Бахчысарай

Горад раённага падпарадкавання Бахчысарай руск.: Бахчисарай укр.: Бахчисарай крымскатат.: Багъчасарай, Bağçasaray Герб Краіна Украіна Рэгіён Крым Раён Бахчысарайскі раён Абшчына Гарадское паселішча Бахчысарай Каардынаты 44°45′10″ пн. ш. 33°51′39″ у. д. Глава гарадскога савета Аляксандр Трянаў Плошча 55,0989 км² Вышыня цэнтра 300±1 м Насельніцтва 26 874 чалавек (2018) Нацыянальны склад рускія — 59,20%, украінцы — 22,52%, крымскія татары — 10,11% Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +7 36554 Паштовыя індэксы 298400 — 298408 Афіцыйны сайт [[1]] (руск.) Бахчысарай на карце Украіны ±

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Бахчысара́й (руск.: Бахчисарай, укр.: Бахчисарай, крымскатат.: Багъчасарай, Bağçasaray) — горад у Крыме, цэнтр Бахчысарайскага раёна Крыма і гарадскога паселішча Бахчысарай. У мінулым — сталіца Крымскага ханства и Крымскай Народнай Рэспублікі. Назва перакладаецца з крымскататарскай мовы як «сад-палац» (багъча — сад, сарай — палац).

Геаграфія

Размешчаны ў перадгор’ях, на схіле Унутранай грады Крымскіх гор, у лесастэпавай мясцовасці, у даліне прытоку Качы — ракі Чурук-Су, за 30 км на паўднёвы захад ад крымскай сталіцы Сімферопаля. З-за сваёй архітэктуры і багатага гістарычнага мінулага Бахчысарай атрымаў назву «горад пяці стагоддзяў».

Клімат

Клімат перадгорны, напоўзасушлівы, цёплы, з мяккай зімой. Сярэдняя тэмпература паветра ў студзені +0,8 °C, у ліпені +21,7 °C. Ападкаў — 500 мм у год.

Гісторыя

На тэрыторыі цяперашняга Бахчысарая здаўна існавала некалькі паселішчаў. Да моманту стварэння горада ў першай палове XVI стагоддзя сярод іх было тры асноўных: горад-крэпасць Кырк-Ер на горным мысу (цяпер вядомы як Чуфут-Кале), паселішча Салачык у цясніну ля падножжа Кырк-Ера і паселішча Эскі-Юрт пры выхадзе з даліны. У Салачыку і Кырк-Ерэ з часоў Залатой Арды існавалі адміністрацыйныя цэнтры. На мяжы XV і XVI стагоддзяў хан Менглі I Герай разгарнуў у Салачыку гарадское будаўніцтва, плануючы ператварыць яго ў буйны сталічны цэнтр. Статус сталіцы Крымскага ханства паселішча Салачык захоўваў да 1532 года, калі сын Менглі Герая, Сахіб I Герай, заснаваў новую ханскую рэзідэнцыю ў двух кіламетрах ад Салачыка, назваўшы яе Бахчысараем. Пасля вакол новай ханскай рэзідэнцыі разросся сталічны горад. У сярэдзіне XVII стагоддзя Бахчысарай складаўся з 2000 дамоў, прыкладна траціна з якіх належала грэкам. У 1736 годзе горад быў цалкам спалены расійскай арміяй пад камандаваннем Хрыстафора Мініха. Тыя пабудовы ханскага палаца, якія захаваліся да сённяшняга дня, былі збудаваныя ў ходзе аднаўлення горада ў 1740-я — 1750-я гады. У 1794 годзе (праз 11 гадоў пасля ўваходжання Крыма ў склад Расійскай імперыі) у Бахчысараі было 5 млыноў, 20 пякарань, 13 гарбарных майстэрняў, 6 кузняў, кравецкія, чаравічныя і зброевыя майстэрні, 2 вінных рады (грузінскі і малдаўскі) у тым месцы, дзе пазней быў пабудаваны летні кінатэатр «Радзіма», шматлікія гандлёвыя дамы і крамы, 17 караван-хлявоў для прыезджых. У гады Крымскай вайны Бахчысарай апынуўся ў цэнтры ваенных падзей — непадалёк ад горада на рацэ Альме адбылася першая бітва, у якім рускія войскі пад камандаваннем А. С. Меншыкава пацярпелі паразу. Падчас абароны Севастопаля, горад прымаў абозы з харчам, рыштункам і параненымі — Ханскі палац і Успенскі манастыр ператварыліся ў шпіталі. На працягу XIX стагоддзя — пачатку XX стагоддзя горад быў цэнтрам культурнага і грамадскага жыцця крымскіх татараў. Аж да дэпартацыі крымскіх татараў 18 мая 1944 года Бахчысарай быў адным з трох (разам з Карасубазарам і Алуштай) гарадоў Крыма, у якіх пераважала крымскататарскае насельніцтва.

Насельніцтва

Станам на 1 студзеня 2014 года ў Бахчысараі пражывала 26 651 чалавек. Нацыянальны склад: 49 % — рускія, 25 % — крымскія татары, 23 % — украінцы, 3 % — іншыя.

Год Колькасць 1930 10 450 1939 10 884 1959 10 852 1970 15 912 1979 22 321 1989 25 363 1992 27 200 Год Колькасць 1998 28 500 2001 27 549 2003 27 076 2004 26 695 2005 26 628 2006 26 395 2007 26 208 Год Колькасць 2008 26 124 2009 26 067 2010 26 144 2011 26 215 2012 26 363 2013 26 482 2014 27 448 Год Колькасць 2015 27 450 2016 27 351 2017 27 188 2018 26 874 2019 26 572 2020 26 680 2021 28 609

Неафіцыйнае дзяленне на раёны

Сучасны Бахчысарай складаецца з некалькіх частак: Старога горада, Новага горада, Кізяковых Дачаў, новых кварталаў (5-ы, 6-ы і 7-ы мікрараёны). Стары горад размешчаны ў вузкай даліне ракі Чурук-Су, для яго характэрная традыцыйная планіроўка (вузкія крывыя вуліцы) і традыцыйныя крымскататарскія дамы. Новым горадам называюць кварталы, пабудаваныя пасля Вялікай Айчыннай вайны. У гэтым раёне пераважаюць прыватныя «перасяленчыя» дамы і блокавыя пяціпавярхоўкі-«хрушчоўкі». Кізякі або Кізяковы Дачы (былы пасёлак Падгароднае, да 1945 года Эскі-Юрт). У гэтым раёне, выцягнутым уздоўж чыгункі і аўтамабільнага шашы Сімферопаль-Севастопаль пераважаюць прыватныя «перасяленчыя» дамы. Чацвёртая частка горада пабудавана ў 1990-я гады крымскімі татарамі, якія вярнуліся з месцаў дэпартацыі. Вялікі 6-ы мікрараён (ён жа Хан-Чаір) размешчаны на плато на левым беразе Чурук-Су паралельна Стараму гораду. 7-ы мікрараён менш, ён размешчаны на ўездзе ў горад з боку Сімферопаля. У гэтых раёнах планіроўка вуліц рэгулярная (усе вуліцы прамыя і перасякаюцца ў асноўным пад прамымі кутамі), а забудова складаецца з прыватных дамоў з невялікімі прысядзібнымі ўчасткамі. У пасляваенны перыяд у гарадскую рысу Бахчысарая ўвайшлі вёскі Эскі-Юрт, Ак-Чокрак, Азіз (частка Новага горада) і Салачык (найбольш аддаленая ад цэнтра уверх па плыні ракі частка Старога горада).

Эканоміка

У Бахчысараі працуюць камбінат «Стройиндустрыя» і вінаробны і хлебны заводы, эфіралівавы і саўгас «Дориндустрия». Да распаду СССР працавалі сокаэкстрактны, кансервавы, малочны заводы, а таксама шэрсцепрадзільная фабрыка. Вялікую ролю ў эканоміцы горада адыгрывае турызм. Асноўныя турыстычныя аб’екты ў горадзе — Ханскі Палац і Чуфут-Кале. Аднак, Бахчысарай таксама папулярны сярод прыхільнікаў актыўных відаў адпачынку (пешыя маршруты, велатурызм, скалалажанне). У апошнія гады вырасла колькасць прыватных гасцініц і рэстаранаў, у асноўным з крымска-татарскай ці усходняй кухняй, размешчаных у зоне Ханскага Палаца і Чуфут-Кале.

Транспарт

Бахчысарай размешчаны на трасе Сімферопаль (25 км) — Севастопаль (каля 30 км). У Бахчысараі таксама пачынаецца жывапісная дарога на Паўднёвы бераг Крыма праз Ай-Петры. У Бахчысарай можна дабрацца з Сімферопаля — прыгараднымі электрычкамі (каля 1 гадзіны), аўтобусамі (каля 30 мін., адыходзяць ад Заходняй аўтастанцыі Сімферопаля) або асабістым аўтатранспартам (15-20 мін). З Севастопаля — прыгараднымі электрычкамі (каля 1,5 гадзін), рэйсавымі аўтобусамі, прыватным аўтатранспартам. Па дарозе з Бахчысараю ў Ялту (праз Ай-Петры) можна праехаць толькі прыватным аўтатранспартам, рэйсавай сувязі на гэтай дарозе няма.

Бахчысарайскі аўтобус і машрутнае таксі

Міжгароднія аўтобусы і маршрутныя таксі спыняюцца на аўтастанцыі, размешчанай на ўездзе ў горад з боку Сімферопаля прыкладна ў 2 км ад цэнтра. З горада ходзяць рэгулярныя маршрутныя таксі і аўтобусы на марское ўзбярэжжа (вёскі Вуглавое, Пясчанае, Віліна, Берагавое, Любімаўка) і ў іншыя населеныя пункты Бахчысарайскага раёна. Гарадскі транспарт прадстаўлены маршрутнымі таксі:

№ 1 вул. Крымская — чыгуначны вакзал — аўтастанцыя — Ханскі палац — Стараселле (Свята-Успенскі манастыр, Чуфут-Кале)

№ 2 Бальніца — чыгуначны вакзал — аўтастанцыя — Ханскі палац — Стараселле (Свята-Успенскі манастыр, Чуфут-Кале)

№ 3 вул. Крымская — чыгуначны вакзал — дачы «Будаўнік»

№ 4 6-ы мікрараён — вул. Крымская — чыгуначны вакзал — аўтастанцыя — 7-ы мікрараён. Найбольш частыя маршруты № 1 і 2:

• Ханскі палац (ад чыгуначнага вакзала або аўтастанцыі маршрутным таксі № 1 і 2 у напрамку «Стары Горад»).

• Чуфут-Кале, Успенскі манастыр, Зынджырлы-медрэсэ (ад чыгуначнага вакзала або аўтастанцыі маршрутным таксі № 1 і 2 у напрамку «Стары горад» да канчатковай «Стараселле», далей пешшу — 400 метраў да манастыра, потым прыкладна 1 — 1,5 км пешшу ў гару да Чуфут-Кале).

• Новы горад (ад чыгуначнага вакзала маршрутным таксі № 2, 3 і 4 у кірунку «Новы горад»; ад аўтастанцыі маршрутным таксі № 1, 2 і 4 у кірунку «Новы горад»)

• 6-ы мікрараён (ад чыгуначнага вакзала або аўтастанцыі маршрутным таксі № 4)

• 7-ы мікрараён (ад чыгуначнага вакзала або аўтастанцыі маршрутным таксі № 4)

СМІ

• 88,3 ПЛАН
• 88,9 Ватан седасы ПЛАН
• 99,3 ПЛАН
• 104,0 Радыё Крым ПЛАН
• 105,8 Радыё Мора ПЛАН

• 7 Расія 1
• 10 Першы канал
• 12 Пяты канал
• 45 ТБ FM

Славутасці

Галоўным гістарычным помнікам і турыстычным аб’ектам Бахчысарая з’яўляецца палац крымскіх ханаў — Хансарай. Фантан слёз у ханскім палацы праслаўлены ў рамантычнай паэме Аляксандра Сяргеевіча Пушкіна «Бахчысарайскі фантан» (1822). У часы фашысцкай акупацыі нямецка-румынскімі войскамі з Ханскага палаца былі раскрадзены 283 прадметы з багатай калекцыі экспанатаў Палаца і Музея цюрка-татарскай культуры. Пасля дэпартацыі крымскіх татар амаль 2000 экспанатаў было раскрадзена або перададзена ў іншыя музеі СССР. Тым не менш, цяперашняя экспазіцыя складаецца на 90 % з прадметаў, сабраных у «даваенны» час. Важным гістарычным помнікам Бахчысарая з’яўляецца медрэсэ Зынджырлы — пасля рэстаўрацыі музей адкрыў турыстам свае гасцінныя дзверы. Унікальным месцам для наведвання з’яўляецца гісторыка-культурны комплекс «Дэўлет-Хлеў», у якім размешчаны Крымскі гістарычны музей-запаведнік (да 2015 г. Крымскі гістарычны музей «Ларишес»). У горадзе шмат мячэцей, сярод іх можна вылучыць Хан-Джам і Тахталы-Джам. Паблізу горада таксама размешчаны Свята-Успенскі мужчынскі манастыр і сярэднявечная крэпасць (яе часта называюць пячорным горадам) Чуфут-Кале. Аднымі з сучасных славутасцяў і аб’ектаў адпачынку з’яўляецца Бахчысарайскі парк мініяцюр, самы буйны такі ў Крыме.

Каля горада знойдзена старажытная стаянка эпохі палеаліту.

• 
  Дах старога горада ў Бахчысараі
• 
  Помнік Аляксандру Пушкіну у Бахчысараі
• 
  Вулачка старога Бахчысарая. Традыцыйны двухпавярховы дом, у якога другі паверх выступае над першым
• 
  Від на старую частку Бахчысарая
• 
  Вялікая мячэць і двор у Ханскім палацы
• 
  Аўтамабільная стаянка на вуліцы Леніна, 112.
• 
  Кацярынінская міля ў Бахчысараі.
• 
  Ханскі палац
• 
  Мінарэт мячэці ў Бахчысарайскім палацы

Сацыяльная сфера

У горадзе працуюць будаўнічы тэхнікум, прафесійна-тэхнічнае вучылішча, пяць сярэдніх агульнаадукацыйных школ (з іх чатыры з рускай мовай навучання і адна — з крымска-татарскай), цэнтральная раённая бібліятэка, дом прыроды, турбаза, бюро падарожжаў і экскурсій, некалькі прыватных гасцініц. Вакол Ханскага Палаца і Чуфут-Кале функцыянуе вялікая колькасць невялікіх прыватных рэстаранаў, у асноўным з крымска-татарскай і ўсходняй кухняй. У горадзе маецца некалькі гасцініц: «Бахитгуль», «Мераб», «Автомобилист», «Ашлама-Сарай», «Бахчисарай», «Диляра-Ханум», «Изабелла», «Привал», матэль «Ильми». Працуе гарадскі інфармацыйны сайт — «Мой Бахчысарай» Архівавана 2 студзеня 2019., на якім можна даведацца пра навіны сучаснага горада, а таксама прачытаць пра яго гісторыю. Яшчэ існуе інфармацыйна-забаўляльны гарадскі партал — БАХЧИСАРАЙ.NET Архівавана 23 верасня 2017. — дзе можна пачытаць цікавыя і самыя актуальныя навіны аб Бахчысараі, размясціць сваю аб’яву, паглядзець фота і відэа сучаснага Бахчысараю, а таксама прыняць удзел у абмеркаванні славутасцяў горада, яго праблем і г. д.

Гарад-пабрацімы

•  Бурса, Турцыя
•  Марыупаль, Украіна (7 лютага 2012)

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Бахчысарай
• Итоги переписи населения в Крымском федеральном округе 2014 года на сайте Крымстата Архівавана 25 верасня 2015.
• Официальный сайт Ханского дворца
• Бахчысарай у DMOZ (руск.)