Канстытуцыя Фінляндыі

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі

Канстытуцыя Фінляндыі (фін. Suomen perustuslaki, швед. Finlands grundlag) - асноўны закон Фінляндыі, прыняты 11 чэрвеня 1999 г. і які ўступіў у сілу з 1 сакавіка 2000 года.

У адпаведнасці са зменамі канстытуцыйных актаў у 2000 годзе краіна перайшла ад прэзідэнцкай да парламенцкай дэмакратыі.

Гісторыя Канстытуцыі і яе змены[правіць | правіць зыходнік]

У Швецыі, часткай якой была Фінляндыя, паняцце асноўнага закона, канстытуцыі, сфармавалася ў 1600-х. Да гэтага, розныя палажэнні, якія разглядаюць абарону асобы, належалі каралеўскай уладзе. Кароль, узыходзячы на пасад, кляўся кіраваць паводле закона і выконваць правы падданых (Габэас корпус). У якасці асноўнага закона лічылі ў 1700-х: закон каралеўскага двара, распарадак працы парламента, выключныя правы саслоўяў і групу іншых законаў. Падчас эры свабоды склалася правіла, што на змену гэтых асноўных законаў патрабуецца згода ўсіх саслоўяў парламента.

Пасля здзейсненага каралём Густавам III ў 1772 дзяржаўнага перавароту пад асноўным законам разумелі перш за ўсё Закон аб форме кіравання Швецыі 1772, арганізацыю парламента, асаблівыя правы чатырох саслоўяў, а таксама прыняты ў 1789 Закон аб саюзе і абароне. Хоць Аляксандр I на Боргаскім сойме не ўдакладніў, якія менавіта законы ён мае на ўвазе, у пачатку 1800-х сфармаваўся кансэнсус: пакінуць гэты спіс пустым. Часам у спіс ўносяць таксама закон Швецыі ад 1734, які змяшчае ўсе найважнейшыя грамадзянскія, крымінальныя і працэсуальныя палажэнні.

Аляксандр II склікаў сойм ў 1863, і ў 1869 быў складзены новы парадак працы Эдускунты. Палажэнні асноўных законаў Фінляндыі спрабавалі абнавіць ўсю апошнюю палову XIX стагоддзя, але фінска-рускія рознагалоссі перашкаджалі гэтаму. Новы закон, які тычыўся Эдускунты, усё ж увайшоў у сілу (быў падпісаны царом) у 1906. Саслоўі, выбраныя ў Эдускунту, адобрылі яго палажэнні яшчэ ў 1905. Паводле гэтага закона ў канцы 1919 была змененая форма праўлення Фінляндыі - з манархіі на рэспубліку, таксама дапоўнены правы Эдускунты:

  • Акт аб форме праўлення (фін. hallitusmuoto) (прыняты 17 ліпеня 1919 - змены і дапаўненні ўносіліся ў 1926, 1930, 1943, 1955, 1992 і 2000);
  • Акт аб праве парламента кантраляваць законнасць дзейнасці Дзяржаўнага савета і канцлера юстыцыі (прыняты ў 1922);
  • Закон аб Вышэйшым судзе (прыняты ў 1922);
  • Парламенцкі Статут (прыняты ў 1928)

На працягу першых 50 гадоў фінляндскай незалежнасці не існавала сур'ёзнай неабходнасці ў радыкальным змяненні канстытуцыі краіны. З 1970-х гадоў паўсталі дыскусіі аб канстытуцыйнай рэформе, але, згодна з папярэдняй справаздачы створанай для вывучэння праблемы Канстытуцыйнай камісіі, стала ясна, што на той перыяд ўсебаковая рэформа была нерэальная. У сувязі з гэтым увага заканадаўцаў пераключылася на працэс паступовых рэформаў, вялікая колькасць якіх пачынаючы з 1980-х гадоў была ажыццяўлена.

У 1990 годзе па патрабаванні Парламента Урад працягнуў распрацоўку праекта канстытуцыйнай рэформы, вынікам якой павінен быў бы стаць баланс улады паміж Эдускунтай (Парламентам), Прэзідэнтам і Дзяржаўным саветам. Захаванне гэтага балансу трэба было забяспечыць за кошт скарачэння паўнамоцтваў кіраўніка дзяржавы і Урада і ўзмацнення ўлады Парламента. У першую чаргу гэта тычылася паўнамоцтваў Прэзідэнта, паколькі неабходна было выключыць канкурэнцыю і сутыкненні паміж кіраўніком дзяржавы і заканадаўчым органам. Праца над праектам «Канстытуцыя 2000» была распачатая ўвесну 1995 года рабочай групай экспертаў для даследавання пытанняў рэфармавання канстытуцыйнага права Фінляндыі.

На працоўную групу ўскладалася таксама задача вызначэння структуры канстытуцыйнага дакумента, які утрымліваў б не больш за 130 артыкулаў замест 235-ці, якія існавалі на той перыяд. Пасля таго як рабочая група прадставіла сваю справаздачу, Урад у студзені 1996 прызначыў камітэт, які складаўся галоўным чынам з дэпутатаў Парламента (Канстытуцыйны камітэт 2000), які і павінен быў падрыхтаваць канчатковы праект новай Канстытуцыі.

Праца працягвалася 17 месяцаў. Камітэт завяршыў яе да 17 чэрвеня 1997 г. і прадставіў, у форме прапановы ўрада, праект адзінага канстытуцыйнага акту, які складаўся з 12 главаў і заключных палажэнняў. На працягу вясны і восені 1998 Канстытуцыйны камітэт Парламента пасля падрабязнага вывучэння прапановы даў 21 студзеня 1999 сваё станоўчае заключэнне. Прэзідэнт Рэспублікі падпісаў гэты акт 11 чэрвеня 1999 г, а 1 сакавіка 2000 года новы канстытуцыйны закон Фінляндыі ўступіў у сілу.

Структура[правіць | правіць зыходнік]

Канстытуцыя Фінляндыі складаецца з 131 пункта (§), падзеленых на 13 главаў:

Глава 1. Асновы дзяржаўнага ладу (§§ 1-5)
Глава 2. Асноўныя свабоды і права (§§ 6-23)
Глава 3. Парламент (Эдускунта) і члены парламента (§§ 24-32)
Глава 4. Дзейнасць Парламента (§§ 33-53)
Глава 5. Прэзідэнт Рэспублікі і Дзяржаўны Савет (§§ 54-69)
Глава 6. Заканадаўства (§§ 70-80)
Глава 7. Дзяржаўныя фінансы (§§ 81-92)
Глава 8. Міжнародныя адносіны (§§ 93-97)
Глава 9. Правасуддзе (§§ 98-105)
Глава 10. Кантроль за законнасцю (§§ 106-126)
Глава 11. Кіраванне і самакіраванне (§§ 119-126)
Глава 12. Абарона (§§ 127-129)
Глава 13. Заключныя палажэнні (§§ 130-131)

Канстытуцыйныя органы[правіць | правіць зыходнік]

Парламент[правіць | правіць зыходнік]

Парламент складаецца з 200 дэпутатаў, якія выбіраюцца тэрмінам на чатыры гады. У выпадку датэрміновага роспуску парламента па рашэнні прэзідэнта, узгодненаму з Дзяржаўным саветам, зноў абраны парламент можа дзейнічаць на працягу ўсяго чатырохгадовага перыяду паўнамоцтваў, калі толькі не будзе таксама датэрмінова распушчаны.

Прэзідэнт[правіць | правіць зыходнік]

Прэзідэнт Фінляндыі валодае даволі шырокімі незалежнымі паўнамоцтвамі ў прыняцці рашэнняў, якія тычацца парадку выканання законаў. Прэзідэнт валодае правам адкладаўчага вета, ён можа перанесці тэрмін увядзення закона. Ён мае таксама права роспуску парламента і прызначэння новых выбараў. На пасяджэнні Дзяржаўнага Савета прэзідэнт вольны прымаць рашэнне па прапанове любога міністра, хоць ён не звязаны ні з меркаваннем міністра, ні з меркаваннем Дзяржаўнага Савета ў цэлым. На практыцы, аднак, рашэнні прэзідэнта адпавядаюць думке апошняга. Прэзідэнт грае таксама вырашальную ролю ў фарміраванні ўрада. Найважнейшае з правоў прэзідэнта - гэта прадстаўленая яму кіруючая пазіцыя ў вызначэнні знешняй палітыкі краіны.

Прэзідэнт Фінляндыі абіраецца на аснове прамога выбарчага права з ліку грамадзян-ураджэнцаў Фінляндыі тэрмінам на шэсць гадоў не больш, чым на два тэрміны запар.

Дзяржаўны Савет[правіць | правіць зыходнік]

Дзяржаўны савет (урад Фінляндыі) складаецца з прэм'ер-міністра і не больш чым 17 міністраў. Міністры прызначаюцца на пасаду і вызваляюцца ад абавязкаў прэзідэнтам рэспублікі. Рашэнні Дзяржаўнага савета прымаюцца на пленарных паседжаннях, на якіх старшынюе прэм'ер-міністр.

На ўзроўні цэнтральнага кіравання пад кіраўніцтвам міністэрстваў існуюць спецыяльныя адміністрацыйныя чыноўнікі і цэнтральныя ўстановы, дзейнасць якіх ахоплівае ўсю краіну. Нягледзячы на тое, што яны заўсёды знаходзяцца пад кантролем міністэрстваў, фактычна яны вельмі незалежныя. Цэнтральныя ўстановы арганізаваны калегіяльна, улада ў іх належыць калегіі ў складзе кіруючых чыноўнікаў. Усяго існуе 22 розных цэнтральных ўстановы, якія знаходзяцца ў падпарадкаванні міністэрстваў.

Крытыка[правіць | правіць зыходнік]

З прыняццем новага Канстытуцыйнага закона Фінляндыя перастала значна адрознівацца ад іншых парламентарных рэспублік Еўропы, а канцэпцыя паўпрэзідэнцкай формы праўлення сышла ў анналы гісторыі. Значна ўмацавана вось Урад-Парламент і звужаныя прэзідэнцкія паўнамоцтвы пры дыстанцыяванні кіраўніка дзяржавы ад штодзённых карэкціровак палітычнай стратэгіі.

Вызначальнымі фактарамі функцыянавання палітычнай сістэмы сталі не палітычны капітал або дзеянні Прэзідэнта, а суадносіны парламенцкіх сіл, партыйных узаемасувязяў і згасання ці ўздыму кіруючых кааліцый[1].

Некаторыя аналітыкі паказваюць на дыскрымінацыйны характар § 83 Канстытуцыі Фінляндыі, які вылучае Евангелічна-лютэранскую царкву ў якасці галоўнай рэлігіі з пункту гледжання пераваг дзяржавы[2].

Зноскі

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

  • Могунова М. А. Государственное право Финляндии: Монография. — Городец, 2005. ISBN 5-9584-0109-2
  • Конституция Финляндии. В изложении местного сенатора Л. Мехелина (пер. К. Ордин). — СПб: Тип. И. Н. Скороходова, 1888. — 156 с.

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]