Сцяпан Міхайлавіч Некрашэвіч: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі

[недагледжаная версія]

← Папярэдняя праўка Наступная праўка →

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

ВізуальнаВікіразметка

Лінейны

Версія ад 02:31, 25 красавіка 2008

Файл:Сцяпан Некрашэвіч (фота).jpg

С. Некрашэвіч (фота).‎

Файл:Сцяпан Некрашэвіч (партрэт).jpg

Партрэт "С. Некрашэвіч". 1992.

Файл:Сцяпан Некрашэвіч (эскіз помніка).jpg

Эскіз помніка С. Некрашэвічу. 2007.

Сцяпан Міхайлавіч Некрашэвіч (08.05.1883, в. Данілаўка Бабруйскага павету Мінскай губерні, цяпер - Данілоўка Светлагорскага р-на Гомельскай вобл., Беларусь — 20.12.1937) — беларускі навуковец і грамадскі дзеяч, ініцыятар стварэння і першы старшыня Інстытута беларускай культуры (цяпер — Нацыянальная Акадэмія навук Беларусі), акадэмік Акадэміі навук Беларусі.

Біяграфічныя звесткі

Паходзіў са шляхецкага роду Некрашэвічаў (гербу "Любіч"), маёнтак якіх знаходзіўся ў Данілоўцы. Пачатковую адукацыю атрымаў у сям'і. У 1908 скончыў настаўніцкую семінарыю ў г. Панявежыс (Літва), у 1913 — настаўніцкі інстытут у г. Вільня (цяпер — Вільнюс, Літва), настаўнік. Працаваў у школе "Таварыства цвярозасці".

З 1914 падчас 1-й сусветнай вайны — на Румынскім фронце. Пасля Лютаўскай рэвалюцыі 1917 абраны ў армейскі камітэт 6-ай арміі. Уваходзіў у партыю Беларуская сацыялістычная грамада, затым — адзін з кіраўнікоў Беларускай партыі сацыялістаў-рэвалюцыянераў.

З восені 1917 — у г. Адэса (Украіна). Загадчык беларускай секцыі пры губернскім аддзеле народнай асветы, у выніку працы якой у Адэсе напачатку 1918 навучальнага года былі адчынены 30 пачатковых беларускіх школ і змешаная беларуская гімназія ў складзе першых чатырох класаў (навучаліся дзеці ўцекачоў з прыфрантавых тэрыторый Беларусі).

Пасля абвяшчэння БНР у 1918 — прадстаўнік яе ўрада на Поўдні Украіны і ў зносінах з французскім камандаваннем Антанты. Быў прыхільнікам фарміравання беларускай арміі для барацьбы з бальшавікамі. Старшыня Беларускага нацыянальнага цэнтра, які быў створаны 13 студзеня 1919. Адначасова вучыўся ў Адэскім вышэйшым міжнародным інстытуце.

З 1920 — у Мінску. Працаваў у Народным камісарыяце асветы БССР: загадчык літаратурна-выдавецкага аддзела, старшыня навукова-тэрміналагічнай камісіі, намеснік старшыні Акадэмічнага цэнтра, намеснік старшыні Галоўнага ўпраўлення прафесійнай асветы і інш.

У студзені 1921 на сходзе работнікаў асветы і культуры прапанаваў у дакладзе стварыць інстытут, які займаўся б вывучэннем беларускай культуры. Удзельнічаў у арганізацыі Інстытута беларускай культуры (Інбелкульт), у 1922—1925 — яго першы старшыня, у 1926—1928 — старшыня Аддзела гуманітарных навук і старшыня слоўнікавай камісіі Інбелкульта. Адначасова ў 1923—1925 — выкладчык беларусазнаўства на медыцынскім факультэце, з 1927 — дацэнт педагагічнага факультэта Беларускага дзяржаўнага універсітэта.

З пачатку 1925 да ліпеня 1926 — на падвышэнні мовазнаўчай кваліфікацыі ў Навукова-даследчым інстытуце мовы і літаратуры пры Ленінградскім універсітэце (Расія), працаваў пад кіраўніцтвам Я. Ф. Карскага.

Уваходзіў ва ўрадавую камісію па рэарганізацыі Інбелкульта ў Акадэмію навук. З 1928 — акадэмік, віцэ-прэзідэнт Беларускай Акадэміі навук (БелАН), адначасова з 1929 — дырэктар Інстытута мовазнаўства БелАН, старшыня камісіі па ўкладанні слоўніка жывой беларускай мовы, старшыня правапіснай і аспіранцкай камісій. З 1 студзеня 1928 — старшыня Галоўнавукі пры Народным камісарыяце асветы БССР. У 1927—1931 быў абраны ў Цэнтральны выканаўчы камітэт БССР.

21 ліпеня 1930 арыштаваны Дзяржаўным палітычным упраўленнем (ДПУ) БССР па справе «Саюза вызвалення Беларусі». 10 красавіка 1931 пастановай калегіі Аб'яднанага ДПУ СССР прыгавораны да 5 гадоў высылкі ў г. Сарапул (Удмурція, Расія); у 1936 тэрмін высылкі прадоўжаны на 2 гады. Працаваў планавіком-эканамістам кааператыўна-прамысловай арцелі інвалідаў, затым — бухгалтарам канторы “Нарыхтзерне” (“Зоготзерно”). Паўторна арыштаваны ў лістападзе 1937, дастаўлены ў Мінск, 19 снежня 1937 Ваеннай калегіяй Вярхоўнага суда БССР прыгавораны да расстрэлу.

Рэабілітаваны па 2-м прысудзе Ваеннай калегіяй Вярхоўнага суда СССР 12 кастрычніка 1957, адноўлены ў званні акадэміка ў 1978, рэабілітаваны па 1-м прысудзе ў закрытым пасяджэнні Судовай калегіі Вярхоўнага суда БССР 10 чэрвеня 1988.

У Светлагорску ў гарадской карціннай галерэі "Традыцыя" імя Г. Пранішнікава — партрэт "Сцяпан Некрашэвіч" (1992, мастак А. Марачкін, Мінск) і эскіз помніка (2007, скульптар Э. Астафьеў, Мінск).

Навуковая дзейнасць

Асноўны накірунак навуковых працаў — лексікаграфія, правапіс, дыялекталогія і гісторыя беларускай мовы. Аўтар першага паслярэвалюцыйнага "Беларускага лемантара" (1922, 6-е выданне — 1929), школьнай чытанкі "Роднае слова" (1923, 4 выданне — 1925), сааўтар буквара для ліквідацыі непісьменнасці сярод дарослых "Наша сіла — ніва ды машына" (1925).

Важнейшыя працы ў галіне лексікаграфіі — "Беларуска-расійскі слоўнік" (1925), "Расійска-беларускі слоўнік" (1928, абодва — разам з М. Я. Байковым); "Праграма для збірання асаблівасцей беларускіх гаворак і гаворак пераходных да суседніх моваў" (1927, разам з П. А. Бузуком).

Працы ў галіне гісторыі беларускай мовы: "Мова кнігі Касьяна Рымляніна Ераміты "О уставах манастирских" (1928); "Васіль Цяпінскі. Яго прадмова, пераклад Евангелля на беларускую мову і мова перакладу" (не апубл.).

Унёскам у развіццё беларускага мовазнаўства былі і іншыя навуковыя публікацыі: "Правапіс спрэчных дзеяслоўных форм" (1922), "Да пытання аб укладанні слоўніка жывой беларускай мовы" (1925); "Да пытання акання на чужаземныя словы" (1926), "Да характарыстыкі беларускіх гаворак Парыцкага раёна" (1929), "Праект беларускага правапісу" (1930), даклады на Акадэмічнай канферэнцыі па рэформе беларускага правапісу і азбукі 1926 "Сучасны стан вывучэння беларускай мовы" і "Да пытання аб рэформе нашага правапісу" (1927). Стану культуры і навукі ў Беларусі ў 1920-я гг. прысвечаны артыкулы "Становішча культурна-асветных устаноў Беларусі пры нэпе" (1924), "Да пяцігадовага плана навукова-даследчай працы БССР" (1928).

У сеціве

@@ Радок 13: / Радок 13: @@
 З восені [[1917]] — у г. Адэса ([[Украіна]]). Загадчык беларускай секцыі пры губернскім аддзеле народнай асветы, у выніку працы якой у Адэсе напачатку [[1918]] навучальнага [[год|года]] былі адчынены 30 пачатковых беларускіх школ і змешаная беларуская гімназія ў складзе першых чатырох класаў (навучаліся дзеці ўцекачоў з прыфрантавых тэрыторый Беларусі).
-Пасля абвяшчэння [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]] у 1918 — прадстаўнік яе ўрада на Поўдні Украіны і ў зносінах з [[Францыя|французскім]] камандаваннем Антанты. Быў прыхільнікам фарміравання беларускай арміі для барацьбы з бальшавікамі. Старшыня Беларускага нацыянальнага цэнтра, які быў створаны [[13 студзеня]] [[1919]]. Адначасова вучыўся ў Адэскім вышэйшым міжнародным інстытуце.
+Пасля абвяшчэння [[Беларуская Народная Рэспубліка|БНР]] у 1918 — прадстаўнік яе ўрада на Поўдні Украіны і ў зносінах з [[Францыя|французскім]] камандаваннем Антанты. Быў прыхільнікам фарміравання беларускай арміі для барацьбы з бальшавікамі. Старшыня Беларускага нацыянальнага цэнтра, які быў створаны [[13 студзеня]] [[1919]]. Адначасова вучыўся ў Адэскім вышэйшым міжнародным інстытуце.
 З [[1920]] — у [[Мінск|Мінску]]. Працаваў у Народным камісарыяце асветы [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|БССР]]: загадчык літаратурна-выдавецкага аддзела, старшыня навукова-[[тэрміналогія|тэрміналагічнай]] камісіі, намеснік старшыні Акадэмічнага цэнтра, намеснік старшыні Галоўнага ўпраўлення прафесійнай асветы і інш.
-Удзельнічаў у арганізацыі Інстытута беларускай культуры (Інбелкульт), у [[1922]]—[[1925]] — яго першы старшыня, у [[1926]]—[[1928]] — старшыня Аддзела гуманітарных навук і старшыня слоўнікавай камісіі Інбелкульта. Адначасова ў [[1923]]-1925 — выкладчык беларусазнаўства на медыцынскім факультэце, з [[1927]] — дацэнт педагагічнага факультэта [[Беларускі дзяржаўны універсітэт|Беларускага дзяржаўнага універсітэта]].
+У студзені 1921 на сходзе работнікаў асветы і культуры прапанаваў у дакладзе стварыць інстытут, які займаўся б вывучэннем беларускай культуры. Удзельнічаў у арганізацыі Інстытута беларускай культуры (Інбелкульт), у [[1922]]—[[1925]] — яго першы старшыня, у [[1926]]—[[1928]] — старшыня Аддзела гуманітарных навук і старшыня слоўнікавай камісіі Інбелкульта. Адначасова ў [[1923]]—1925 — выкладчык беларусазнаўства на медыцынскім факультэце, з [[1927]] — дацэнт педагагічнага факультэта [[Беларускі дзяржаўны універсітэт|Беларускага дзяржаўнага універсітэта]].
 З пачатку 1925 да [[ліпень|ліпеня]] 1926 — на падвышэнні [[мовазнаўства|мовазнаўчай]] кваліфікацыі ў Навукова-даследчым інстытуце [[мова|мовы]] і літаратуры пры [[Горад Санкт-Пецярбург|Ленінградскім]] універсітэце ([[Расія]]), працаваў пад кіраўніцтвам [[Яўхім Карскі|Я. Ф. Карскага]].
-Уваходзіў ва ўрадавую камісію па рэарганізацыі Інбелкульта ў Акадэмію навук. З [[1928]] — акадэмік, віцэ-прэзідэнт Беларускай Акадэміі навук (БелАН), адначасова з [[1929]] — дырэктар Інстытута мовазнаўства БелАН, старшыня камісіі па ўкладанні слоўніка жывой [[беларуская мова|беларускай мовы]], старшыня [[арфаграфія|правапіснай]] і аспіранцкай камісій. З [[1 студзеня]] 1928 — старшыня Галоўнавукі пры Народным камісарыяце асветы БССР. У 1927—[[1931]] быў абраны ў Цэнтральны выканаўчы камітэт БССР.
+Уваходзіў ва ўрадавую камісію па рэарганізацыі Інбелкульта ў Акадэмію навук. З [[1928]] — акадэмік, віцэ-прэзідэнт Беларускай Акадэміі навук (БелАН), адначасова з [[1929]] — дырэктар Інстытута мовазнаўства БелАН, старшыня камісіі па ўкладанні слоўніка жывой [[беларуская мова|беларускай мовы]], старшыня правапіснай і аспіранцкай камісій. З [[1 студзеня]] 1928 — старшыня Галоўнавукі пры Народным камісарыяце асветы БССР. У 1927—[[1931]] быў абраны ў Цэнтральны выканаўчы камітэт БССР.
-[[21 ліпеня]] [[1930]] арыштаваны Дзяржаўным палітычным упраўленнем БССР па справе «Саюза вызвалення Беларусі». [[10 красавіка]] [[1931]] пастановай калегіі АДПУ [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]] прыгавораны да 5 гадоў высылкі ў г. Сарапул (Удмурція, [[Расія]]); у [[1936]] тэрмін высылкі прадоўжаны на 2 гады. Працаваў планавіком-эканамістам кааператыўна-прамысловай арцелі інвалідаў, затым — бухгалтарам канторы “Нарыхтзерне” (“Зоготзерно”). Паўторна арыштаваны ў [[лістапад|лістападзе]] [[1937]], дастаўлены ў Мінск, [[19 снежня]] 1937 Ваеннай калегіяй Вярхоўнага суда БССР прыгавораны да расстрэлу.
+[[21 ліпеня]] [[1930]] арыштаваны Дзяржаўным палітычным упраўленнем (ДПУ) БССР па справе «Саюза вызвалення Беларусі». [[10 красавіка]] [[1931]] пастановай калегіі Аб'яднанага ДПУ [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]] прыгавораны да 5 гадоў высылкі ў г. Сарапул (Удмурція, [[Расія]]); у [[1936]] тэрмін высылкі прадоўжаны на 2 гады. Працаваў планавіком-эканамістам кааператыўна-прамысловай арцелі інвалідаў, затым — бухгалтарам канторы “Нарыхтзерне” (“Зоготзерно”). Паўторна арыштаваны ў [[лістапад|лістападзе]] [[1937]], дастаўлены ў Мінск, [[19 снежня]] 1937 Ваеннай калегіяй Вярхоўнага суда БССР прыгавораны да расстрэлу.
 Рэабілітаваны па 2-м прысудзе Ваеннай калегіяй Вярхоўнага суда СССР [[12 кастрычніка]] [[1957]], адноўлены ў званні акадэміка ў [[1978]], рэабілітаваны па 1-м прысудзе ў закрытым пасяджэнні Судовай калегіі Вярхоўнага суда БССР [[10 чэрвеня]] [[1988]].
-У [[Горад Светлагорск|Светлагорску]] ў гарадской карціннай галерэі "Традыцыя" імя Г. Пранішнікава - партрэт "Сцяпан Некрашэвіч" ([[1992]], мастак А. Марачкін, Мінск) і эскіз помніка ([[2007]], скульптар Э. Астафьеў, Мінск).
+У [[Горад Светлагорск|Светлагорску]] ў гарадской карціннай галерэі "Традыцыя" імя Г. Пранішнікава — партрэт "Сцяпан Некрашэвіч" ([[1992]], мастак А. Марачкін, Мінск) і эскіз помніка ([[2007]], скульптар Э. Астафьеў, Мінск).
 == Навуковая дзейнасць ==
-Асноўны накірунак навуковых працаў — [[лексікаграфія]], правапіс, [[дыялекталогія]] і [[гісторыя беларускай мовы]]. Аўтар першага паслярэвалюцыйнага "Беларускага лемантара" (1922, 6-е выданне — 1929), школьнай чытанкі "Роднае [[слова]]" (1923, 4 выданне — 1925), сааўтар буквара для ліквідацыі непісьменнасці сярод дарослых "Наша [[сіла]] — ніва ды машына" (1925).
+Асноўны накірунак навуковых працаў — [[лексікаграфія]], [[арфаграфія|правапіс]], [[дыялекталогія]] і [[гісторыя беларускай мовы]]. Аўтар першага паслярэвалюцыйнага "Беларускага лемантара" (1922, 6-е выданне — 1929), школьнай чытанкі "Роднае [[слова]]" (1923, 4 выданне — 1925), сааўтар буквара для ліквідацыі непісьменнасці сярод дарослых "Наша [[сіла]] — ніва ды машына" (1925).
 Важнейшыя працы ў галіне лексікаграфіі — "Беларуска-расійскі слоўнік" (1925), "Расійска-беларускі слоўнік" (1928, абодва — разам з [[Мікола Байкоў|М. Я. Байковым]]); "Праграма для збірання асаблівасцей беларускіх гаворак і гаворак пераходных да суседніх моваў" (1927, разам з П. А. Бузуком).
@@ Радок 38: / Радок 38: @@
 Унёскам у развіццё беларускага мовазнаўства былі і іншыя навуковыя публікацыі: "Правапіс спрэчных дзеяслоўных форм" (1922), "Да пытання аб укладанні слоўніка жывой беларускай мовы" (1925); "Да пытання акання на чужаземныя словы" (1926), "Да характарыстыкі беларускіх гаворак [[Парычы|Парыцкага]] [[раён|раёна]]" (1929), "Праект беларускага правапісу" (1930), даклады на Акадэмічнай канферэнцыі па рэформе беларускага правапісу і азбукі 1926 "Сучасны стан вывучэння беларускай мовы" і "Да пытання аб рэформе нашага правапісу" (1927). Стану [[культура|культуры]] і [[навука|навукі]] ў Беларусі ў 1920-я гг. прысвечаны артыкулы "Становішча культурна-асветных устаноў Беларусі пры нэпе" ([[1924]]), "Да пяцігадовага плана навукова-даследчай працы БССР" (1928).
+== У сеціве ==
+* [http://slounik.org/bn Байкоў М. Я., Некрашэвіч С. М. Беларуска-расейскі слоўнік // Энцыкляпэдыя электронная.]
+* [http://www.gomel-region.by/ru/bottom_menu/oblast/glorify/science Деятели науки Гомельской области. Некрашевич Степан Михайлович // Гомельский областной исполнительный комитет. Официальный портал.]
+* [http://www.marakou.by/by/davedniki/represavanyya-litaratary/tom-ii?id=19687 Маракоў Л. Некрашэвіч Сцяпан Міхайлавіч.]
+* [http://www.example.com Электронный справочник "Персоналии белорусской социологии"]
+* [http://www.svetlogorsk.by/index.php?option=com_content&task=view&id=2304&Itemid=99999999 Катляроў І. Эскіз помніка ёсць... // Светлогорский районный исполнительный комитет. Официальный сайт. 2007. 20 красавіка.]
+* [http://http://www.belradio.fm/by/228/news/8229/function.fsockopen Адна з мінскіх вуліц можа атрымаць назву мовазнаўцы Сцяпана Некрашэвіча (БелаПАН // Еўрапейскае радыё для Беларусі. 2007. 6 верасня.]
+* [http://svetlahorsk.belarda.org/blog/?post=59 Раманцоў В. За што расстралялі Сцяпана Некрашэвіча? // Рэгіянальны партал - Светлагорск. 2007. 19 снежня.]
+* [http://svetlahorsk.belarda.org/blog/?post=86 Бацьку беларускай навукі - на задворкі? // Рэгіянальны партал - Светлагорск. 2008. 22 студзеня.]
+* [http://by.rse.cz/content/Transcript/1047121.html Шупа С. Прыгоды беларускага консула ў Адэсе // Радыё "Свабода". 2008. 11 сакавіка.]
+* [http://Niekraševič Ściapan // Энцыкляпэдыя электронная.]
 [[Катэгорыя:Постаці беларускага мовазнаўства]]