Геаграфія Фінляндыі

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Карта Фінляндыі
Карта Фінляндыі
Здымак з космасу

Геаграфія Фінляндыі

Геаграфічнае размяшчэнне[правіць | правіць зыходнік]

Фінляндская Рэспубліка — дзяржава на поўначы Еўропы. Яе паўночная частка знаходзіцца за Паўночным палярным кругам. На захадзе Фінляндыя мяжуе са Швецыяй, на поўначы — з Нарвегіяй, на ўсходзе — з Расіяй. Марскія межы краіны праходзяць Фінскім залівам на поўдні і Батнічным — на захадзе.

Плошча краіны складае 337030 км². Найбольшая даўжыня краіны з поўначы на поўдзень 1160 км, максімальная шырыня — 540 км. Агульная даўжыня берагавой лініі 1070 км. Ля берагоў Фінляндыі знаходзіцца каля 180 тыс. невялікіх астравоў. Фінляндыя — краіна вялікіх лясоў і шматлікіх азёр. Лясы складаюць яе асноўнае багацце, іх называюць «зялёным золатам Фінляндыі».

Агульнае апісанне[правіць | правіць зыходнік]

Фінляндыя  — краіна, размешчаная ў Паўночнай Еўропе. Мяжуе са Швецыяй (межы — 586 км), з Нарвегіяй (729 км), з Расійскай Федэрацыяй (1313 км). Агульная працягласць сухапутнай мяжы — 2628 км. Берагавая лінія — 1126 км. Паўночная трэць тэрыторыі знаходзіцца за Палярным кругам.

Рэльеф[правіць | правіць зыходнік]

Большая частка краіны пакрыта лясамі з невысокімі ўзгоркамі, мае 187888 азёр і 179584 астравоў. Паўднёвае і паўднёва-заходняе ўзбярэжжа даволі моцна парэзаны; Аландскі архіпелаг распасціраецца амаль да берагоў Швецыі.

Фінляндыя — пагоркава-раўнінная краіна. Абсалютныя вышыні звычайна не перавышаюць 300 м. Найвышэйшы пункт краіны, гара Халці (1328 м), знаходзіцца на крайнім паўночным захадзе, на мяжы з Нарвегіяй. У геалагічных адносінах Фінляндыя размешчана ў межах Балтыйскага крышталічнага шчыта. У ледавіковую эпоху яна падвяргалася покрыўнаму зледзяненню. Ледавікі згладзілі пагоркі і запоўнілі большасць катлавін сваімі адкладамі. Пад цяжарам лёду адбылося прагібанне тэрыторыі, а пасля дэградацыі зледзянення ўтварылася Іолдавае мора, папярэднік сучаснай Балтыкі. Нягледзячы на ўзняцце сушы, многія катлавіны дагэтуль занятыя азёрамі і балотамі. Адсюль і назва краіны — Суомі (suo «балота»). Са спадчыны ледавіковай эпохі выразна вылучаюцца ланцугі вузкіх выцягнутых град, складзеных водна-ледавіковымі пяскамі і галечнікамі. Яны выкарыстоўваліся для пракладкі дарог праз забалочаныя нізіны, якія займаюць большую частку краіны. Грады ледавіковых адкладаў (марэны) перасякаюць шматлікія даліны і падпітваюць рэкі, спрыяючы раз’яднанасці сцёку і ўтварэнню мноства парогаў і вадаспадаў. Фінляндыя мае значныя запасы воднай энергіі.

Фармаванне рэльефу[правіць | правіць зыходнік]

Вялікі ўплыў на фармаванне рэльефу зрабіў ледавіковы перыяд, які дасягнуў сваёй кульмінацыі каля 24 тыс. год таму. Ледавік пакрываў усю тэрыторыю Фінляндыі і, павольна таячы і адыходзячы, фармаваў рэльеф краіны. Ледзяныя масы прыціснулі паверхню зямлі, якая пасля змяншэння ціску пачала падымацца і дагэтуль падымаецца на 30-100 см у стагоддзе. За кароткачасовы перыяд пахаладання 13 тыс. год таму ўзнікла жвірыстая града, якая распасціраецца ад крайняга паўднёва-заходняга пункта Фінляндыі да яе ўсходніх рэгіёнаў. Шматлікія азёры Фінляндыі ўзніклі ў разломах і катлавінах, утвораных у выніку праходжання ледавіка ў горных масівах[1]:9.

Рэкі і азёры[правіць | правіць зыходнік]

У Фінляндыі налічваецца каля 190 тыс. азёр, якія займаюць 9 % яе плошчы. Самае знакамітае возера Сайма на паўднёвым усходзе, што мае важнае значэнне для сплаву лесу і транспарціроўкі грузаў ва ўнутраных раёнах, не забяспечаных чыгуначнымі і аўтамабільнымі дарогамі. Азёры Пяйяне на поўдні, Нясіярві на паўднёвым-захадзе і Оўлуярві ў цэнтральнай частцы Фінляндыі разам з рэкамі таксама адыгрываюць важную ролю для воднага паведамлення. Шматлікія невялікія каналы злучаюць рэкі і азёры краіны, часам у абыход вадаспадаў. Найбольшае значэнне мае Сайменскі канал, які злучае возера Сайма з Фінскім залівам ля Выбарга (частка канала праходзіць па тэрыторыі Ленінградскай вобласці).

Некаторыя азёры[правіць | правіць зыходнік]

Некаторыя рэкі[правіць | правіць зыходнік]

Клімат[правіць | правіць зыходнік]

Для клімату Фінляндыі характэрныя халодная зіма і цёплае лета. На далёкай поўначы сонца не заходзіць за гарызонт на працягу каля 73 дзён, ствараючы эфект летніх белых начэй. У гэтым рэгіёне зімой сонца застаецца за даляглядам 51 дзень. Улетку тэмпература часта падымаецца да +20 °C і часам дасягае +30 °C у паўднёвых і ўсходніх частках краіны. Зімой у многіх раёнах тэмпература апускаецца да −20 °C. Фінская Лапландыя нязменна дэманструе нізкія зімовыя тэмпературы. Сярэдняя тэмпература ў Хельсінкі у ліпені складае +17 °C, а ў лютым −5,7 °C.

Раслінны і жывёльны свет[правіць | правіць зыходнік]

Амаль 2/3 тэрыторыі Фінляндыі пакрыта лясамі, якія пастаўляюць каштоўную сыравіну для лесаперапрацоўчай і цэлюлозна-папяровай прамысловасці. У краіне растуць паўночна- і паўднёватайговыя лясы, а на крайнім паўднёвым-захадзе — змешаныя хвойна-шырокаліставыя. Клён, вяз, ясень і ляшчына пранікаюць да 62 ° п.ш., яблыня сустракаецца на 64 ° п.ш. Хваёвыя пароды распаўсюджваюцца да 68 ° п.ш. Паўночней распасціраюцца лесатундра і тундра.

Трэць тэрыторыі Фінляндыі займаюць балоты, уключаючы забалочаныя лясы. Торф шырока выкарыстоўваецца як падсцілка для жывёлы і значна радзей у якасці паліва. У шэрагу раёнаў праведзена меліярацыя балот.

Жывёльны свет Фінляндыі бедны. Звычайна ў лясах жывуць лось, вавёрка, заяц, лісіца, выдра, выхухаль. Мядзведзь, воўк і рысь сустракаюцца толькі ва ўсходніх раёнах краіны. Разнастайны свет птушак (да 250 відаў, у тым ліку цецярук, глушэц, рабчык, курапатка). У рэках і азёрах водзяцца ласось, фарэль, акунь, судак, шчупак, рапушка, а ў Балтыйскім моры — салака.

Гл. таксама[правіць | правіць зыходнік]

Зноскі

  1. Мейнандэр Х. Гісторыя Фінляндыі: Лініі, структуры, пераломныя моманты; пер. са шведскай Вольгі Рызмаковай. — Мінск: Мастацкая літаратура, 2017. — ISBN 978-985-02-1748-6.