Народная дэмакратыя
Народная дэмакратыя — тэарэтычная канцэпцыя марксізм-ленінізму і форма палітычнай арганізацыі грамадства, якая склалася пасля Другой сусветнай вайны ў кантэксце так званых «Народна-дэмакратычных рэвалюцый» і тэарэтычна дазволіла стварыць шматкласавую, шматпартыйную дэмакратыю на шляху да сацыялізму. Народная дэмакратыя разглядалася як прамежкавы этап пры пераходзе ад «буржуазнай дэмакратыі» да «дыктатуры пралетарыяту»[1][2][3][4].
Палітыка
[правіць | правіць зыходнік]У палітычным плане краіны народнай дэмакратыі характарызаваліся фармальнай шматпартыйнасцю і знаходжаннем ва ўладзе ўрадаў нацыянальных (Народных) франтоў на чале з камуністычнымі партыямі.
Нацыянальныя франты ў Еўропе паўсталі для вырашэння агульнанацыянальных задач — вызвалення ад фашызму, аднаўлення нацыянальнай незалежнасці, забеспячэння дэмакратычных свабод насельніцтву. У склад франтоў уваходзілі рабочыя, сялянскія, дробнабуржуазныя, а ў некаторых краінах і буржуазныя партыі. Урады нацыянальных франтоў прыйшлі да ўлады ва ўсіх краінах Цэнтральнай і Паўднёва-Усходняй Еўропы ў 1943—1945 гадах. У Албаніі і Югаславіі, дзе вядучую ролю ў партызанскай барацьбе і нацыянальных франтах гулялі камуністы, яны і ўзначалілі новыя ўрады, у іншых краінах былі створаны кааліцыйныя ўрады.
Сацыялістычныя пераўтварэнні ў рамках «Народна-дэмакратычнай рэвалюцыі» ажыццяўляліся з выкарыстаннем парламента, у рамках буржуазнай Канстытуцыі. Злом старой дзяржаўнай машыны адбываўся больш паступова, чым у СССР, некаторы час захоўваліся старыя палітычныя формы. Адной з адметных рысаў народнай дэмакратыі з’яўлялася, як правіла, захаванне ўсеагульнага і роўнага выбарчага права за ўсімі грамадзянамі, уключаючы буржуазію. Пры гэтым у Румыніі, Венгрыі і Балгарыі некаторы час захоўваўся інстытут манархіі.
Эканоміка і сацыяльная сфера
[правіць | правіць зыходнік]Палітыкай нацыянальных франтоў прадугледжвалася канфіскацыя ўласнасці «фашыстаў і іх саўдзельнікаў», такія прадпрыемствы пераходзілі пад дзяржаўнае кіраванне. Прамога патрабавання ліквідацыі капіталістычнай уласнасці не вылучалася. Пры захаванні прыватных і кааператыўных прадпрыемстваў значна большую, чым у даваенны перыяд, ролю стаў гуляць дзяржаўны сектар эканомікі.
У краінах народнай дэмакратыі ажыццяўлялася аграрная рэформа, у выніку якой праводзілася ліквідацыя буйнога памешчыцкага землеўладання па прынцыпе «зямля належыць тым, хто яе апрацоўвае». Канфіскаваная зямля, у першую чаргу — у землеўладальнікаў-калабарантаў — перадавалася часткова сялянам (за невысокую плату), часткова пераходзіла да дзяржавы. У тых краінах, з тэрыторый якіх адбывалася высяленне немцаў на тэрыторыю Германіі (Польшчы, Чэхаславакіі і Югаславіі), іх землі таксама канфіскоўваліся.
Міжнародныя адносіны
[правіць | правіць зыходнік]У сваёй знешняй палітыцы краіны народнай дэмакратыі ў значнай меры арыентаваліся на Савецкі Саюз. З шэрагам урадаў яшчэ падчас вайны былі падпісаны дагаворы аб дружбе, узаемнай дапамозе і пасляваенным супрацоўніцтве (з Чэхаславакіяй — снежань 1943 года, з Югаславіяй і Польшчай — красавік 1945 года). У былых саюзніках гітлераўскай Германіі (Балгарыі, Венгрыі і Румыніі) дзейнічалі Саюзныя кантрольныя камісіі з удзелам прадстаўнікоў СССР, ЗША і Вялікабрытаніі, аднак прысутнасць савецкіх войскаў дазваляла Маскве аказваць большы ўплыў на палітыку і эканоміку гэтых краін.
Вынікі
[правіць | правіць зыходнік]Стварэнне народна-дэмакратычных урадаў дазволіла камуністам прыйсці да ўлады і пачаць будаўніцтва сацыялізму мірным і плыўным шляхам, без грамадзянскіх войнаў і грамадскіх узрушэнняў, на аснове міжкласавага саюза і ўключэння ў палітычнае жыццё шырокага кола палітычных сіл. Гэта значыць інакш, чым у СССР. Аднак з пачаткам Халоднай вайны і ўзмацненнем эканамічнага і палітычнага супрацьстаяння адбылося ўзмацненне жорсткасці палітычнага рэжыму і паскарэнне ў многіх краінах пераходу да сацыялістычных формаў у эканоміцы. Да сярэдзіны 1947 года ў многіх краінах камуністычныя партыі выціснулі з нацыянальных франтоў правых саюзнікаў і ўмацавалі свае пазіцыі ў кіраўніцтве дзяржавай і эканамічным жыццём.
У 50-я—80-я гады XX стагоддзя тэрмін краіны народнай дэмакратыі часта ўжываўся для абазначэння сукупнасці ўсіх сацыялістычных краін са шматпартыйнай сістэмай.
Краіны і франты
[правіць | правіць зыходнік].svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Крыніцы
[правіць | правіць зыходнік]- ↑ Большая советская энциклопедия : ([в 30 т.]) / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд.. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978. (руск.)
- ↑ Большая советская энциклопедия : ([в 30 т.]) / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд.. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978. (руск.)
- ↑ Научный коммунизм. — М.: Политиздат, 1988.
- ↑ Конституции социалистических государств. — Т. 1 — М.: Юридическая литература, 1987.
- ↑ xsp?id=WDU19520330232 Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalona przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r.. isap.sejm.gov.pl. Архівавана з першакрыніцы 14 кастрычніка 2020. Праверана 24 жніўня 2020.
Слоўнікі і энцыклапедыі | |
|---|---|
| Нарматыўны кантроль | NKC: ph122301 |
