Кабус бен Саід

Кабус бен Саід
араб. قابوس بن سعيد بن تيمور آل بو سعيدي‎‎
Кабус бен Саід Альбусаід.
15-ы Султан Маската 23 ліпеня 1970 — 9 жніўня 1970
Папярэднік	Саід III
Пераемнік	Аб’яднанне султаната Маскат і імамата Аман
1-ы Султан Амана 9 жніўня 1970 — 10 студзеня 2020
Папярэднік	Пасада заснавана
Пераемнік	Хайтэм бен Тарык Аль Саід
2-і Прэм’ер-міністр Амана 2 студзеня 1972 — 10 студзеня 2020
Папярэднік	Тарык бен Цеймур
Нараджэнне	18 лістапада 1940(1940-11-18) Салала, Маскат і Аман[d]
Смерць	10 студзеня 2020(2020-01-10)[…] (79 гадоў) Сіб, Маскат, Аман
Род	Аль Саід[d]
Бацька	Said bin Taimur Al Said[d]
Маці	Mazoon bint Ahmad Al Mashani[d]
Жонка	Nawwal bint Tariq Al Said[d]
Веравызнанне	іслам
Адукацыя	Каралеўская ваенная акадэмія ў Сандхёрсце[d]
Аўтограф
Род войскаў	Брытанская армія[d]
Званне	фельдмаршал
Узнагароды	KStJ[d] (8 кастрычніка 1976) прэмія імя Джавахарлала Нэру[d] (2004) Order of Al-Said[d]
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Кабус бен Саід Альбусаід (араб. قابوس بن سعيد آل سعيد‎‎; 18 лістапада 1940, Салала, Дафар, Султанат Маскат — 10 студзеня 2020, Маскат, Аман) — султан Маската (1970), а пасля аб’яднання з імаматам Аман султан (з 1970) і прэм’ер-міністр Амана (з 1972).

Біяграфія

Раннія гады

Кабус нарадзіўся 18 лістапада 1940 года ў Салале ў сям’і султана Маската Саіда бен Цеймура і быў яго адзіным сынам. Пачатковую адукацыю атрымаў у родным горадзе. У 1960 годзе Кабус паступіў у Каралеўскую ваенную акадэмію ў горадзе Сандхёрст, па заканчэнні якой два гады праслужыў у пяхотным батальёне брытанскіх войскаў, а затым скончыў курсы начальнікаў штабоў у Германіі і прайшоў спецыяльную падрыхтоўку па вывучэнні сістэмы мясцовага самакіравання ў Вялікабрытаніі.

Пасля звальнення з арміі вывучаў дзейнасць органаў мясцовага самакіравання Вялікабрытаніі і здзейсніў кругасветнае падарожжа. Вярнуўся ў родную краіну ў 1964 годзе. На наступны год быў пасаджаны пад дамашні арышт па загаду бацька-султана (у афіцыйнай біяграфіі пра перыяд дамашняга арышту гаворыцца, што ў гэты час Кабус бен Саід вывучаў іслам і гісторыю роднай краіны і аманскага народа). Знаходзячыся пад арыштам, Кабус бен Саід меў магчымасць прымаць асобных гасцей з Вялікабрытаніі, разам з якімі ён рыхтаваў змову з мэтай звяржэння бен Цеймура.

Пераварот

23 ліпеня 1970 года бяскроўны палацавы пераварот атрымаўся — кіруючы султан адрокся на карысць сына, і Кабус бен Саід узышоў на пасад, а таксама заняў пасады прэм’ер-міністра, міністра замежных спраў і міністра абароны.

8 жніўня султан сфармаваў новы кабінет міністраў на чале са сваім дзядзькам Тарыкам бен Цеймурам, а на наступны дзень Кабус абвясціў, што з гэтага часу дзяржава будзе называцца «Султанат Аман». У 1971 годзе султан, раней які меў тытул яго высокасць, прыняў тытул яго вялікасць.

Вайна ў Дафары

Асноўны артыкул: Вайна ў Дафары

У 1965 годзе адзін з племянных шэйхаў Мусалім ібн Нафл, незадаволены тагачасным становішчам спраў, сфармаваў Фронт вызвалення Дафара, які пачаў узброеную барацьбу супраць султана. Імкнучыся канчаткова здушыць узброеную апазіцыю на поўдні краіны, Кабус звярнуўся па дапамогу да іранскага шаху. 23 снежня 1973 года 3 тыс. іранскіх парашутыстаў пры падтрымцы батальёна і брытанскай авіяцыі распачалі сумеснае наступленне ў Дафары.

Праўленне

Знешняя палітыка

У снежні 1971 года Кабус нанёс візіт у Саудаўскую Аравію, падчас якога яму ўдалося дасягнуць дамоўленасці з каралём Фейсалам аб наладжванні цеснага супрацоўніцтва ў барацьбе супраць нацыянальна-патрыятычных сіл Аравійскага паўвострава. Эр-Рыяд не толькі стаў на бок султана, але і перапыніў ранейшыя кантакты з прыхільнікамі імамату і імамам Галебам бен Алі.

Султан Кабус — адзін з нямногіх арабскіх лідараў, якія падтрымалі пагадненне 1978 года аб прадастаўленні абмежаванага самакіравання палесцінцам Заходняга берага ракі Іардан і сектара Газа. Аман падтрымліваў высілкі ЗША, накіраваныя на ўрэгуляванне араба-ізраільскай канфрантацыі.

У 1985 годзе паміж Аманам і ЗША было заключана пагадненне аб супрацоўніцтве ў галіне бяспекі, у адпаведнасці з якім амерыканцы атрымалі права на размяшчэнне ў краіне абмежаванага кантынгенту ваенна-паветраных і ваенна-марскіх сіл, а таксама на ўвядзенне войскаў пры ўзнікненні надзвычайных абставінаў. Падчас вайны 1991 года ў Персідскім заліве Аман стаў адной з ваенных баз сіл антыіракскай кааліцыі.

У канцы 1992 года Аман ратыфікаваў пагадненне аб дэмаркацыі мяжы з Еменам, а ў 1995 годзе заключыў пагадненне аб дэмаркацыі мяжы з Саудаўскай Аравіяй. Былі ўрэгуляваны таксама ўсе памежныя пытанні з ААЭ. У 1994 годзе ў Маскаце было адкрыта гандлёвае прадстаўніцтва Ізраіля.

У цэлым, Кабус праводзіў узважаную міралюбівую палітыку.

Унутраная палітыка

Бацька Кабуса султан Саід бен Цеймур быў чалавекам старых поглядаў. У гады яго кіравання Аман не ўступаў ў якія-небудзь міжнародныя арганізацыі, у краіне захоўваўся сярэднявечны ўклад, фактычна адсутнічалі сістэмы адукацыі і аховы здароўя. У адрозненне ад свайго бацькі, султан Кабус не баяўся навін. Па яго распараджэнню ў 1970 годзе выйшла ў эфір «Радыё Амана», якое вядзе перадачы з Маската на арабскай і англійскай мовах. Тады ж пра сябе заявіла «Радыё Саляля», якое вяшчае на арабскай мове. Пяць гадоў праз з’явілася тэлебачанне, якое было арыентавана на захаванне маральных пастулатаў ісламу. У 1976 годзе пачалося будаўніцтва цэнтра спадарожнікавай сувязі.

З 1972 года пачалі выходзіць штодзённыя газеты на арабскай мове: «Аман», якая выдаецца міністэрствам інфармацыі, і «Аль-Ватан» («Радзіма»). Да гэтага часу сродкі масавай інфармацыі не мелі сваіх замежных карэспандэнтаў, а ўезд замежных журналістаў дазваляўся толькі на кароткі перыяд для асвятлення якіх-небудзь падзей.

Дзякуючы рашучым дзеянням султана пры падтрымцы Вялікабрытаніі і шахскага Ірана ў 1976 годзе быў разгромлены сепаратысцкі Фронт вызвалення Дафара.

Глыбокія рэформы ахапілі літаральна ўсе сферы жыцця султанату. Кабус заснаваў некалькі новых міністэрстваў (у тым ліку нафты, сацыяльных спраў і інш.), рэарганізаваў мясцовую і цэнтральную адміністрацыі: краіна была падзелена на 41 правінцыю, на чале кожнай з якіх ўстаў валі (губернатар), які прызначаецца султанам; такі адміністрацыйны лад грунтоўна падарваў уплыў мясцовых шэйхаў. Шмат увагі новы султан надаў узброеным сілам. Армія атрымала сучасную бранятэхніку, самалёты і баявыя караблі. Зарплаты салдатам і афіцэрам былі падвышаны ў некалькі разоў. Што да эканомікі, то тут Кабус праводзіў палітыку ўсямернай падтрымкі прыватнага прадпрымальніцтва. Галоўная крыніца папаўнення казны ў Амане — гэта гандаль нафтай, запасы якой у Султанаце вельмі значныя (хоць і не такія вялікія, як у Саудаўскай Аравіі). Асноўная частка нафтаздабываючых і нафтаперапрацоўчых прадпрыемстваў знаходзяцца ў асабістай уласнасці султана і прыносяць яму штогод дзесяткі мільярдаў долараў прыбытку. Аднак Кабус адмовіўся ад укладання гэтых грошаў у эканоміку заходніх краін або ад будаўніцтва прадпрыемстваў цяжкай індустрыі. Атрыманыя ад гандля сродкі ён пусціў на стварэнне магутнай інфраструктуры, на павышэнне жыццёвага ўзроўню насельніцтва, а таксама на стварэнне прадпрыемстваў па здабычы іншых карысных выкапняў (медзі, хрому, вугалю, азбесту).

З пачатку 1970-х гадоў у Амане разгарнулася інтэнсіўнае будаўніцтва першакласных аўтамабільных дарог. Аўтастрады перасеклі краіну ў самых розных напрамках. У гарадах на месцы старых глінабітных пабудоў выраслі новыя жылыя кварталы, дзелавыя цэнтры, кінатэатры, банкі, супермаркеты і адміністрацыйныя будынкі. Краіну аперазалі лініі электраперадач. З дапамогай артэзіянскіх свідравін пачалося абвадненне пустыні і развіццё паліўнога земляробства. Кожны год велізарныя сумы султан накіроўваў на фінансаванне сацыяльных праграм. Ужо за першыя 16 гадоў кіравання Кабуса было пабудавана больш за 500 школ і некалькі дзясяткаў першакласных бальніц, — калі ў 1970 годзе ў Султанаце мелася толькі адна бальніца на 12 ложкаў, то праз пятнаццаць гадоў у распараджэнні міністэрства аховы здароўя знаходзілася 15 бальніц, 21 медыцынскіх цэнтраў, 4 радзільных дома, 74 паліклінікі, 35 перасоўных медыцынскіх брыгад. У 1986 годзе адкрыўся нацыянальны ўніверсітэт. Першыя ВНУ Амана ствараліся як дзяржаўныя ўстановы. Толькі ў 1995-96 годзе адкрыўся першы прыватны ВНУ краіны — каледж, які прыняў тады 150 студэнтаў. Сетка прыватных ВНУ хутка разраслася — у 2008/2009 навучальным годзе ў Амане функцыянавалі 24 прыватных ВНУ (5 універсітэтаў і 19 каледжаў), дзе навучаліся 33,5 тыс. студэнтаў. Большасць студэнтаў прыватных ВНУ (57,7 % у 2008/09 навучальным годзе) складалі жанчыны. Большасць (95,7 % у 2008/09 навучальным годзе) студэнтаў прыватных ВНУ Амана — мясцовыя жыхары, таксама ёсць трохі грамадзян іншых краін Персідскага заліва. Хоць у прыватных ВНУ Амана ў 2009 годзе працаваў 1391 выкладчык, але амаль усе яны былі замежнікамі (аманцы сярод іх толькі 12,8 %). Многія аманцы атрымліваюць адукацыю за мяжой — напрыклад, у 2005 годзе толькі ў неарабскай краінах было 2251 студэнтаў з Амана.

У цяперашні час адукацыя і ахова здароўя для ўсіх аманцаў бясплатныя. Жыллё таксама практычна бясплатна. Тым не менш, большасць студэнтаў прыватных ВНУ (63 % у 2008/2009 навучальным годзе) навучаліся за кошт уласных сродкаў.

Усім грамадзянам прадастаўляецца беспрацэнтны крэдыт на куплю ўласных дамоў (працэнты банкам выплачвае дзяржава).

У 1973 годзе быў пабудаваны міжнародны аэрапорт, а праз год — сучасны марскі порт.

Першыя крокі султана Кабуса былі ўражальнымі. Аднак, не ўсё ішло так, як гэтага хацеў манарх. У сярэдзіне 1970-х ён зразумеў, што наспела неабходнасць укаранення ў эканоміку планавых пачаткаў. Пры яго непасрэдным удзеле быў створаны Савет нацыянальнага развіцця, які распрацаваў першы пяцігадовы план развіцця на 1976—1980 гады. Услед за ім рушылі ўслед чарговыя «пяцігодкі».

У 1981 годзе Кабус сфармаваў Кансультатыўны савет, які ў 1991 годзе быў ператвораны ў Савет шуры. У лістападзе 1996 года султан Кабус падпісаў першы Асноўны закон (канстытуцыю) Амана, якім вызначаны паўнамоцтвы султана і парадак атрымання пасады ў спадчыну. Канстытуцыя прадугледжвае стварэнне адзінага прадстаўнічага і кансультатыўнага органа — Савета Амана, а таксама ўпершыню абвяшчае асноўныя правы грамадзян.

Эканамічныя паказчыкі Амана ў 2003—2007 гг.

Паказчыкі	2003	2004	2005	2006	2007
ВУП, млрд $ у бягучых цэнах	21,78	24,77	30,92	35,73	40,06
ВУП на душу насельніцтва, $ у бягучых цэнах	8860	9990	12 335	14 030	15 590
прырост рэальнага ВУП, %	2,0	5,3	6,0	6,8	6,4
інфляцыя, %	0,2	0,7	1,9	3,2	5,5
экспарт, % ВУП	56,5	57,0	63,3	н/д	56,7
імпарт, % ВВП	37,9	42,9	35,9	н/д	27,1
цана на нафту маркі Oman Blend на пачатак года, $ за барэль	27,7	28,5	35,5	56,4	57,2

Смерць

Памер 10 студзеня 2020 ва ўзросце 79 гадоў ад анкалогіі.

Сям’я

22 сакавіка 1976 года Кабус ажаніўся з малодшай дачкой свайго стрыечнага брата Саідай Наваль аль-Сайд, вядомай таксама як Каміла (1950 г.н.).

Нашчадкаў султан не меў. Найбольш уплывовымі пасля султана і яго жонкі сябрамі кіруючай прозвішчы з’яўляліся маці кіруючага султана Мазун аль-Машані (1925—1992) і яго сястра Саіда Умайма бен Сайд аль-Сайд (1934—2002).

Цікавыя факты

• Султан захапляўся літаратурай, музыкай, верхавой яздой. Адно з яго хобі — аматарскае радыё, яго пазыўны A41AA.

Спасылкі

• Султаны Омана
• СУЛТАН, СОВЕРШИВШИЙ ПРЫЖОК В БУДУЩЕЕ
• Видео, посвящённое Кабусу на YouTube