Правы чалавека ў Польшчы

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі

Правы чалавека ў Польшчы пералічаны ў другім раздзеле яе Канстытуцыі, ратыфікаванай у 1997 годзе. Польшча з’яўляецца ўдзельніцай некалькіх міжнародных пагадненняў, якія звязаныя з правамі чалавека, у тым ліку Еўрапейскай канвенцыі па правах чалавека, Усеагульнай дэкларацыі правоў чалавека, Хельсінкскіх пагадненняў, Міжнароднага пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах, Міжнароднага пакта аб эканамічных, сацыяльных і культурных правах і Канвенцыі аб правах дзіцяці.

Правы чалавека ў Польшчы не заўсёды выконваюцца на практыцы. З 1959 па 2019 год Еўрапейскі суд па правах чалавека пастанавіў, што Польшча парушыла правы чалавека ў 989 выпадках[1]. У 2021 годзе ILGA-Europe другі год запар паставіла Польшчу на самае нізкае месца ў Еўрапейскім Саюзе па абароне правоў ЛГБТ[2].

Правы чалавека ў польскім праве[правіць | правіць зыходнік]

Канстытуцыя Польшчы[правіць | правіць зыходнік]

Польская Канстытуцыя вызначае розныя правы чалавека і грамадзяніна[3]. Другі раздзел Канстытуцыі пад назвай «Свабоды, правы і абавязкі чалавека і грамадзяніна» змяшчае шмат артыкулаў, якія інфармуюць аб правах чалавека ў Польшчы. Сярод канстытуцыйных свабод і правоў:

Артыкул 14 — Свабода прэсы і іншых сродкаў сацыяльнай камунікацыі.

Артыкул 21 — Ахова ўласнасці і права спадчыны.

Артыкул 25 — Роўныя правы цэркваў і рэлігійных арганізацый.

Артыкул 31

  1. Прававая ахова свабоды асобы.
  2. Павага да свабод і правоў іншых людзей.

Артыкул 32

  1. Роўнасць усіх людзей перад законам і права на роўнае стаўленне з боку дзяржаўных органаў.
  2. Ніякай дыскрымінацыі ў палітычным, сацыяльным і эканамічным жыцці па любой прычыне.

Артыкул 33 — Роўныя правы польскіх грамадзян у сямейным, палітычным, грамадскім і эканамічным жыцці.

Артыкул 34 — Права не губляць польскае грамадзянства грамадзянінам Польшчы.

Артыкул 35 — Свабода захавання і развіцця мовы і звычаяў.

Артыкул 36 — Права на абарону з боку Польскай дзяржавы падчас знаходжання за мяжой.

Артыкул 38 — Права на юрыдычную абарону жыцця кожнага чалавека.

Артыкул 39 — Свабода не падвяргацца навуковым эксперыментам без добраахвотнай згоды.

Артыкул 40 — Свабода ад катаванняў або жорсткага, бесчалавечнага або зневажаючага годнасць абыходжання і пакарання.

Артыкул 41 — Права на асабістую недатыкальнасць, недатыкальнасць і свабоду.

Артыкул 42 — Права на абарону.

Артыкул 45 — Права на справядлівае і публічнае разбіральніцтва ў кампетэнтным, бесстароннім і незалежным судзе.

Артыкул 47 — Права на законную абарону асабістага і сямейнага жыцця.

Артыкул 48 — Права бацькоў выхоўваць дзяцей у адпаведнасці са сваімі перакананнямі.

Артыкул 50 — Права на недатыкальнасць жылля.

Артыкул 51 — Права не раскрываць асабістую інфармацыю.

Артыкул 52 — Свабода перамяшчэння і выбару месца жыхарства.

Артыкул 53 — Свабода сумлення і веравызнання.

Артыкул 54 — Свабода выказвання меркаванняў.

Артыкул 56 — Права на прытулак у Рэспубліцы Польшча.

Артыкул 57 — Свабода мірных сходаў і ўдзелу.

Артыкул 58 — Свабода асацыяцый.

Артыкул 60 — Права на доступ да дзяржаўнай службы на аснове прынцыпу роўнасці.

Артыкул 61 — Права на атрыманне інфармацыі аб дзейнасці органаў дзяржаўнай улады.

Артыкул 62 — Выбарчае права грамадзян Польшчы, якія дасягнулі 18 гадоў.

Артыкул 63 — Права на падачу хадайніцтваў, прапаноў і скаргаў у грамадскіх інтарэсах.

Артыкул 65 — Свабода выбару прафесіі.

Артыкул 66 — Права на бяспечныя і гігіенічныя ўмовы працы.

Артыкул 67 — Права на сацыяльнае забеспячэнне.

Артыкул 68 — Права на ахову здароўя.

Артыкул 70 — Права на адукацыю.

Артыкул 72 — Права на абарону правоў дзіцяці.

Артыкул 73 — Свабода мастацкай творчасці.

Артыкул 80 — Права звяртацца да Упаўнаважанага па правах грамадзян па дапамогу ў абароне свабод або правоў, парушаных органамі дзяржаўнай улады.

Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]

Элементы таго, што сёння называюць правамі чалавека, можна знайсці ў першыя часы польскай дзяржавы. Калішскі статут, генеральная хартыя яўрэйскіх вольнасцей (выдадзеная ў 1264 годзе) увяла шматлікія правы для яўрэйскіх меншасцей у Польшчы. Варшаўская канфедэрацыя 1573 года пацвердзіла рэлігійную свабоду ўсіх жыхароў Польшчы, што мела надзвычай важнае значэнне для стабільнасці тагачаснага шматэтнічнага польскага грамадства. Сабраўшыся ў Варшаве, уся шляхта падпісала дакумент, у якім прадстаўнікі ўсіх асноўных рэлігій абяцалі ўзаемную падтрымку і талерантнасць. Наступныя восем-дзевяць дзесяцігоддзяў матэрыяльнага дабрабыту і адноснай бяспекі засведчылі з’яўленне «віртуальнай галактыкі бліскучых інтэлектуальных асоб»[4][5].

У найноўшай гісторыі сытуацыя з правамі чалавека значна палепшылася толькі пасля падзення камунізму ў 1989 годзе і замены старых рэпрэсіўных нормаў прасавецкага камуністычнага рэжыму на сучасны дэмакратычны ўрад, які гарантуе першакласныя грамадзянскія і палітычныя правы, пацверджаныя Freedom House[6].

Польшча ратыфікавала пагадненне аб Міжнародным крымінальным судзе. З 2010 года цялесныя пакаранні цалкам забароненыя. Як адзначае Amnesty International, смяротнае пакаранне адменена за ўсе злачынствы[7]. Сучасная Польшча — гэта краіна з высокім узроўнем свабоды слова[8] Modern Poland is a country with a high level of freedom of expression,[9], гарантаванай артыкулам 25 (раздзел I. Рэспубліка) Канстытуцыі Польшчы.

Свабода слова[правіць | правіць зыходнік]

«Вясёлкавая Мадонна», адаптацыя «Чорнай Мадонны з Чэнстахоўскай», можа трапіць пад цэнзуру ў Польшчы[10].

Свабода слова ў Польшчы абмежаваная рознымі законамі, якія забараняюць выказванні, якія лічацца абражаючымі нацыянальныя сімвалы Польшчы або прэзідэнта. Існуюць таксама законы супраць абразы рэлігійных пачуццяў і абразы помнікаў. У 2019 годзе ЛГБТ-актывістку Эльжбету Падлесну арыштавалі за стварэнне і дэманстрацыю адаптацыі Чорнай Мадонны Чэнстахоўскай у стылі Вясёлкавай Мадонны[10].

У 2017 годзе Amnesty International выказала занепакоенасць свабодай сходаў у Польшчы, заявіўшы, што «ўлады выкарыстоўваюць такія метады, як сачэнне, пераслед і судовы пераслед, каб разагнаць і прадухіліць масавыя акцыі пратэсту»[11]. У ім таксама адзначалася, што «ўлады часта аддаюць перавагу праўрадавым і нацыяналістычным дэманстрацыям перад іншымі відамі сходаў»[12].

Правы жанчын[правіць | правіць зыходнік]

Гісторыя фемінізму[правіць | правіць зыходнік]

Нарцыза Жміхоўская, папярэдніца фемінізму ў Польшчы.

Фемінізм у Польшчы пачаўся ў 1800-х гадах у эпоху падзелаў Рэчы Паспалітай, адзначаных грубым злоўжываннем уладай, асабліва з боку расіян, што таксама паўплывала на правы жанчын[13]. Аднак да апошняга падзелу ў 1795 годзе жанчынам, якія плацяць падаткі, дазвалялася ўдзельнічаць у палітычным жыцці. Папярэдніца польскага фемінізму падчас падзелаў Нарцыза Жміхоўская, якая заснавала суполку суфражыстак у 1842 годзе, была пасаджана расіянамі на тры гады ў турму[14][15]. З 1918 года, пасля вяртання незалежнасці, усе жанчыны маглі галасаваць. Польшча была 15-й (12-й суверэннай) краінай, якая ўвяла ўсеагульнае выбарчае права жанчын. Тым не менш, у сучаснай Польшчы існуе шэраг пытанняў, якія тычацца жанчын, такіх як права на аборт (фармальна дазволены толькі ў асаблівых выпадках) і «шкляная столь»[16][17].

Гвалт над жанчынамі[правіць | правіць зыходнік]

Хатні гвалт[18], паводле справаздачы сайта TheNews.pl Польскага радыё за 2011 год, кожны пяты рэспандэнт успрымае як праблему. Трыццаць восем працэнтаў палякаў ведаюць прынамсі адну сям’ю, дзе адбываецца фізычны гвалт, а сем працэнтаў заявілі, што ведаюць прынамсі адну сям’ю, дзе меў месца сексуальны гвалт, вынікае з апытаньня, праведзенага ў лістападзе даследчым цэнтрам SMG KRC на замову міністэрства працы і сацыяльнай палітыкі. Апытанне паказала, што 27 працэнтаў рэспандэнтаў не жадаюць дзейнічаць супраць відавочных крыўдзіцеляў, баючыся, што гвалт можа быць перанесены на іх саміх, у той час як 17 працэнтаў лічаць, што ўзняцце гэтага пытання пагоршыць праблему для першапачатковай ахвяры. Кожны чацвёрты з апытаных лічыць, што суседзі ці знаёмыя не абавязаны дзейнічаць, калі ім даводзіцца да ведама пра хатні гвалт, лічачы, што цяжка судзіць, хто мае рацыю[18]. 43 працэнты апытаных заявілі, што ўмяшанне ў сямейныя справы дапушчальна толькі тады, калі нехта просіць аб дапамозе, а 14 працэнтаў трэціх асоб сказалі, што не мае сэнсу паведамляць пра такі выпадак, бо ахвяра непазбежна адмовіцца ад суда незалежна ад гэтага[18]. Прыкладна 13 % апытаных адзначылі, што такое гвалт з’яўляецца прыватнай сямейнай справай. У той жа час 16 працэнтаў адзначылі, што бываюць сітуацыі, калі гвалт у сям’і апраўданы. Каля 26 працэнтаў палякаў заяўляюць, што сталі ахвярамі фізічнага гвалту[18].

Згвалтаванне з’яўляецца незаконным і караецца пазбаўленнем волі на тэрмін да 12 гадоў (уключаючы згвалтаванне ў шлюбе). Пра сексуальныя дамаганні не паведамляецца з-за меркаванняў грамадства[19]. У студзені 2014 года была ўведзена рэформа, якая спрашчае працэдуру, а таксама робіць яе крымінальным злачынствам, якое пераследуецца дзяржавай, а не прыватным актам абвінавачання[20]. У Польшчы зрабіць аборт афіцыйным шляхам вельмі цяжка[21].

У сферы занятасці з-за ўяўленняў аб ролях жанчын беспрацоўе сярод жанчын высокае[22].

29 кастрычніка 2020 года арганізацыя па абароне грамадзянскіх правоў Amnesty International заклікала ўлады Польшчы абараніць мірных дэманстрантаў, якія выступаюць супраць абмежаванняў на аборты, ад пераследу і гвалтоўных нападаў з боку контрдэманстрантаў. Па дадзеных арганізацыі, пратэстоўцы сутыкаліся з празмерным ужываннем сілы з боку супрацоўнікаў паліцыі, і ў мінулым іх адвольна затрымлівалі без доступу да адвакатаў[23].

Правы ЛГБТК+[правіць | правіць зыходнік]

Польшча падпісала Дэкларацыю ААН аб правах ЛГБТК+, але аднаполыя саюзы ў Польшчы не прызнаюцца. Аднак Польшча не ўваходзіць у спіс краін, дзе гамафобія падтрымліваецца дзяржавай, і гомасексуалізм у Польшчы ніколі не быў крыміналізаваны ў польскай юрысдыкцыі. Гомасексуалізм быў пацверджаны законным у 1932 годзе, і Польшча таксама прызнае змену полу і не патрабуе стэрылізацыі сваіх транссексуалаў[24]. Ганна Гродская стала дэпутатам на выбарах у польскі парламент у 2011 годзе і тады была адзіным вядомым транссексуальным дэпутатам у свеце[25]. 

Марш роўнасці 2019 года ў Чэнстахове.

Згодна са справаздачай ILGA-Europe за 2021 год[26], у рэйтынгу 49 еўрапейскіх краін, які штогод публікуе ILGA-Europe, Польшча заняла самае нізкае месца з краін-членаў Еўрапейскага саюза і 43-е месца ў агульным заліку. У гэтым рэйтынгу выкарыстоўваюцца шырокія крытэрыі для ацэнкі прававой і палітычнай практыкі ў дачыненні да ЛГБТ[27].

У ліпені 2021 года Еўрапейская камісія абвясціла, што падала ў суд на Польшчу (разам з Венгрыяй) за парушэнне асноўных правоў ЛГБТК[28][29].

Ацэнка трэціх асоб[правіць | правіць зыходнік]

У справаздачы Бюро дэмакратыі, правоў чалавека і працы ЗША за 2010 год адзначалася, што «ўрад Польшчы ў цэлым паважае правы чалавека сваіх грамадзян»; аднак ён адзначыў праблемы, большасць з якіх — гэта неправамерныя паводзіны паліцыі, працяглае папярэдняе зняволенне і законы, якія абмяжоўваюць свабоду слова (хоць і рэдка выконваюцца), у дадатак да карупцыі ва ўрадзе і грамадстве[30].

Калісьці Даследчы інстытут Freedom House класіфікаваў Польшчу як краіну з першакласнымі палітычнымі і грамадзянскімі правамі, але па стане на 2020 год рэйтынг Польшчы ў справаздачы Freedom House «Nations in Transit» зніжаўся чатыры гады запар[6][31]. Згодна з Global Peace Index, Польшча з’яўляецца 23-й самай міралюбнай краінай у свеце.

У 2020 годзе Камітэт па прадухіленні катаванняў выказаў «сур’ёзную заклапочанасць» з нагоды празмернага прымянення сілы польскай паліцыяй падчас арыштаў[32].

Зноскі

  1. ↑ 2019 stats by country
  2. ↑ Rainbow Europe 2021 | ILGA-Europe. www.ilga-europe.org.
  3. ↑ The Constitution of the Republic of Poland.
  4. ↑ Gershon David Hundert (2004). Jews in Poland-Lithuania in the Eighteenth Century: A Genealogy of Modernity (Google Books preview). University of California Press. p. 11. ISBN 0520238443.
  5. ↑ Dembkowski (1982). The union of Lublin, Polish federalism in the golden age. East European Monographs, 1982. p. 271. ISBN 978-0-88033-009-1.
  6. ↑ а б Freedom in the World 2011: Table of Independent Countries. dead (2011). Архівавана з першакрыніцы 25 November 2011.
  7. ↑ Poland - Amnesty International Report 2010 | Amnesty International. Amnesty.org.
  8. ↑ Poland - Amnesty International Report 2010 | Amnesty International. Amnesty.org. Праверана 6 жніўня 2012.
  9. ↑ Time to step up: The EU and freedom of expression. Index on Censorship (1 снежня 2013). Архівавана з першакрыніцы 1 February 2014. Праверана 19 September 2015.
  10. ↑ а б "Poland: Furor over 'rainbow madonna' LGBT activist arrest". Deutsche Welle. 10 May 2019. {{cite news}}: Вонкавая спасылка ў |archivedate= (даведка); Праверце значэнне даты ў: |archivedate= (даведка)Папярэджанні CS1: url-status (link)
  11. ↑ "Amnesty International (AI) slams Poland for undermining freedom of assembly | DW | 19.10.2017". DW.COM.
  12. ↑ "Freedom of assembly under 'serious threat' in Poland: Amnesty". France 24.
  13. ↑ Rosjanie w Warszawie: Klub Ruski; Koszary; Lupanary (польск.).
  14. ↑ Żmichowska Narcyza. Праверана 25 October 2014.
  15. ↑ Marta Mizuro, Barbara Winklowa: Narcyza Żmichowska i Wanda Żeleńska, ISBN 83-08-03496-9 Onet.pl
  16. ↑ Agnieszka Nowak, Women’s status in Poland. Social Watch.
  17. ↑ «The status of sexual equality policies in Poland» by Bożena Chołuj. Архівавана {{{2}}}. Eurotopics.net archive.
  18. ↑ а б в г Domestic violence rife in Poland, research finds - National. Thenews.pl.
  19. ↑ 2010 Human Rights Report: Poland. State.gov (8 красавіка 2011).
  20. ↑ Gwalciciel scigany z urzedu. (Rapists pursued by the State). Tokfm.pl
  21. ↑ The Struggle for Abortion Rights in Poland. Sexuality Policy Watch (9 красавіка 2009). Архівавана з першакрыніцы 31 October 2014. Праверана 19 September 2015.
  22. ↑ Women's status in Poland: a permanent crisis. Social Watch (3 лістапада 2009).
  23. ↑ Poland: Authorities must protect peaceful protests against abortion restrictions. Amnesty International.
  24. ↑ Trans Rights Europe Map(недаступная спасылка). TGEU Transgender Europe (1 мая 2013). Архівавана з першакрыніцы 15 жніўня 2015. Праверана 22 мая 2023.
  25. ↑ As the world's only transgender MP, I want to ensure our voices are heard. The Guardian; Comment is Free (17 мая 2013).
  26. ↑ Rainbow Europe 2021 | ILGA-Europe. www.ilga-europe.org.
  27. ↑ Rainbow Europe 2020 | ILGA-Europe.
  28. ↑ EU sues Hungary and Poland over LGBTQ discrimination | DW | 15.07.2021 (англ.). DW.COM.
  29. ↑ EU launches legal action over LGBTQ+ rights in Hungary and Poland (англ.). the Guardian.
  30. ↑ 2010 Human Rights Report: Poland. State.gov (8 красавіка 2011). Архівавана з першакрыніцы 14 красавіка 2011. Праверана 6 жніўня 2012.
  31. ↑ Poland: Nations in Transit 2020 Country Report (англ.). Freedom House. Праверана 15 ліпеня 2021.
  32. ↑ "Council of Europe flags concern over Poland's treatment of detainees". www.euractiv.com. 28 October 2020.

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

  • Agnieszka Bieńczyk-Missala, Human Rights in Polish Foreign Policy after 1989, Warszawa 2006, ISBN 83-89607-46-8, [1]
  • James E. Will, Church and State in the Struggle for Human Rights in Poland, Journal of Law and Religion, Vol. 2, No. 1 (1984), pp. 153-176 (article consists of 24 pages), JSTOR

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Правы_чалавека_ў_Польшчы&oldid=4697887"