Руская каляя

Фінляндыя. Электравоз Sr2 кампаніі VR на каляі 1524 мм.

Расія. Омск. Электравоз ЭП2К на каляі 1520 мм.

Сахалінская вобласць, перашыўка японскай каляі на рускую.

Руская каляя — шырыня чыгуначнай каляі, роўная 1520 мм (таксама — 1524 мм).

Распаўсюджанасць

Каляя з шырынёй 1520 або 1524 мм — другая па сумарнай даўжыні пракладзеных ліній у свеце, з'яўляецца асноўнай на тэрыторыі краін былога СССР, а таксама ў Фінляндыі і Манголіі. Такая ж шырыня каляі выкарыстоўваецца ў метрапалітэнах і ў большасці трамвайных сістэм краін былога СССР, а таксама ў метро Хельсінкі.

Каляя з шырынёй 1520 мм выкарыстоўваецца на чыгунцы таксама і ў Афганістане, на лініях, якія ідуць ад Кушкі (Туркменістан) да Тарагундзі (Герацкі вілаят) і ад Галаба (Узбекістан) да Хайратона (Балхскі вілаят) і Мазары-Шарыфа. Аднак разам з каляёй 1520 мм на тэрыторыі Афганістана таксама пракладзена лінія шырынёй 1435 мм з Ірана і дзве лініі шырынёй 1676 мм з Пакістана.

Асобныя лініі ў іншых краінах

Існуе некалькі асобных ліній шырынёй 1520/1524 мм, пракладзеных у краінах, дзе гэты стандарт не з'яўляецца асноўным, а менавіта:

• Балгарыя. Кароткі ўчастак на паромнай тэрмінале ў Варне, з якога ажыццяўляюцца рэйсы на Адэсу і Поці. Абсталяваны абсталяваннем для змены калясак у вагонаў.
• Венгрыя. Участак даўжынёй каля 46 км ад станцыі Захонь да мяжы з Украінай.
• Германія. Кароткі ўчастак на паромнай тэрмінала ў порце Засніц (Мукран). Пасля распаду СССР паромнае перавозкі некалькі разоў перарываліся. З чэрвеня 2012 года дзейнічае рэгулярная лінія паміж Засніцам і (праз Балтыйск) Усць-Лугай.

На мяжы Швецыі і Фінляндыі, злева направа:
першая і трэцяя рэйкі: каляя 1524 мм (Фінляндыя);
другая і чацвёртая рэйкі: каляя 1435 мм (Швецыя).

На кітайскай станцыі Маньчжурыя. Справа можна бачыць расійскія вагоны, у цэнтры фота — кітайскія.

• Кітай. На чыгуначных памежных пераходах:
  • Пераход Забайкальск (РФ) — Маньчжурыя (КНР).
  • Пераход Градэкава (РФ) — Суйфэньхэ (КНР).
  • Пераход «Залатое звяно» Чаротавы (РФ) — Хуньчунь (КНР).
  • Фунікулёр на пік Вікторыя ў Ганконгу.
• КНДР. Памежны пераход Хасан (РФ) — Туманган (КНДР). У 2011 годзе быў адноўлены 54 км участак чыгункі Туманган — Раджын (КНДР).
• Польшча. Польская шырокакалейная металургічная лінія
  • Пераход Мамонава (РФ) — Браневе (Польшча).
• Румынія. Аднапутная лінія, якая злучае Малдову і металургічны камбінат у Галац.
• Славакія. Шырокакалейная лінія Ужгарад — Кошыцэ і лінія Ч'ерна-над-Тысаў — Чоп (Украіна).
• ЗША. Фунікулёры Дзюкейн і Манангалела ў Пітсбургу, Пенсыльванія
• Швецыя. Кароткі ўчастак на сартавальнай станцыі Хапаранда. Выкарыстоўваецца для перагрузкі паміж фінскімі і шведскімі цягнікамі.

Існуюць таксама адносна кароткія транзітныя ўчасткі, якія ідуць па тэрыторыі Ірана, Польшчы, Румыніі.

Раней існавалі

Першая чыгуначная лінія Ірана, Джульфа — Тэгеран, таксама была пабудавана з шырынёй 1520 мм, але пазней перашытая на 1435 мм па палітычных прычынах.

• лініі чыгунак, пабудаваныя Расійскай імперыяй на тэрыторыі Кітая, у прыватнасці, КУЧ (перашывалася двойчы, спачатку японцамі ў 1930-я гады, потым кітайцамі ў 1950-е);
• чыгункі з каляёй на тэрыторыі Заходняй Беларусі, Віленскага краю і Валыні, якія ўвайшлі ў пачатку 1920-х гадоў у склад Польшчы (потым былі перашытыя зноў на 1524 мм);
• Панамская чыгунка (да 2000 года);
• чыгункі з каляёй 1524 мм, пракладзеныя ў XIX стагоддзі ў ЗША, галоўным чынам у паўднёвых штатах.

Гісторыя

Шырыня каляі ў 1524 мм ўпершыню стала выкарыстоўвацца ў Расійскай імперыі ў ходзе пабудовы Мікалаеўскай чыгункі. Магчыма, гэта было звязана з тым, што на будаўніцтве працавалі кансультанты з Амерыкі, і перш за ўсе Дж. В. Уістлер (у той час такая каляя была папулярная ў паўднёвых штатах ЗША). Магчыма таксама, што выкарыстоўваць гэтую шырыню каляі прапанавалі рускія інжынеры п. П. Мельнікаў і . М. А. Крафт, якія наведалі Злучаныя Штаты перад пачаткам будаўніцтва Мікалаеўскай чыгункі. Акрамя таго, гэтая шырыня каляі была зручная тым, што выяўлялася круглым лікам — 5 футаў або 60 цаляў. Пры выбары шырыні каляі адыграў важную ролю ваенны аспект — выдатная ад еўрапейскай шырыня каляі абцяжарвае саперніку забеспячэнне войскаў пры ўварванні ў Расію (менавіта так было ў часы Першай сусветнай, а затым Вялікай Айчыннай вайны, калі нямецкім войскам давялося ажыццяўляць перагрузку складаў, а пазней мяняць шырыню каляі для свайго рухомага складу на ўсёй акупаванай тэрыторыі). Існуе версія, што такая шырыня каляі абраная асабіста імператарам Мікалаем I, пры якім і будаваліся першыя ў Расіі чыгункі. Зрэшты, усе тры першыя чыгункі Расійскай імперыі — Царскасельская, Варшаўска-Венская і Мікалаеўская мелі розную шырыню каляі, і да моманту будаўніцтва Мікалаеўскай чыгункі ў суседніх з Расіяй краінах адзінага стандарту каляі яшчэ не было. Чыгункі Царства Польскага мелі еўрапейскую шырыню каляі, што было выклікана неабходнасцю больш цеснай сувязі з чыгункамі Германіі і Аўстра-Венгрыі, суседнімі з Царствам Польскім, з поўначы, захаду і поўдня.

Змена шырыні каляі

Пачынаючы з мая 1970 г., чыгункі СССР змянялі шырыню каляі з 1524 мм на 1520 мм. Але Правілы тэхнічнай эксплуатацыі дапускаюць эксплуатацыю існай каляі 1524 мм да яе капітальнага рамонту або рэканструкцыі.

У Фінляндыі Фінскімі Дзяржаўнымі чыгункамі шырыня каляі не змененая — 1524 мм.

Пасля распаду СССР і атрымання незалежнасці Эстонія вярнулася да старой шырыні каляі ў 1524 мм для гарманізацыі параметраў і дакументацыі з Фінляндскімі чыгункамі. Старое палатно не перашывалі, бо гэтага і не трэба, аднак пры куплі новага рухомага складу патрабаванні могуць выстаўляцца менавіта пад 1524 мм.

Допускі

Фінскія чыгункі дазваляюць допускі -10 +30 мм, якія ўзмацняюцца для хуткаснага паведамленні: цягнік Sm6 «Алегра», напрыклад, мае каляю роўна 1522 мм. Шырыня каляі савецкіх (расійскіх) чыгунак: 1520 +8 -4 мм.

Спасылкі

• Колея железных дорог (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 10 снежня 2012. Праверана 26 верасня 2017.
• Пра розныя каляі свету
• Совмещенная колея (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 8 студзеня 2013. Праверана 26 верасня 2017.