Сёмая халерная пандэмія

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Сёмая халерная пандэмія
Папярэдні ў спісе Шостая халерная пандэмія
Дата пачатку 1961
Хворага на халеру медработніцы пояць вадой

Сёмая халерная пандэмія (таксама VII пандэмія халеры, англ.: seventh cholera pandemic) — чарговае распаўсюджванне халеры на значныя тэрыторыі, якое пачалося ў 1961 годзе, дасягнула максімуму да 1970 годзе, аднак, у адрозненне ад папярэдніх пандэмій, яе выклікаў V. cholerae біявар El Tor[1], хоць у апошнія гады[калі?] зноў рэгіструюць павышэнне захворвання, абумоўленага і класічным халерным вібрыёнам, і іншымі серагрупамі. Назва была звязана з каранцінным пунктам Эль-Тор  (руск.) на Сінайскім паўвостраве. Першапачаткова ў 1961 пачалася ў Інданезіі, у 1963 халера была ва Усходнім Пакістане. У 1992 годзе ў хворых (Бангладэш) знойдзены новы варыянт халернага вібрыёна серагрупы О139, які спараджае цяжкае захворванне, але пакуль сустракаецца толькі ў Азіі. У некаторых частках Азіі і Афрыкі былі выяўленыя новыя штамы. Вынікі назіранняў дазваляюць выказаць здагадку, што гэтыя штамы выклікаюць цяжкую халеру з больш высокай лятальнасцю, чым класічны халерны вібрыён і О139. Пазней былі выяўленыя ў Афрыцы і ЗША вібрыёны серагрупы 075 і 0141, якія прадвызначаюць менавіта такую халеру, як і класічны вібрыён. Пасля былі выяўленыя яшчэ і гібрыды класічнага і Эль-Тор вібрыёнаў. Гэтая пандэмія працягваецца да гэтага часу. Ёй падвергліся больш за 180 краін. Пра тое, наколькі трывала ўкаранілася халера на гэтых заражаных тэрыторыях, сведчыць той факт, што ні з адной з гэтых краін хвароба не знікла цалкам.

Афіцыйна лічыцца, што з 1926 года халера не аднаўлялася ў СССР. Аднак разам са з’яўленнем сёмай пандэміі ў свеце, распаўсюджванне вібрыёну Эль-Тор адбылося і ў СССР. У 1965 годзе буйная ўспышка халеры  (руск.) была ў Каракалпакскай АССР. Наступныя ўспышкі халеры былі савецкай уладай вымушана зарэгістраваныя  (руск.) ў 1970 годзе ў Адэскай вобласці, у Крыме, Астраханскай вобласці РСФСР, ў Аджарскай АССР  (руск.) у складзе Грузінскай ССР[2].

У 1971 годзе ўзбуджальнік халеры Эль-Тор быў знойдзены ў вадасховішчы пад Новасібірскам. У рэгіёне паўстала пагроза распаўсюджвання захворвання. Галоўны санітарны ўрач СССР П. М. Бургасаў  (руск.) тэрмінова сабраў кіраўнікоў прамысловых прадпрыемстваў і звярнуўся да іх з настойлівай просьбай неадкладна скінуць у каналізацыю ўсе наяўныя ў іх кіслотныя матэрыялы, нягледзячы на тое, што гэта парушала законы, якія забаранялі такі скід, што магло пашкодзіць абсталяванне каналізацыйных сістэм. Патэнцыйная эпідэмія была прадухілена.

З часоў абвяшчэння незалежнасці ва Украіне, у басейне Чорнага, Азоўскага мораў, Дняпра, Днястра, Паўднёвага Буга стабільна выяўляюцца халерныя вібрыёны, што сведчыць аб наяўнасці ўстойлівага прыроднага агменю. У 1991—1996 гг халеру рэгістравалі ў 14 абласцях Украіны і г. Севастопалі, даходзячы да эпідэмічнага ўзроўню ў 1994 (845 хворых, лятальнасць 2,6 %) і 1995 (548 выпадкаў, смяротнасць 1,8 %) гадах. Найбольш паражанымі былі Паўднёвыя і цэнтральныя рэгіёны краіны. У 2011 годзе ў Марыупалі (Данецкая вобласць) з-за выпадкаў халеры была ўведзена забарона на купанне на пляжах, а таксама на лоўлю рыбы і продаж яе на рынках.

Халера ў XXI стагоддзі[правіць | правіць зыходнік]

З пачатку XXI стагоддзя і да гэтага часу 53 краіны свету рэгулярна штогод паведамляюць у СААЗ пра выпадкі халеры на сваіх тэрыторыях. На працягу 2013 года ўсяго 129 064 выпадкі было зафіксавана ў 47 краінах, уключаючы 2 102 смерці. Паводле заяваў даследчыкаў штогод адбываецца ад 1,4 да 3 млн выпадкаў захворвання халерай і ад 28 да 142 тысяч выпадкаў смерці ад яе[3]. Колькасць выпадкаў захворвання за перыяд 2004—2008 гадоў вырасла на 24 % у параўнанні з перыядам 2000—2004 гг.

Рэзанансная ўспышка халеры адбылася ў Зімбабвэ з жніўня 2008 года па май 2009 года. Захворванні назіралі ў 55 з 62 раёнаў краіны і было зафіксавана 98 424 выпадкі халеры, уключаючы 4276 са смяротным зыходам (лятальнасць 4,3 %)[4]. Аднак, улічваючы палітычную сітуацыю аўтарытарнага рэжыму і рэкордную для свету інфляцыю ў гэтай краіне, хутчэй за ўсё лічбы былі відавочна заніжаныя.

З пачатку кастрычніка па 20 лістапада 2010 года Міністэрства цывільнай аховы здароўя і народанасельніцтва  (англ.) Гаіці паведаміла аб 60 240 выпадках захворвання халерай, уключаючы 1415 выпадкаў смерці, лятальнасць склала 2,3 %[5]. Мясцовыя жыхары абвінавацілі ў пачатку і распаўсюджванні эпідэміі непальскі атрад міратворцаў ААН. На іх думку, менавіта непальцы былі хворыя і заразілі водныя крыніцы. Падчас ўспышкі хваробы, якая пачалася ў Дэмакратычнай Рэспубліцы Конга яшчэ ў сакавіку 2011 года, да ліпеня гэтага ж года было зарэгістравана 3896 выпадкаў захворвання, у тым ліку 265 смяротных, пры агульнай смяротнасці 7 %.

У Рэспубліцы Конга за перыяд з 14 чэрвеня па 20 ліпеня 2011 года зафіксаваны 181 выпадак захворвання са смяротнасцю ў 3 %[6].

У Сьера-Леонэ ў 2012 годзе адбылася ўспышка халеры, якая ахапіла 12 з 13 раёнаў краіны, прывяла да захворвання 20736 чалавек, з іх 280 смерцяў (лятальнасць 3,2 %)[7]. 184 выпадкі захворвання халерай (толькі адна смерць) былі зарэгістраваныя ў Мексіцы ў 2013 годзе[8].

На 25 мая 2014 года было зарэгістравана 586 выпадкаў халеры ў Паўднёвым Судане. Зафіксавана 22 смерці[9].

11 верасня 2015 года Міністэрства аховы здароўя і сацыяльнага забеспячэння  (англ.) Танзаніі паведаміла СААЗ аб агмені ўспышкі халеры ў краіне пачынаючы з ліпеня 2015 года. Зафіксавана ўсяго ў розных раёнах краіны 971 выпадак хваробы, у прыватнасці 13 смерцяў. Узбуджальнікам, які выклікаў гэты выбліск, з’яўляецца класічны халерны вібрыён 01 серагрупы, серавары Агава[10]. Па стане на 19 кастрычніка 2015 года колькасць тых, хто захварэў у гэтай краіне, узрасла да 4385 чалавек, у тым ліку памерла 68. На кантынентальную частку краіны (рэгіён Дар-эс-Салам) прыпадае 72 % выпадку, на аўтаномію Занзібар — 28 %[11] Па стане на 20 красавіка 2016 года колькасць хворых дасягнула 24 108 чалавек, у тым ліку памерла 385 чалавек. Былі працягнутыя неадкладныя меры па спыненні эпідэміі.[12]

У Іраку па стане на 8 кастрычніка 2015 года ў розных правінцыях краіны зафіксавана 1 263 пацверджаныя выпадкі халеры, якую выклікаў вібрыён 01-й серагрупы варыянт Інаба[13]. Па стане на 22 лістапада 2015 года колькасць хворых узрасла да 2810, але пры гэтым памерлых было толькі двое. Урад Ірака, пры падтрымцы СААЗ і ЮНІСЕФ, завяршылі першы этап кампаніі пераральнай  (руск.) вакцынацыі супраць халеры. Кампанія, якая скончылася на другім тыдні лістапада, дазволіла вакцынаваць 229 000 бежанцаў і ўнутрана перамешчаных асоб (93 % мэтавай групы насельніцтва) у 62 лагерах у 13 правінцыях. Прадугледжана правесці 2-і этап вакцынацыі[14].

З пачатку 2015 года па стане на 29 лістапада ў Дэмакратычнай Рэспубліцы Конга зарэгістравана 19 705 хворых халерай, працягваецца чарговая пасля 2011 года ўспышка гэтай хваробы[15].

СААЗ на працягу 2015 года правяла масавую вакцынацыю аральнай халернай вакцынай 1 млн чалавек у сямі краінах, у якіх распаўсюджванне халеры з’яўляецца найбуйнейшым. У Бангладэш, Камеруне, Іраку, Малаві, Непале, Паўднёвым Судане і Танзаніі з дапамогай гэтай вакцынацыі плануюць абараніць уразнае насельніцтва на 5 гадоў. У гэтых краінах штогод пераважна сярод дзяцей хвароба забірала жыцці ад 42 да 142 тысяч чалавек[16].

Улада Гаіці 7 кастрычніка 2016 года праінфармавалі сусветную супольнасць аб тым, што ў выніку урагану «Мэтью»  (руск.) і выкліканых ім цяжкіх разбуральных наступстваў у краіне ўзнікла і бушуе эпідэмія халеры. Кожны тыдзень узнікае 771 выпадак, зарэгістравана ўжо 28 559 хворых. Праводзяць неадкладныя супрацьэпідэмічныя мерапрыемствы[17]. У краіну дастаўлена 1 млн доз супрацьхалернай аральнай вакцыны, прымяненне якой павінна дапамагчы спыніць эпідэмію[18]. Разам з тым, СААЗ паведаміла паменшаную колькасць зарэгістраваных хворых халерай у краіне па стане на 25 кастрычніка-3423[19]. 8 лістапада 2016 года пачалася вакцынальная кампанія ўнутры краіны, якая закліканая была ахапіць усяго 820 тысяч яе жыхароў узростам ад аднаго года.[20] Кампанія вакцынацыі ахапіла 729 тысяч жыхароў вострава па стане на канец лістапада 2016 года. Вакцынавана амаль 90 % жыхароў рэгіёнаў з высокай рызыкай перадачы. На дадзены момант колькасць хворых халерай дасягнула 5800[21].

Згодна з паведамленнях СААЗ у Емене ў 2017 годзе адбывалася цяжкая эпідэмія халеры, якая ўзнікла з-за сур’ёзнага гуманітарнага крызісу, што прывёў да таго, што абсалютная большасць насельніцтва не мае доступу да чыстай пітной вады, а тая, што ёсць у наяўнасці, заражаная халерным вібрыёнаў, таму што раней вялікая колькасць неабясшкоджаных адходаў была змыта інтэнсіўнымі дажджамі ў вадаёмы, адкуль жыхары краіны бяруць ваду. Па стане на 27 красавіка 2017 года ад халеры памер 51 чалавек, а захварэла 2752 чалавекі. Паводле ацэнак СААЗ 7,6 мільёна жыхароў Емена жывуць у раёнах з высокай рызыкай перадачы халеры. СААЗ хутка размяркоўвае медыкаменты і прадметы медыцынскага прызначэння, у тым ліку халерныя камплекты, сумесі для пераральнай регідратацыі і нутравенныя солевыя растворы, а таксама медыцынскую мэблю і абсталяванне для цэнтраў лячэння. Да ўжо існуючых такіх цэнтраў створаны дадаткова яшчэ 10 у пацярпелых раёнах. СААЗ таксама аказвае падтрымку органам аховы здароўя для ўстанаўлення кабінетаў аральнай регідратацыі з мэтай амбулаторнага лячэння лёгкай і ўмеранай дэгідратаціі з прычыны халерны дыярэі. Хворых з цяжкім клінічным цячэннем будуць накіроўваць у Цэнтры лячэння дыярэі. Ажыццяўляюцца інтэнсіўныя мерапрыемствы, накіраваныя на хлараванне заражанай вады[22]. Па стане на 24 чэрвеня 2017 года колькасць падазроных на халеру выпадкаў у краіне дасягнула 200 тысяч, а памерлых ад яе — 1300, сярод якіх шмат дзяцей, і іх колькасць працягвае расці. Гэтая эпідэмія з’яўляецца горшай у свеце на сёння. ЮНІСЕФ і СААЗ прадпрымаюць усе меры для пашырэння сродкаў прафілактыкі і лячэння. Але без рашэння палітычнага і гуманітарнага крызісу ў краіне вырашыць праблему немагчыма. За 2 гады канфлікту адбылося знішчэнне сістэм аховы здароўя, вады і санітарыі, з-за чаго 14,5 мільёнаў жыхароў не маюць рэгулярнага доступу да чыстай вадзе і санітарным сродкам, што павялічвае здольнасць захворвання распаўсюджвацца і ў далейшым. Рост тэмпаў недаядання аслабіў здароўе дзяцей і зрабіла іх больш уразлівымі для хвароб[23]. Па стане на 19 ліпеня 2017 года ў краіне зафіксавана 362 545 хворых з падазрэннем на халеру. Памерла 1817 з іх. Хвароба распаўсюдзілася на 21 гувернарат Емена. Індэкс смяротнасці знізіўся да 0,5 %. У краіне ўдалося разгарнуць 47 цэнтраў па лячэнні з 50 запланаваных[24]. Па стане на 26 ліпеня 2017 года ў краіне зарэгістравана 408 583 выпадкаў хваробы, у прыватнасці 1885 смерцяў. Хвароба была выяўлена ў 21 з 23-х правінцый краіны і ў 296 з 333 раёнаў краіны[25]. Па стане на 14 жніўня 2017 года колькасць хворых у краіне дасягнула паўмільёна чалавек, якія памерлі больш за 2000. Захворванне расце з хуткасцю да 5000 выпадкаў у дзень. Распаўсюджванне халеры ў некаторых раёнах значна замарудзілася, аднак захворванне ўсё яшчэ распаўсюджваецца ў нядаўна пацярпелых раёнах, дзе назіраецца вялікая колькасць выпадкаў захворвання. Разбураная сістэма аховы здароўя Емена спрабуе справіцца, пры гэтым больш за палову ўсіх устаноў аховы здароўя зачыненыя з-за пашкоджанні, знішчэння або адсутнасці сродкаў. Дэфіцыт лекаў і медыцынскіх прэпаратаў з’яўляецца стабільным і распаўсюджаным, і каля 30 тысяч работнікаў аховы здароўя не атрымлівалі заробкаў на працягу амаль года. Амаль 15 мільёнаў жыхароў краіны не могуць атрымаць базавую медыцынскую дапамогу. СААЗ і яе партнёры ствараюць клінікі для лячэння халеры, рэабілітуюць ўстановы аховы здароўя, пастаўляюць медыцынскія сродкі і падтрымліваюць нацыянальныя намаганні па рэагаванні на эпідэмію.[26] Па стане на 19 лістапада з пачатку эпідэміі 27 красавіка 2017 года зарэгістравана 945362 хворых, памерла 2211 (0,23 %). Захворванне складае 343,26 на 10 000. 27,8 % хворых складаюць дзеці да 5 гадоў. Здзіўлена 96 % гувенаратаў і 92 % раёнаў краіны[27]. Паводле стану на 11 лютага 2018 года ад пачатку эпідэміі 27 красавіка 2017 года зафіксавана 1 059 970 выпадкаў, 2258 з якіх скончыліся смерцю (0,21 %). Захворванне ў сярэднім у краіне складае 382,7 на 10 000. Дзеці да 5 гадоў складаюць 28,8 % ад усіх выпадкаў. Адзначаецца станоўчая дынаміка эпідэміі — у 123 да таго паражаных раёнаў з 305 не выяўлена ні аднаго выпадку за апошнія тры тыдні[28]. У 2018 годзе ўдалося знізіць узровень захворвання халерай — калі ў 2017 годзе за адзін тыдзень фіксавалі звыш 50 тысяч новых выпадкаў захворвання, то ў 2018 іх колькасць скарацілася да 2,5 тысяч. Сярод іншых супрацьэпідэмічных мерапрыемстваў была ўжытая разгорнутая пры дапамозе Міністэрства міжнароднага развіцця Вялікабрытаніі сістэма, якая дазволіла гуманітарным работнікам прадказваць за некалькі тыдняў ўспышкі хваробы, усяго толькі сочачы за прагнозамі надвор’я. Нацыянальная служба Надвор'я Вялікабрытаніі  (англ.) складае прагноз дажджоў для Емена. Выкарыстоўваючы свае суперкамп’ютары, яна вызначае колькасць ападкаў, якія выпадуць, паказвае на ўчасткі зямлі радыусам 10 км, дзе пройдзе дождж, паколькі дажджы заліваюць каналізацыйную сістэму і распаўсюджваюць узбуджальнікаў. Прагнозы выкарыстоўваюцца ў спалучэнні з камп’ютарнай мадэллю. Гэта здольна выявіць магчымыя агмені за чатыры тыдні ад іх фарміравання і своечасова ўжыць усе супрацьэпідэмічныя мерапрыемствы[29]

12 ліпеня 2017 года СААЗ паведаміла пра ўспышку халеры ў штаце Квара  (укр.) ў Нігерыі, дзе з 23 красавіка 2017 года па стане на 30 чэрвеня зарэгістравана 1558 выпадкаў захворвання, у тым ліку 11 смерцяў. Медыцынскія арганізацыі і ўлады краіны разам з міжнароднымі медыцынскімі інстытутамі праводзяць неабходныя супрацьэпідэмічныя мерапрыемствы[30]. 21 ліпеня 2017 года СААЗ паведаміла, што ў Кеніі ідзе другая хваля эпідэміі халеры, якая доўжыцца з 2 красавіка 2017 года і ахапіла восем рэгіёнаў краіны. Першая хваля адбылася на працягу кастрычніка 2016 года да пачатку красавіка 2017, калі эпідэмія была стабілізаваная. Але з пачатку красавіка адбыўся новы ўздым захворвання, па стане на 17 ліпеня 2017 года зафіксавана 1216 выпадкаў, уключаючы 14 смерцяў. У хворых выяўлены халерны вібрыён варыянту Агава. Праводзяцца ўсе неабходныя супрацьэпідэмічныя мерапрыемствы[31].

СААЗ паведаміла, што ў Самалі працягваецца са студзеня 2017 года эпідэмія халеры, на 28-м тыдні яе ў 15 рэгіёнах краіны зарэгістравана 58 524 выпадкі, у прыватнасці 812 смерцяў. Працягваюцца неабходныя супрацьэпідэмічныя мерапрыемствы[32].

СААЗ паведаміла, што з 28 верасня па 7 снежня 2017 года ў Замбіі зафіксавана 547 выпадкаў халеры, 15 хворых памерла (лятальнасць 1,8 %). Працягваюцца супрацьэпідэмічныя мерапрыемствы[33].

СААЗ паведаміла, што з 1 студзеня да 29 лістапада 2017 года ў сямі раёнах Кеніі зафіксаваны 3967 выпадкаў хваробы, 76 з якіх скончыліся смерцю (лятальнасць 1,9 %). Нягледзячы на супрацьэпідэмічныя мерапрыемствы перадача працягваецца пераважна ў лагерах для бежанцаў[34]

СААЗ паведаміла, што з 14 жніўня 2017 года да 11 лютага 2018 года ў Мазамбіку ў двух правінцыях краіны зафіксаваная ўспышка халеры, захварэла 1790 чалавек, памёр адзін чалавек (лятальнасць 0,06 %)[35].

СААЗ паведаміла, што ў Дэмакратычнай Рэспубліцы Конга выяўлены з 25 лістапада 2017 года па стане на 23 лютага 2018 1065 выпадкаў халеры, уключаючы 43 смерці (лятальнасць 4 %). Праводзяцца неабходныя супрацьэпідэмічныя мерапрыемствы, у тым ліку аральная вакцынацыя[36]

СААЗ паведаміла, што ў Нігеры выяўлена ад 15 ліпеня 2018 года па 1 кастрычніка 3692 выпадкі хваробы, у тым ліку 68 з іх скончыліся смерцю (лятальнасць 1,8 %). Праводзяцца супрацьэпідэмічныя мерапрыемствы[37]

СААЗ паведаміла, што з 6 верасня 2018 года працягваецца ўспышка халеры ў сталіцы Зімбабвэ Харарэ, зафіксавана 8535 выпадкаў, у тым ліку 50 з іх скончыліся смерцю (лятальнасць 0,6 %). Праводзяцца інтэнсіўныя супрацьэпідэмічныя мерапрыемствы, уключаючы масавую пераральную вакцынацыю[38].

Зноскі

  1. Cholera’s seven pandemics, cbc.ca, December 2, 2008.
  2. У Керчы з 7 жніўня па 24 верасня 1970 года захварэла на халеру 158 чалавек. У Адэсе з 2 жніўня па 9 верасня, захварэла 126 чалавек, з іх 7 памерла.
  3. Cholera. Fact sheet № 107. Updated july 2015
  4. Cholera in Zimbabwe — update 4
  5. Cholera in Haiti — update 4
  6. Cholera outbreaks in the Democratic Republic of Congo (DRC) and the Republic of Congo.
  7. Cholera in Sierra Leone — update
  8. Cholera in Mexico — update
  9. Cholera outbreak, South Sudan
  10. WHO. Emergencies preparedness, response. Cholera — United Republic of Tanzania. Disease Outbreak News. 11 september 2015
  11. WHO. Emergencies preparedness, response. Cholera — United Republic of Tanzania. Disease Outbreak News. 21 october 2015
  12. WHO. Emergencies preparedness, response. Cholera — United Republic of Tanzania. Disease Outbreak News 22 april 2016
  13. WHO. Emergencies preparedness, response. Cholera — Iraq. Disease Outbreak News. 12 October 2015
  14. WHO. Emergencies preparedness, response. Cholera — Iraq. Disease Outbreak News. 26 november 2015
  15. WHO. Emergencies preparedness, response. Cholera — Democratic Republic of the Congo. Disease Outbreak News. 15 december 2015
  16. WHO and partners protect more than 1 million people from cholera. 11 april 2016
  17. Pan American Health Organization. As Haiti Assesses Hurricane Damage, PAHO’s Emergency Response Targets Cholera
  18. WHO. Cholera. Oral cholera vaccines
  19. HURRICANE MATTHEW Situation Report № 22 Date: 25 october 2016 (18:00 EST) Pan American Health Organization www.paho.org/disasters 1 PAHO HQ- Washington DC
  20. Haiti Hurricane Matthew 2016 Haiti’s Ministry of Health organizing a vaccination campaign against cholera in areas affected by Hurricane Matthew, supported by PAHO-WHO, UNICEF and other partners. 27 oct. 2016
  21. WHO. Cholera vaccination campaign for Haitians hardest hit by Hurricane Matthew. November 2016
  22. WHO responds to resurgent cholera in Yemen. 11 may 2017, Sana’a. (англ.)
  23. Statement from UNICEF Executive Director Anthony Lake and WHO Director-General Margaret Chan on the cholera outbreak in Yemen as suspected cases exceed 200,000. 24 june 2017 (англ.)
  24. Yemen cholera. situation report no. 419. JULY 2017 (англ.)
  25. EMEN: Cholera Outbreak. Daily epidemiology updatе. 27 july 2017 (англ.)
  26. WHO. Media centre. Cholera count reaches 500 000 in Yemen. News release 14.08. 2017 года (англ.)
  27. Weekly Epidemiological Bulletin. W46 2017 (nov 13-nov 19) (англ.)
  28. Weekly Epidemiological Bulletin. W6 2018 (feb 05-feb 11) (англ.)
  29. Як вчені навчилися передбачати розповсюдження холери. Паллаб Ґош. Кореспондент BBC News з питань науки (англ.)
  30. WHO. Emergencies preparedness, response. Cholera — Nigeria. Disease Outbreak News 12 july 2017 (англ.)
  31. WHO. Emergencies preparedness, response. Cholera — Kenya. Disease Outbreak News. 21 july 2017 (англ.)
  32. WHO. Surveillance, forecasting and response. Weekly update: cholera in Somalia, 27 july 2017 (англ.)
  33. WHO. Emergencies preparedness, response. Cholera — Zambia. Disease Outbreak News. 11 december 2017
  34. WHO. Emergencies preparedness, response. Cholera — Kenya. Disease Outbreak News. 11 december 2017 (англ.)
  35. WHO. Emergencies preparedness, response. Cholera — Mozambique. Disease Outbreak News 19 february 2018 (англ.)
  36. WHO. Emergencies preparedness, response. Cholera — Kinshasa, Democratic Republic of the Congo. Disease Outbreak News 2 march 2018 (англ.)
  37. WHO. Emergencies preparedness, response. Cholera — Niger. Disease Outbreak News 5 october 2018 (англ.)
  38. WHO. Emergencies preparedness, response. Cholera — Zimbabwe. Disease Outbreak News 5 october 2018 (англ.)

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]