Валынцы (Верхнядзвінскі раён)

Валынцы
Краіна	Беларусь
Вобласць	Віцебская
Раён	Верхнядзвінскі
Сельсавет	Валынецкі
Каардынаты	55°42′28,41″ пн. ш. 28°11′09,6″ у. д.HGЯO
Насельніцтва	791 чалавек (2009)
Часавы пояс	UTC+3
Тэлефонны код	+375 2151
Паштовы індэкс	211610
Аўтамабільны код	2
СААТА	2210819036
	Валынцы на Вікісховішчы

Валы́нцы^[2] (трансліт.: Valyncy, руск.: Волынцы) — аграгарадок у Верхнядзвінскім раёне Віцебскай вобласці, на рацэ Дрыса. За 23 кіламетры на паўднёвы ўсход ад горада Верхнядзвінска, 152 кіламетры ад Віцебска, 4 кіламетры ад чыгуначнага раз’езда Беніслаўскага.

Гісторыя

Упершыню ўзгадваецца «Валынецкая воласць, Таболкі, Міхачоўка і Рудлева» ў 1534 годзе, як уласнасць Багдана Іванавіча Масальскага, Паселішча каля Валынцаў «у Кнегічах (Княжычах) на Дрысе» існавала ў Полацкай рэвізіі 1552 года і належала Фядзько Іванавічу Валынцу, роду Ламцёў і Аханкоў. Верагодна ў час войнаў з Масквой 1559—1582 гг. яно было знішчана. У 1579—1582 гг. кароль і вялікі князь Стэфан Баторы перадаў паселішча Полацкаму езуіцкаму калегіуму з мэтай заснавання тут духоўнай семінарыі. Мясцовасць уваходзіла ў склад Полацкага ваяводства.

У XVIII ст. Валынцы знаходзіліся ва ўладанні Забельскіх-Шчытаў, якія ў 1716 г. збудавалі непадалёк ад мястэчка драўляны касцёл Св. Юрыя. У 1731 г. пры касцёле пачаў дзейнічаць кляштар дамініканцаў^[3]. У 1746 г. кароль і вялікі князь Аўгуст Сас надаў мястэчку прывілей на рэгулярныя кірмашы^[4]. Цягам 1749—1766^[5] айцы-дамініканы збудавалі пышны архітэктурны комплекс — мураваны касцёл і кляштар з аптэкай (вядомы як Забельскі касцёл паводле назвы суседняга фальварку), а таксама школу для шляхецкіх і мяшчанскіх дзетак. Кіраваў будовай вядомы віленскі архітэктар Ян Глаўбіц. Пры кляштары ўтварыўся першы ва Усходняй Еўропе школьны тэатр^[6].

У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772) г. Валынцы апынуліся ў складзе Расійскай імперыі, у Дрысенскім павеце спачатку Полацкай губерні, а потым Віцебскай губерні. Пачынаючы з 1813 г., кляштар з'яўляўся рэзідэнцыяй візітара (куратара навучальных устаноў) Літоўскай правінцыі дамініканскага ордэна. Пасля ліквідацыі Грэка-Каталіцкай Царквы (1839) мясцовыя уніяты, не жадаючы далучацца да Маскоўскага патрыярхату, перайшлі пад апеку касцёла^[5]. Неўзабаве расійскія ўлады ліквідавалі кляштар і зачынілі калегіум.

Станам на 1904 г. існавалі аднайменныя мястэчка (84 двары), слабада (31 двор) і пагост (3 двары), рэгулярна праводзіліся кірмашы. У 1908 і 1912 гадах у мястэчку прайшлі сельскагаспадарчыя выстаўкі.

1 студзеня 1919 г. згодна з пастановай І з'езду КП(б) Беларусі Валынцы ўвайшлі ў склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня Масква адабрала мястэчка разам з іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. У 1924 годзе Валынцы вярнулі БССР, дзе яны сталі цэнтрам раёна, а з 1929 года — сельсавета. Неўзабаве бальшавікі зачынілі касцёл і царкву.

У Другую сусветную вайну Валынцы значна пацярпелі. Цягам 1944—1950 гг. савецкія ўлады знішчылі помнік архітэктуры віленскага барока — касцёл Святога Юрыя і кляштар дамініканцаў. У 2006 г. Валынцы атрымалі афіцыйны статус аграгарадка.

Мястэчка на старых здымках
Касцёл
Касцёл, з боку апсіды
Касцёл, інтэр'ер
Царква

Насельніцтва

990 жыхароў, 394 двары (1995), 791 (2009)

Інфраструктура

Сярэдняя школа
Дзіцячы сад, бальніца сястрынскага догляду, урачэбная амбулаторыя з аптэчным пунктам,
аддзяленне ААБ «Беларусбанк»,
Комплексны прыёмны пункт,
3 крамы,
Паштовае аддзяленне.
Валынецкі сельскі Дом культуры і бібліятэка

Турыстычная інфармацыя

У Валынцах рэгулярна праводзіцца фестываль народнай песні «Вясковы карагод». Дзейнічае краязнаўчы музей імя Яна Чэрскага.

Славутасці

Гістарычная забудова (кан. XIX — пач. XX стст.: фрагменты)
Школа яўрэйская (кан. XIX — пач. XX стст.)

Страчаная спадчына

Касцёл Святога Юрыя і кляштар дамініканцаў (1749—1766)
Царква Святых Барыса і Глеба (XIX ст.)

Зноскі

↑ Белпошта (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 5 верасня 2011. Праверана 3 верасня 2012.
↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Віцебская вобласць: нарматыўны даведнік / У. М. Генкін, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2009. — 668 с. ISBN 978-985-458-192-7 (DJVU).
↑ к // Каталіцкія храмы Беларусі: Энцыкл. даведнік / А. М. Кулагін; фатограф А. Л. Дыбоўскі. — 2-е выд. — Мн.: БелЭн, 2008. — 488 с. — ISBN 978-985-11-0395-5. С. 396.
↑ Wołynce // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom VIII: Perepiatycha — Pożajście (польск.). — Warszawa, 1887. S. 935.
↑ ^а ^б к // Каталіцкія храмы Беларусі: Энцыкл. даведнік / А. М. Кулагін; фатограф А. Л. Дыбоўскі. — 2-е выд. — Мн.: БелЭн, 2008. — 488 с. — ISBN 978-985-11-0395-5. С. 397.
↑ Дзядзінкіна С. Чый летапіс цікавейшы? Архівавана 25 чэрвеня 2012. // «Народная газета» № 28 (5694), 9 снежня 2008.

Літаратура

Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т.3: Беларусы — Варанец / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 3. — 511 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0068-4 (т. 3).

[1] Белпошта (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 5 верасня 2011. Праверана 3 верасня 2012.

[2] Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Віцебская вобласць: нарматыўны даведнік / У. М. Генкін, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2009. — 668 с. ISBN 978-985-458-192-7 (DJVU).

[3] к // Каталіцкія храмы Беларусі: Энцыкл. даведнік / А. М. Кулагін; фатограф А. Л. Дыбоўскі. — 2-е выд. — Мн.: БелЭн, 2008. — 488 с. — ISBN 978-985-11-0395-5. С. 396.

[4] Wołynce // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom VIII: Perepiatycha — Pożajście (польск.). — Warszawa, 1887. S. 935.

[kul397-5] а ^б к // Каталіцкія храмы Беларусі: Энцыкл. даведнік / А. М. Кулагін; фатограф А. Л. Дыбоўскі. — 2-е выд. — Мн.: БелЭн, 2008. — 488 с. — ISBN 978-985-11-0395-5. С. 397.

[6] Дзядзінкіна С. Чый летапіс цікавейшы? Архівавана 25 чэрвеня 2012. // «Народная газета» № 28 (5694), 9 снежня 2008.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]