Чай

Кубак чаю

Чай (кіт. трад. 茶 , піньінь: chá, ʈ͡ʂʰa; яп.: 茶, ちゃ,　t͡ɕa), ці гарбата (ад нідэрл.: herba thee або лац.: herba thea — «зелле чаю», дзе tē - паўднёвакітайскае вымаўленне іерогліфа 茶) — напой, які атрымліваецца заварваннем, варэннем або настойваннем чайнага ліста, або чайнага куста (лац.: Thea sinensis). У шырокім сэнсе — любы раслінны настой або адвар для піцця. Чаем (гарбатай) таксама завецца падрыхтаваны раслінны збор (чайны ліст), прызначаны для гатавання гэтага напою.

Выраб чаю

Сушка

Скручванне

Выраб чаю з чайнага ліста звычайна ўключае ў сябе наступныя крокі:

• вяленне пры тэмпературы 32—40 °C на працягу 4—8 г., пры якім чайны ліст губляе частку вільгаці і мякчэе;
• неаднаразовае скручванне ўручную або на ролерах, пры якім выдзяляецца частка соку;
• ферментатыўнае акісленне, звычайна называнае ферментацыяй, якое дазваляе крухмалу ў лісце распасціся на цукры, а хларафілу — на дубільныя рэчывы;
• сушку пры тэмпературы 90—95 °C для чорнай гарбаты і 105 °C для зялёнай гарбаты, якая спыняе акісленне і зніжае вільготнасць гарбаты да 3—5 %;
• рэзанне (акрамя суцэльналіставых відаў);
• сартаванне па памеры чаінак;
• магчымую дадатковую апрацоўку і занясенне дадаткаў;
• пакаванне.

Класіфікацыя чаю

Па тыпу расліны

• Кітайская разнавіднасць (лац.: Thea sinensis sinensis): кітайская, японская, в'етнамская, грузінская і інш.
• Асамская разнавіднасць (лац.: Thea sinensis assamica): цэйлонская, індыйская, кенійская, угандыйская і інш.
• Камбаджыйская разнавіднасць: натуральны гібрыд вышэйпаказаных.

Па паходжанню

• Кітайская. Кітай мае больш за 25 % сусветнага аб'ёму вытворчасці чаю. Усе кітайскія віды — ліставыя.
• Індыйская. Індыя — другі ў свеце вытворац чаю. У адрозненне ад кітайскага, індыйскі чай можа быць рэзаным альбо ў гранулах.
• Цэйлонская. Шры-Ланка дае 9-10 % вытворчасці чаю. Выкарыстоўваецца асамская разнавіднасць расліны.
• Японская. Толькі зялёны чай з кітайскай разнавіднасці куста, які спажываецца ў асноўным унутры краіны.
• Індакітайская. В'етнам і Інданезія. Чорны і зялёны чай з розных відаў куста.
• Афрыканская. Кенія, Уганда, ПАР і інш. Нізкаякасная чорная гарбата, рэзаная, з рэзкім смакам.
• Турэцкая. Толькі чорная, рэзаная гарбата нізкай або сярэдняй якасці. Экстрактыўнасць турэцкай разнавіднасці нізкая, таму яе трэба кіпяціць.
• Іншыя. Чай вырабляюць яшчэ некалькі дзясяткаў краін у невялікіх аб'ёмах.

Па працягласці і спосабу акіслення

• Белы чай праходзіць мінімальную колькасць стадый апрацоўкі падчас вытворства. Звычайна гэта толькі вяленне і сушка. Ступень ферментацыі — да 12 %.
• Зялёны чай — часта фіксуецца парам пры тэмпературы 170—180 °C, акісляецца 1-2 дня. Ступень ферментацыі — да 3-12 %.
• Чорны чай (у Кітаі называецца чырвоным) акісляецца на 80 % прыкладна месяц (часам ад двух тыдняў).
• Жоўты чай акісляецца амаль як зялёны, але праходзіць перад сушкай працэдуру зачыненага «марэння».
• Улун — акісленне 2-3 дня, ферментацыя да 30-70 %.
• Сінім чаем называюць часам моцна акіслены ўлун (50-70 %).
• Пуэр — чай з спелага лісця. Ферментуецца некалькі гадоў. У Кітаі называецца чырвоным чаем.

Збор чаю ў 2003—2005 гг

Месца	Краіна	тыс. тон	%
1.	Кітай	885	27,7
2.	Індыя	789	24,7
3.	Шры-Ланка	303	9,5
4.	Кенія	290	9,1
5.	Інданезія	159	5,0
6.	Турцыя	131	4.1
7.	В'етнам	94,5	3.0
8.	Японія	92	2.9
	Усяго	3197	100,0

Літаратура

• Чай // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 17: Хвінявічы — Шчытні / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2003. С. 205.
• Книга чая. Какудзо Окакура. Минск: Харвест. 2002. — 96 с.
• Чай. Чайные традиции и церемонии в разных странах мира. Колесниченко Л. В. Москва: ООО «Издательство АСТ». 2004. — 92 с

Спасылкі

• The Book of Tea by Kakuzo Okakura.
• Як развіваецца чайная індустрыя? — zviazda.by
• Гарбата ў «Слоўніку Свабоды» — svaboda.org
• Як выбраць добры чай? — «Рэгіянальная газета»