Перайсці да зместу

Сцяпан Міхайлавіч Некрашэвіч: Розніца паміж версіямі

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[недагледжаная версія][недагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
Няма тлумачэння праўкі
Стыль, дапаўненні.
Радок 1: Радок 1:
{{Без карткі|Вучоны}}
<!--{{Без карткі|Вучоны}} такой няма -->
[[Выява:Сцяпан_Некрашэвіч_(фота).jpg|thumb|С. Некрашэвіч (фота).‎]]
[[Выява:Сцяпан_Некрашэвіч_(фота).jpg|thumb|С. Некрашэвіч (фота).‎]]


Радок 6: Радок 6:
== Біяграфія ==
== Біяграфія ==
=== Перыяд да 1920 г. ===
=== Перыяд да 1920 г. ===
[[Выява:Herb Lubicz1.jpg|left|100 px|thumb|Герб «Любіч».]]
С. Некрашэвіч паходзіў са [[шляхта|шляхецкага]] роду Некрашэвічаў ([[герб|гербу]] "Любіч"), фальваркам якіх была Данілоўка (Данілаўка)<ref>[http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_I/| Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. T. I. Warszawa, 1880. S. 900.]</ref>. Пачатковую адукацыю атрымаў у сям'і. У [[1908]] скончыў настаўніцкую семінарыю ў [[горад|г.]] Панявежыс ([[Літва]]), у [[1913]] — Віленскі настаўніцкі інстытут<ref>У [[1914]] г. далучаны да Самарскага настаўніцкага інстытуту, цяпер — [[:ru:Поволжская государственная социально-гуманитарная академия|Паволжская дзяржаўная сацыяльна-гуманітарная акадэмія]], г. [[Самара]], [[Расія]]. Гл.: [http://www.pgsga.ru/history/history.php| ПГСГА. История.]</ref> ([[Вільнюс]]). Працаваў у школе "Таварыства цвярозасці" ў [[Цельшайскі павет|Цельшынскім павеце]] [[Коўна|Ковенскай]] губерні.
С. Некрашэвіч паходзіў са [[шляхта|шляхецкага]] роду Некрашэвічаў ([[герб|гербу]] «Любіч»), фальваркам якіх была Данілоўка (Данілаўка)<ref>[http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_I/| Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. T. I. Warszawa, 1880. S. 900.]</ref>. Пачатковую адукацыю атрымаў у сям'і. У [[1908]] г. скончыў настаўніцкую семінарыю ў [[горад|г.]] Панявеж [[Коўна|Ковенскай]] губерні (цяпер Панявежыс, [[Літва]]), у [[1913]] — Віленскі настаўніцкі інстытут<ref>У [[1914]] г. далучаны да Самарскага настаўніцкага інстытуту, цяпер — [[:ru:Поволжская государственная социально-гуманитарная академия|Паволжская дзяржаўная сацыяльна-гуманітарная акадэмія]], г. [[Самара]], [[Расія]]. Гл.: [http://www.pgsga.ru/history/history.php| ПГСГА. История.]</ref> ([[Вільнюс]]). Працаваў у школе «Таварыства цвярозасці» ў [[Цельшайскі павет|Цельшынскім павеце]] Ковенскай губерні.


З [[1914]] падчас [[Першая сусветная вайна|1-й сусветнай вайны]] — на [[Румынія|Румынскім]] фронце. Пасля [[Люты|Лютаўскай]] рэвалюцыі [[1917]] абраны ў армейскі камітэт 6-ай арміі. Уваходзіў у партыю [[Беларуская Сацыялістычная Грамада, 1902|Беларуская сацыялістычная грамада]], затым — адзін з кіраўнікоў Беларускай партыі сацыялістаў-рэвалюцыянераў.
З [[1914]] г. падчас [[Першая сусветная вайна|1-й сусветнай вайны]] — на [[Румынія|Румынскім]] фронце. Пасля [[Люты|Лютаўскай]] рэвалюцыі [[1917]] г. абраны ў армейскі камітэт 6-ай арміі. Уваходзіў у партыю [[Беларуская Сацыялістычная Грамада, 1902|Беларуская сацыялістычная грамада]], затым — адзін з кіраўнікоў Беларускай партыі сацыялістаў-рэвалюцыянераў.


З восені [[1917]] — у г. Адэса ([[Украіна]]). Загадчык беларускай секцыі пры губернскім аддзеле народнай асветы, у выніку працы якой у Адэсе напачатку [[1918]] навучальнага [[год|года]] былі адчынены 30 пачатковых беларускіх школ і змешаная беларуская гімназія ў складзе першых чатырох класаў (навучаліся дзеці ўцекачоў з прыфрантавых тэрыторый Беларусі).
З восені [[1917]] г. — у г. Адэса ([[Украіна]]). Загадчык беларускай секцыі пры губернскім аддзеле народнай асветы, у выніку працы якой у Адэсе напачатку [[1918]] навучальнага [[год|года]] былі адчынены 30 пачатковых беларускіх школ і змешаная беларуская гімназія ў складзе першых чатырох класаў (навучаліся дзеці ўцекачоў з прыфрантавых тэрыторый Беларусі).


Пасля абвяшчэння [[Беларуская Народная Рэспубліка|БНР]] у 1918 — прадстаўнік яе ўрада на Поўдні Украіны і ў зносінах з [[Францыя|французскім]] камандаваннем Антанты. Быў прыхільнікам фарміравання беларускай арміі для барацьбы з бальшавікамі. Старшыня Беларускага нацыянальнага цэнтра, які быў створаны [[13 студзеня]] [[1919]]. Адначасова вучыўся ў Адэскім вышэйшым міжнародным інстытуце.
Пасля абвяшчэння [[Беларуская Народная Рэспубліка|БНР]] у 1918 г. — прадстаўнік яе ўрада на Поўдні Украіны і ў зносінах з [[Францыя|французскім]] камандаваннем Антанты. Быў прыхільнікам фарміравання беларускай арміі для барацьбы з бальшавікамі. Старшыня Беларускага нацыянальнага цэнтра, які быў створаны [[13 студзеня]] [[1919]]. Адначасова вучыўся ў Адэскім вышэйшым міжнародным інстытуце.


=== Перыяд з 1920 г. ===
=== Перыяд з 1920 г. ===
Радок 19: Радок 19:
[[Выява:Інбелкульт,_навуковая_камісія.jpg|thumb|1922. С. Некрашэвіч — у першым шэрагу ў цэнтры.]]
[[Выява:Інбелкульт,_навуковая_камісія.jpg|thumb|1922. С. Некрашэвіч — у першым шэрагу ў цэнтры.]]
З [[1920]] — у [[Мінск]]у. Працаваў у Народным камісарыяце асветы [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|БССР]]: загадчык літаратурна-выдавецкага аддзела, старшыня навукова-[[тэрміналогія|тэрміналагічнай]] камісіі, намеснік старшыні Акадэмічнага цэнтра, намеснік старшыні Галоўнага ўпраўлення прафесійнай асветы і інш.
З [[1920]] г. — у [[Мінск]]у. Працаваў у Народным камісарыяце асветы [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|БССР]]: загадчык літаратурна-выдавецкага аддзела, старшыня навукова-[[тэрміналогія|тэрміналагічнай]] камісіі, намеснік старшыні Акадэмічнага цэнтра, намеснік старшыні Галоўнага ўпраўлення прафесійнай асветы і інш.

⚫
У [[студзень|студзені]] [[1921]] г. на сходзе работнікаў асветы і культуры прапанаваў у дакладзе стварыць інстытут, які займаўся б вывучэннем беларускай культуры. Удзельнічаў у арганізацыі Інстытута беларускай культуры (Інбелкульт), у [[1922]]—[[1925]] — яго першы старшыня.


⚫
З пачатку 1925 г. да [[ліпень|ліпеня]] 1926 г. — на падвышэнні [[мовазнаўства|мовазнаўчай]] кваліфікацыі ў Навукова-даследчым інстытуце [[мова|мовы]] і літаратуры пры [[Горад Санкт-Пецярбург|Ленінградскім]] універсітэце ([[Расія]]), працаваў пад кіраўніцтвам [[Яўхім Карскі|Я. Ф. Карскага]].
⚫
У [[студзень|студзені]] [[1921]] на сходзе работнікаў асветы і культуры прапанаваў у дакладзе стварыць інстытут, які займаўся б вывучэннем беларускай культуры. Удзельнічаў у арганізацыі Інстытута беларускай культуры (Інбелкульт), у [[1922]]—[[1925]] — яго першы старшыня, у [[1926]]—[[1928]] — старшыня Аддзела гуманітарных навук і старшыня слоўнікавай камісіі Інбелкульта. Адначасова ў [[1923]]—1925 — выкладчык беларусазнаўства на медыцынскім факультэце, з [[1927]] — дацэнт педагагічнага факультэта [[Беларускі дзяржаўны універсітэт|Беларускага дзяржаўнага універсітэта]].


У [[1926]]—[[1928]] гг. — старшыня Аддзела гуманітарных навук і старшыня слоўнікавай камісіі Інбелкульта. Адначасова ў [[1923]]—1925 — выкладчык беларусазнаўства на медыцынскім факультэце, з [[1927]] — дацэнт педагагічнага факультэта [[Беларускі дзяржаўны універсітэт|Беларускага дзяржаўнага універсітэта]].
⚫
З пачатку 1925 да [[ліпень|ліпеня]] 1926 — на падвышэнні [[мовазнаўства|мовазнаўчай]] кваліфікацыі ў Навукова-даследчым інстытуце [[мова|мовы]] і літаратуры пры [[Горад Санкт-Пецярбург|Ленінградскім]] універсітэце ([[Расія]]), працаваў пад кіраўніцтвам [[Яўхім Карскі|Я. Ф. Карскага]].


[[Выява:Сцяпан_Некрашэвіч_(фота_2).jpeg|thumb|С. Некрашэвіч. Фота з крымінальнай справы.]]
[[Выява:Сцяпан_Некрашэвіч_(фота_2).jpeg|thumb|С. Некрашэвіч. Фота з крымінальнай справы.]]


Уваходзіў ва ўрадавую камісію па рэарганізацыі Інбелкульта ў Акадэмію навук. З [[1928]] — акадэмік, віцэ-прэзідэнт Беларускай Акадэміі навук (БелАН), адначасова з [[1929]] — дырэктар Інстытута мовазнаўства БелАН, старшыня камісіі па ўкладанні слоўніка жывой [[беларуская мова|беларускай мовы]], старшыня правапіснай і аспіранцкай камісій. З [[1 студзеня]] 1928 — старшыня Галоўнавукі пры Народным камісарыяце асветы БССР. У 1927—[[1931]] быў абраны ў Цэнтральны выканаўчы камітэт БССР.
Уваходзіў ва ўрадавую камісію па рэарганізацыі Інбелкульта ў Акадэмію навук. З [[1928]] г. — акадэмік, віцэ-прэзідэнт Беларускай Акадэміі навук (БелАН), адначасова з [[1929]] — дырэктар Інстытута мовазнаўства БелАН, старшыня камісіі па ўкладанні слоўніка жывой [[беларуская мова|беларускай мовы]], старшыня правапіснай і аспіранцкай камісій. З [[1 студзеня]] 1928 — старшыня Галоўнавукі пры Народным камісарыяце асветы БССР. У 1927—[[1931]] гг. быў абраны ў Цэнтральны выканаўчы камітэт БССР.


[[21 ліпеня]] [[1930]] арыштаваны Дзяржаўным палітычным упраўленнем (ДПУ) БССР па справе «Саюза вызвалення Беларусі». [[10 красавіка]] [[1931]] пастановай калегіі Аб'яднанага ДПУ [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]] прыгавораны да 5 гадоў высылкі ў г. Сарапул (Удмурція, [[Расія]]); у [[1936]] тэрмін высылкі прадоўжаны на 2 гады. Працаваў планавіком-эканамістам кааператыўна-прамысловай арцелі інвалідаў, затым — бухгалтарам канторы «Нарыхтзерне» («Зоготзерно»). Паўторна арыштаваны ў [[лістапад]]зе [[1937]], дастаўлены ў Мінск, [[19 снежня]] 1937 [[Ваенная калегія Вярхоўнага суда СССР|Ваеннай калегіяй Вярхоўнага суда БССР]] прыгавораны да расстрэлу.
[[21 ліпеня]] [[1930]] г. арыштаваны Дзяржаўным палітычным упраўленнем (ДПУ) БССР па справе «Саюза вызвалення Беларусі». [[10 красавіка]] [[1931]] пастановай калегіі Аб'яднанага ДПУ [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]] прыгавораны да 5 гадоў высылкі ў г. Сарапул (Удмурція, [[Расія]]); у [[1936]] тэрмін высылкі прадоўжаны на 2 гады. Працаваў планавіком-эканамістам кааператыўна-прамысловай арцелі інвалідаў, затым — бухгалтарам канторы «Нарыхтзерне» ({{lang-ru|«Заготзерно»}}). Паўторна арыштаваны ў [[лістапад]]зе [[1937]], дастаўлены ў Мінск, [[19 снежня]] 1937 [[Ваенная калегія Вярхоўнага суда СССР|Ваеннай калегіяй Вярхоўнага суда БССР]] прыгавораны да расстрэлу.


Рэабілітаваны па 2-м прысудзе Ваеннай калегіяй Вярхоўнага суда СССР [[12 кастрычніка]] [[1957]], адноўлены ў званні акадэміка ў [[1978]], рэабілітаваны па 1-м прысудзе ў закрытым пасяджэнні Судовай калегіі Вярхоўнага суда БССР [[10 чэрвеня]] [[1988]].
Рэабілітаваны па 2-м прысудзе Ваеннай калегіяй Вярхоўнага суда СССР [[12 кастрычніка]] [[1957]] г., адноўлены ў званні акадэміка ў [[1978]], рэабілітаваны па 1-м прысудзе ў закрытым пасяджэнні Судовай калегіі Вярхоўнага суда БССР [[10 чэрвеня]] [[1988]] г.


== Навуковыя працы ==
== Навуковыя працы ==


Асноўныя накірункі навуковых даследванняў С. Некрашэвіча — [[лексікаграфія]], [[арфаграфія|правапіс]], [[дыялекталогія]] і [[гісторыя беларускай мовы]]. Апублікаваў болей 30 навуковых працаў, у тым ліку 4 манаграфіі і слоўнікі. Распрацаваў тэарэтычныя асновы і прынцыпы стварэння дыялекталагічных слоўнікаў беларускай мовы. Аўтар першага паслярэвалюцыйнага "Беларускага лемантара" (1922, 6-е выданне — 1929), школьнай чытанкі "Роднае [[слова]]" (1923, 4 выданне — 1925), суаўтар буквара для ліквідацыі непісьменнасці сярод дарослых "Наша [[сіла]] — ніва ды машына" (1925).
Асноўныя накірункі навуковых даследванняў С. Некрашэвіча — [[лексікаграфія]], [[арфаграфія|правапіс]], [[дыялекталогія]] і [[гісторыя беларускай мовы]]. Апублікаваў болей 30 навуковых працаў, у тым ліку 4 манаграфіі і слоўнікі. Распрацаваў тэарэтычныя асновы і прынцыпы стварэння дыялекталагічных слоўнікаў беларускай мовы. Аўтар першага паслярэвалюцыйнага «Беларускага лемантара» (1922 г., 6-е выданне — 1929), школьнай чытанкі «Роднае [[слова]]» (1923, 4 выданне — 1925), суаўтар буквара для ліквідацыі непісьменнасці сярод дарослых «Наша [[сіла]] — ніва ды машына» (1925).


Важнейшыя працы ў галіне лексікаграфіі — "Беларуска-[[руская мова|расійскі]] слоўнік" (1925), "Расійска-беларускі слоўнік" (1928, абодва — разам з [[Мікола Байкоў|М. Я. Байковым]]); "Праграма для збірання асаблівасцей беларускіх гаворак і гаворак, пераходных да суседніх моваў" (1927, разам з П. А. Бузуком).
Важнейшыя працы ў галіне лексікаграфіі — «Беларуска-[[руская мова|расійскі]] слоўнік» (1925), «Расійска-беларускі слоўнік» (1928, абодва — разам з [[Мікола Байкоў|М. Я. Байковым]]); «Праграма для збірання асаблівасцей беларускіх гаворак і гаворак, пераходных да суседніх моваў» (1927, разам з П. А. Бузуком).


Працы ў галіне гісторыі беларускай мовы: "Мова [[кніга|кнігі]] Касьяна Рымляніна Ераміты "О уставах [[манастыр|манастирских]]" (1928); "[[Васіль Цяпінскі]]. Яго прадмова, пераклад [[Евангелле|Евангелля]] на беларускую мову і мова перакладу" (не апубл.).
Працы ў галіне гісторыі беларускай мовы: «Мова [[кніга|кнігі]] Касьяна Рымляніна Ераміты "О уставах [[манастыр|манастирских]]» (1928); «[[Васіль Цяпінскі]]. Яго прадмова, пераклад [[Евангелле|Евангелля]] на беларускую мову і мова перакладу» (не апубл.).


Унёскам у развіццё беларускага мовазнаўства былі і іншыя навуковыя публікацыі: "Правапіс спрэчных дзеяслоўных форм" (1922), "Да пытання аб укладанні слоўніка жывой беларускай мовы" (1925); "Да пытання пашырэння акання на чужаземныя словы" (1926), "Да характарыстыкі беларускіх гаворак [[Парычы|Парыцкага]] [[раён|раёна]]" (1929), "Праект беларускага правапісу" (1930), даклады на Акадэмічнай канферэнцыі па рэформе беларускага правапісу і азбукі 1926 "Сучасны стан вывучэння беларускай мовы" і "Да пытання аб рэформе нашага правапісу" (1927). Стану [[культура|культуры]] і [[навука|навукі]] ў Беларусі ў 1920-я гг. прысвечаны артыкулы "Становішча культурна-асветных устаноў Беларусі пры нэпе" ([[1924]]), "Да пяцігадовага плана навукова-даследчай працы БССР" (1928).
Унёскам у развіццё беларускага мовазнаўства былі і іншыя навуковыя публікацыі: «Правапіс спрэчных дзеяслоўных форм» (1922), «Да пытання аб укладанні слоўніка жывой беларускай мовы» (1925); «Да пытання пашырэння акання на чужаземныя словы» (1926), «Да характарыстыкі беларускіх гаворак [[Парычы|Парыцкага]] [[раён|раёна]]» (1929), «Праект беларускага правапісу» (1930), даклады на Акадэмічнай канферэнцыі па рэформе беларускага правапісу і азбукі 1926 г. «Сучасны стан вывучэння беларускай мовы» і «Да пытання аб рэформе нашага правапісу» (1927). Стану [[культура|культуры]] і [[навука|навукі]] ў Беларусі ў 1920-я гг. прысвечаны артыкулы «Становішча культурна-асветных устаноў Беларусі пры нэпе» ([[1924]]), «Да пяцігадовага плана навукова-даследчай працы БССР» (1928).


== Ушанаванне памяці ==
== Ушанаванне памяці ==


[[Выява:Памятны знак аб С. Некрашэвічы.JPG|thumb|Памятны знак у в. Данілоўка.]]
[[Выява:Памятны знак аб С. Некрашэвічы.JPG|thumb|Памятны знак у в. Данілоўка.]]
У Данілоўцы на месцы былога фальварку Некрашэвічаў усталяваны памятны [[знак]] ([[1993]])<ref>Віктараў Т. Юбілей трэба адзначыць // Светлагорскія навіны. 1992. 9 снежня. С. 2.</ref>. У [[1998]] г. у будынку ў Мінску, дзе знаходзіўся Інстытут беларускай культуры, усталявана мемарыяльная шыльда з імёнамі выдатных навукоўцаў, сярод якіх — С. Некрашэвіч. У г. [[Горад Светлагорск|Светлагорску]] ў гарадской карціннай галерэі "Традыцыя" імя Г. Пранішнікава маецца партрэт "Сцяпан Некрашэвіч" ''([[1992]], мастак А. Марачкін, Мінск)'' і эскіз помніка ''([[2007]], скульптар Э. Астафьеў, Мінск).'' Да 125-годдзя з дня народзінаў С. Некрашэвіча Міністэрства сувязі [[Рэспубліка|Рэспублікі]] Беларусь выдала мастацкі маркіраваны канверт, увод у выкарыстанне — [[8 мая]] [[2008]].
У Данілоўцы на месцы былога фальварку Некрашэвічаў усталяваны памятны [[знак]] ([[1993]] г.)<ref>Віктараў Т. Юбілей трэба адзначыць // Светлагорскія навіны. 1992. 9 снежня. С. 2.</ref>. У [[1998]] г. у будынку ў Мінску, дзе знаходзіўся Інстытут беларускай культуры, усталявана мемарыяльная шыльда з імёнамі выдатных навукоўцаў, сярод якіх — С. Некрашэвіч. У г. [[Горад Светлагорск|Светлагорску]] ў гарадской карціннай галерэі "Традыцыя" імя Г. Пранішнікава маецца партрэт "Сцяпан Некрашэвіч" ''([[1992]], мастак А. Марачкін, Мінск)'' і эскіз помніка ''([[2007]], скульптар Э. Астафьеў, Мінск).'' Да 125-годдзя з дня народзінаў С. Некрашэвіча Міністэрства сувязі [[Рэспубліка|Рэспублікі]] Беларусь выдала мастацкі маркіраваны канверт, увод у выкарыстанне — [[8 мая]] [[2008]].


{{зноскі}}
{{зноскі}}
Радок 88: Радок 90:
* [http://svetlahorsk.belarda.org/local_news/data/ic_87/473/ Гаравы М. 8 мая — 125 гадоў з дня нараджэння Сцяпана Некрашэвіча (БелаПАН) // Рэгіянальны партал — Светлагорск. 2008. 8 мая.]
* [http://svetlahorsk.belarda.org/local_news/data/ic_87/473/ Гаравы М. 8 мая — 125 гадоў з дня нараджэння Сцяпана Некрашэвіча (БелаПАН) // Рэгіянальны партал — Светлагорск. 2008. 8 мая.]
* [http://ranak.by/plus/viewrp.php?id=3203 Романцов В. Юбилей основателя Академии // Ранак-плюс. 2008. № 20.]
* [http://ranak.by/plus/viewrp.php?id=3203 Романцов В. Юбилей основателя Академии // Ранак-плюс. 2008. № 20.]
* [http://svetlahorsk.belarda.org/index.php?mod=news&id=361 Перавыдалі «Расійска-беларускі слоўнік» Некрашэвіча – Байкова.]
* [http://slounik.org/149449.html Kipel V., Kipel Z. Niekraševič Ściapan // Byelorussian Statehood: Reader and Bibliography. New York: Belarusian Institute of Arts and Sciences, 1988.]
* [http://slounik.org/149449.html Kipel V., Kipel Z. Niekraševič Ściapan // Byelorussian Statehood: Reader and Bibliography. New York: Belarusian Institute of Arts and Sciences, 1988.]
</div>
</div>

Версія ад 13:48, 2 чэрвеня 2011

Файл:Сцяпан Некрашэвіч (фота).jpg
С. Некрашэвіч (фота).‎

Шаблон:Вызн (08.05.1883, фальварак Данілоўка Бабруйскага павету Мінскай губерні[1] — 20.12.1937) — беларускі навуковец і грамадскі дзеяч, ініцыятар стварэння і першы старшыня Інстытута беларускай культуры (цяпер — Нацыянальная Акадэмія навук Беларусі), акадэмік Акадэміі навук Беларусі.

Біяграфія

Перыяд да 1920 г.

Герб «Любіч».

С. Некрашэвіч паходзіў са шляхецкага роду Некрашэвічаў (гербу «Любіч»), фальваркам якіх была Данілоўка (Данілаўка)[2]. Пачатковую адукацыю атрымаў у сям'і. У 1908 г. скончыў настаўніцкую семінарыю ў г. Панявеж Ковенскай губерні (цяпер Панявежыс, Літва), у 1913 — Віленскі настаўніцкі інстытут[3] (Вільнюс). Працаваў у школе «Таварыства цвярозасці» ў Цельшынскім павеце Ковенскай губерні.

З 1914 г. падчас 1-й сусветнай вайны — на Румынскім фронце. Пасля Лютаўскай рэвалюцыі 1917 г. абраны ў армейскі камітэт 6-ай арміі. Уваходзіў у партыю Беларуская сацыялістычная грамада, затым — адзін з кіраўнікоў Беларускай партыі сацыялістаў-рэвалюцыянераў.

З восені 1917 г. — у г. Адэса (Украіна). Загадчык беларускай секцыі пры губернскім аддзеле народнай асветы, у выніку працы якой у Адэсе напачатку 1918 навучальнага года былі адчынены 30 пачатковых беларускіх школ і змешаная беларуская гімназія ў складзе першых чатырох класаў (навучаліся дзеці ўцекачоў з прыфрантавых тэрыторый Беларусі).

Пасля абвяшчэння БНР у 1918 г. — прадстаўнік яе ўрада на Поўдні Украіны і ў зносінах з французскім камандаваннем Антанты. Быў прыхільнікам фарміравання беларускай арміі для барацьбы з бальшавікамі. Старшыня Беларускага нацыянальнага цэнтра, які быў створаны 13 студзеня 1919. Адначасова вучыўся ў Адэскім вышэйшым міжнародным інстытуце.

Перыяд з 1920 г.

1922. С. Некрашэвіч — у першым шэрагу ў цэнтры.

З 1920 г. — у Мінску. Працаваў у Народным камісарыяце асветы БССР: загадчык літаратурна-выдавецкага аддзела, старшыня навукова-тэрміналагічнай камісіі, намеснік старшыні Акадэмічнага цэнтра, намеснік старшыні Галоўнага ўпраўлення прафесійнай асветы і інш.

У студзені 1921 г. на сходзе работнікаў асветы і культуры прапанаваў у дакладзе стварыць інстытут, які займаўся б вывучэннем беларускай культуры. Удзельнічаў у арганізацыі Інстытута беларускай культуры (Інбелкульт), у 1922—1925 — яго першы старшыня.

З пачатку 1925 г. да ліпеня 1926 г. — на падвышэнні мовазнаўчай кваліфікацыі ў Навукова-даследчым інстытуце мовы і літаратуры пры Ленінградскім універсітэце (Расія), працаваў пад кіраўніцтвам Я. Ф. Карскага.

У 1926—1928 гг. — старшыня Аддзела гуманітарных навук і старшыня слоўнікавай камісіі Інбелкульта. Адначасова ў 1923—1925 — выкладчык беларусазнаўства на медыцынскім факультэце, з 1927 — дацэнт педагагічнага факультэта Беларускага дзяржаўнага універсітэта.

С. Некрашэвіч. Фота з крымінальнай справы.

Уваходзіў ва ўрадавую камісію па рэарганізацыі Інбелкульта ў Акадэмію навук. З 1928 г. — акадэмік, віцэ-прэзідэнт Беларускай Акадэміі навук (БелАН), адначасова з 1929 — дырэктар Інстытута мовазнаўства БелАН, старшыня камісіі па ўкладанні слоўніка жывой беларускай мовы, старшыня правапіснай і аспіранцкай камісій. З 1 студзеня 1928 — старшыня Галоўнавукі пры Народным камісарыяце асветы БССР. У 1927—1931 гг. быў абраны ў Цэнтральны выканаўчы камітэт БССР.

21 ліпеня 1930 г. арыштаваны Дзяржаўным палітычным упраўленнем (ДПУ) БССР па справе «Саюза вызвалення Беларусі». 10 красавіка 1931 пастановай калегіі Аб'яднанага ДПУ СССР прыгавораны да 5 гадоў высылкі ў г. Сарапул (Удмурція, Расія); у 1936 тэрмін высылкі прадоўжаны на 2 гады. Працаваў планавіком-эканамістам кааператыўна-прамысловай арцелі інвалідаў, затым — бухгалтарам канторы «Нарыхтзерне» (руск.: «Заготзерно»). Паўторна арыштаваны ў лістападзе 1937, дастаўлены ў Мінск, 19 снежня 1937 Ваеннай калегіяй Вярхоўнага суда БССР прыгавораны да расстрэлу.

Рэабілітаваны па 2-м прысудзе Ваеннай калегіяй Вярхоўнага суда СССР 12 кастрычніка 1957 г., адноўлены ў званні акадэміка ў 1978, рэабілітаваны па 1-м прысудзе ў закрытым пасяджэнні Судовай калегіі Вярхоўнага суда БССР 10 чэрвеня 1988 г.

Навуковыя працы

Асноўныя накірункі навуковых даследванняў С. Некрашэвіча — лексікаграфія, правапіс, дыялекталогія і гісторыя беларускай мовы. Апублікаваў болей 30 навуковых працаў, у тым ліку 4 манаграфіі і слоўнікі. Распрацаваў тэарэтычныя асновы і прынцыпы стварэння дыялекталагічных слоўнікаў беларускай мовы. Аўтар першага паслярэвалюцыйнага «Беларускага лемантара» (1922 г., 6-е выданне — 1929), школьнай чытанкі «Роднае слова» (1923, 4 выданне — 1925), суаўтар буквара для ліквідацыі непісьменнасці сярод дарослых «Наша сіла — ніва ды машына» (1925).

Важнейшыя працы ў галіне лексікаграфіі — «Беларуска-расійскі слоўнік» (1925), «Расійска-беларускі слоўнік» (1928, абодва — разам з М. Я. Байковым); «Праграма для збірання асаблівасцей беларускіх гаворак і гаворак, пераходных да суседніх моваў» (1927, разам з П. А. Бузуком).

Працы ў галіне гісторыі беларускай мовы: «Мова кнігі Касьяна Рымляніна Ераміты "О уставах манастирских» (1928); «Васіль Цяпінскі. Яго прадмова, пераклад Евангелля на беларускую мову і мова перакладу» (не апубл.).

Унёскам у развіццё беларускага мовазнаўства былі і іншыя навуковыя публікацыі: «Правапіс спрэчных дзеяслоўных форм» (1922), «Да пытання аб укладанні слоўніка жывой беларускай мовы» (1925); «Да пытання пашырэння акання на чужаземныя словы» (1926), «Да характарыстыкі беларускіх гаворак Парыцкага раёна» (1929), «Праект беларускага правапісу» (1930), даклады на Акадэмічнай канферэнцыі па рэформе беларускага правапісу і азбукі 1926 г. «Сучасны стан вывучэння беларускай мовы» і «Да пытання аб рэформе нашага правапісу» (1927). Стану культуры і навукі ў Беларусі ў 1920-я гг. прысвечаны артыкулы «Становішча культурна-асветных устаноў Беларусі пры нэпе» (1924), «Да пяцігадовага плана навукова-даследчай працы БССР» (1928).

Ушанаванне памяці

Памятны знак у в. Данілоўка.

У Данілоўцы на месцы былога фальварку Некрашэвічаў усталяваны памятны знак (1993 г.)[4]. У 1998 г. у будынку ў Мінску, дзе знаходзіўся Інстытут беларускай культуры, усталявана мемарыяльная шыльда з імёнамі выдатных навукоўцаў, сярод якіх — С. Некрашэвіч. У г. Светлагорску ў гарадской карціннай галерэі "Традыцыя" імя Г. Пранішнікава маецца партрэт "Сцяпан Некрашэвіч" (1992, мастак А. Марачкін, Мінск) і эскіз помніка (2007, скульптар Э. Астафьеў, Мінск). Да 125-годдзя з дня народзінаў С. Некрашэвіча Міністэрства сувязі Рэспублікі Беларусь выдала мастацкі маркіраваны канверт, увод у выкарыстанне — 8 мая 2008.

Зноскі

  1. ↑ Цяпер — вёска Краснаўскага сельсавета Светлагорскага р-на Гомельскай вобл., Беларусь.
  2. ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. T. I. Warszawa, 1880. S. 900.
  3. ↑ У 1914 г. далучаны да Самарскага настаўніцкага інстытуту, цяпер — Паволжская дзяржаўная сацыяльна-гуманітарная акадэмія, г. Самара, Расія. Гл.: ПГСГА. История.
  4. ↑ Віктараў Т. Юбілей трэба адзначыць // Светлагорскія навіны. 1992. 9 снежня. С. 2.

Асноўныя публікацыі

  • Праграма для збірання асаблівасцей беларускіх гаворак і гаворак, пераходных да суседніх моў. Мн., 1927 (з П. А. Бузуком).
  • Расiйска-беларускi слоўнік. Мн.: Бел. Дзярж. выд-ва, 1928 (з М. Я. Байковым).
  • Да характарыстыкі беларускіх гаворак Парыцкага раёну. Мн., 1929.
  • Беларуска-расiйскi слоўнік. Мн.: Народная асвета, 1993 (з М. Я. Байковым).
  • Сучасны стан вывучэння беларускай мовы // Спадчына. 1993. № 2. С. 86 — 95.
  • Выбраныя навуковыя працы акадэміка С. М. Некрашэвіча. Мн.: Беларуская навука, 2004.

Літаратура

  • Расторгуев П. А. О программе по белорусской диалектологии. Рец. на кн.: Некрашэвіч С., Бузук П. Программа для збіраньня асаблівасьцяй беларускіх гаворак i гаворак пераходных да суседніх моваў. — Менск, 1927 / Известия по русскому языку и словесности Академии наук СССР. Т. I. Л., 1928. С. 602 — 605.
  • Германовіч І. К. Аб навуковай дзейнасці С. М. Некрашэвіча // Веснік БДУ. Сер. 4. 1972. № 3.
  • Іофе Э. "Той самы Некрашэвіч..." // Полымя. 1991. № 6. С. 130 — 134.
  • Віктараў Т. Юбілей трэба адзначыць // Светлагорскія навіны. 1992. 9 снежня. С. 2.
  • Шчэрбін В. Ён мог стаць беларускім Далем // Роднае слова. 1995. № 2. С. 36 — 42.
  • Шчэрбін В. Ідэалам навукі не здрадзіў // Роднае слова. 1995. № 4. С. 52 — 58. № 5. С. 45 — 49.
  • Іофе Э. Першы старшыня Інбелкульта // Спадчына. 1995. № 6. С. 54 — 78.
  • Германовіч І. Некрашэвіч Сцяпан Міхайлавіч / Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 5. Мн., 1999. С. 318 - 319.
  • Германовіч І. Некрашэвіч Сцяпан Міхайлавіч / Беларуская энцыклапедыя. У 18 т. Т. 11. Мн., 2000. С. 279.
  • Запрудскі С. Жыццё для навукі // Роднае слова. 2003. № 5. С. 34 — 36.
  • Жураўскі А. І. Сцяпан Міхайлавіч Некрашэвіч. (Да 120-годдзя з дня нараджэння.) // Беларуская лінгвістыка. Вып. 54. 2004. С. 3 — 11.

У Сеціве

Галерэя

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Сцяпан_Міхайлавіч_Некрашэвіч&oldid=775907"