- у імператыўных закліках і зваротах: children, come here! — дзеці, ідзіце сюды!
- пры замене артыкля асабовым займеннікам (his cup — яго кубак) ці прыналежным склонам (John’s book — кніга Джона).
- з большасцю ўласных імёнаў, акрамя вышэйапісаных сітуацый.
Некаторыя сітуацыі, калі артыкль мяняе значэнне фразы
[правіць | правіць зыходнік]Акрамя вышэйапісаных правілаў і тэндэнцый, існуюць яшчэ некаторыя асаблівасці выкарыстання артыкляў ці іх адсутнасці, якія поўнасцю альбо нязначна мяняюць значэнне слоў і фраз у кантэксце, што можа ствараць цяжкасці ў перакладзе і вывучэнні англійскай мовы як замежнай. Так, выкарыстанне з парадкавымі лічэбнікамі неазначанага артыкля замест азначанага перадае значэнне «яшчэ адзін»: They opened a fourth shop in the neighbourhood — Яны адкрылі чацвёрты (альбо «яшчэ адзін») магазін у гэтым раёне[7]. А выкарыстанне неазначанага артыкля замест азначанага з прыслоўем most у спалучэнні з найвышэйшай ступенню прыметніка мяняе значэнне фразы: the most beautiful girl — самая прыгожая, найпрыгажэйшая дзяўчына, а most beautiful girl — вельмі прыгожая дзяўчына (але не самая).
Таксама ў брытанскім варыянце англійскай мовы азначаны артыкль і адсутнасць артыкля мяняюць значэнні сказаў з устойлівымі выразамі з словамі church (царква), prison (турма), hospital (бальніца) і некаторымі іншымі: the workers went to church / the workers went to the church — рабочыя пайшлі ў царкву (на набажэнства) / рабочыя пайшлі ў царкву (каб штосьці зрабіць ці адрамантаваць у яе будынку)[8].
Калі ў фразе daughter of a teacher (дачка настаўніка) з прыклада, які разбіраўся ў раздзеле пра азначаны артыкль, адсутнічае артыкль увогуле, гаворка ідзе не пра тое, ці гэта адзіная дачка, ці адна з дачок, а пра яе палажэнне ў грамадстве — дачка настаўніка, а не селяніна альбо банкіра[9].
Устойлівыя выразы з артыклямі англійскай мовы
[правіць | правіць зыходнік]Устойлівыя выразы з артыклямі a/an
[правіць | правіць зыходнік]| Выраз | Значэнне |
|---|---|
| a best suit | выхадны касцюм |
| a lot of | шмат, многа |
| a first night | прэм’ера (фільма і г.д.) |
| an only child | адзінае дзіця |
| once upon a time | аднойчы, некалі |
Устойлівыя выразы з артыклем the
[правіць | правіць зыходнік]| Выраз | Значэнне |
|---|---|
| out of the blue | раптам |
| in the morning | раніцай |
| the other day | на днях |
| on the whole | увогуле |
Устойлівыя выразы з адсутнасцю артыкля
[правіць | правіць зыходнік]| Выраз | Значэнне |
|---|---|
| at night | вечарам, уначы |
| from South to North | з поўдня на поўнач |
| at first sight | на першы погляд, з першага погляду |
| hand in hand | рука аб руку |
Заўвагі
[правіць | правіць зыходнік]- ↑ WordWeb.Offline dictionary on a compact disc
- ↑ Напрыклад, перад абрэвіятурай МР (member of parliament — член парламента) ставіцца an, бо гэта слова пачынаецца галосным гукам — «эм-пі», нягледзячы на тое, што першая літара яго зычная. Пры гэтым поўная фраза member of parliament пішацца з формай а неазначанага артыкля. [1]
- ↑ Аднак спалучэнне тытулаў, характэрных для англійскай мовы, з уласнымі імёнамі не суправаджаецца артыклем: Mister Bean (Містэр Бін), President Obama (Прэзідэнт Абама). Не ўласцівыя англійскай мове тытулы ставяцца з азначаным артыклем: the baron Munchausen (Барон Мюнхаўзэн).[5]
Зноскі
- ↑ Hewings 2005, p. 88.
- ↑ KrylovaGordon 2008, p. 270 (footnote).
- ↑ KrylovaGordon 2008, p. 388, note 1.
- ↑ Murphy 1995, p. 138.
- ↑ KrylovaGordon 2008, p. 295, text itself and note 3.
- ↑ KrylovaGordon 2008, p. 323.
- ↑ KrylovaGordon 2008, p. 280.
- ↑ Murphy 1995, p. 146.
- ↑ KrylovaGordon 2008, p. 293, note c.
Літаратура
[правіць | правіць зыходнік]- Hewings, Martin (2005). Advanced Grammar in Use (2nd ed.). Cambridge University Press.
- Krylova, I.P.; Gordon, E.M. (2008). A Grammar of Present-day English. Practical Course (12th ed.). М.: КДУ.
- Murphy, Raymond (1995). English Grammar in Use (2nd ed.).
