Хроніка Быхаўца: Розніца паміж версіямі

	Хроніка Быхаўца
	Старонка рукапісу
Аўтар(ы)	невядомы
Дата напісання	сярэдзіна XVI ст.
Мова арыгінала	Старажытнапольская мова)
Апісвае	сярэднявечча
Жанр	гістарычная хроніка
Аб'ём	20 арк.
Змест	гісторыя Вялікага Княства Літоўскага
Першае выданне	1846
Арыгінал	знік
	[[Выява:\| center\|253px\|link=Катэгорыя:]]
	Pomniki do dziejow litewskich Электронны тэкст твора

Інтэрактыўны прагляд гісторыі

[дагледжаная версія]

← Папярэдняя праўка Наступная праўка →

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

ВізуальнаВікіразметка

Лінейны

Версія ад 09:58, 15 лютага 2019

«Хроніка Быхаўца» — летапісны звод з ліку беларуска-літоўскіх летапісаў, адзін з агульнадзяржаўных зводаў ВКЛ. У літоўскай гістарыяграфіі азначаецца як 3-я рэдакцыя Літоўскай хронікі.

Складзены ў сярэдзіне XVI ст. і дайшоў да нашых часоў у двух спісах — Быхаўца і Вавельскім. Спіс Быхаўца зроблены ў канцы XVII — пачатку XVIII ст., захоўваўся ў маёнтку Магілёўцы шляхціца А. Быхаўца, які ў 1834 годзе пераслаў рукапіс Тэадору Нарбуту.

Працяглы час хроніка лічылася фальсіфікатам, прыпісваным Т. Нарбуту, які ўпершыню выдаў яе ў серыі «Помнікі літоўскай гісторыі» (1846), пасля чаго рукапіс бязследна знік. Гэта, а таксама неадназначная рэпутацыя Т. Нарбута (які часам спасылаўся на няісныя крыніцы^[1]), супярэчнасці і анахранізмы ў тэксце, дало падставы для думкі пра фальсіфікацыю. Але з сапраўднасцю хронікі згадзіліся шматлікія расійскія, беларускія і польскія гісторыкі. За некалькі гадоў перад Т. Нарбутам урывак з хронікі (фрагмент пра забойства вялікага князя Жыгімонта Кейстутавіча ў 1440 годзе) надрукаваў настаўнік Віленскай гімназіі Г. Клімашэўскі, які чытаў рукапіс яшчэ ў маёнтку А. Быхаўца.

Другім разам «Хроніка Быхаўца» была апублікавана ў ХVII томе Поўнага збору рускіх летапісаў (1907). М. Улашчык даказаў, што ў спісе выдадзеным у 1846 годзе не хапае толькі 10 % тэксту арыгінала, складзенага ў 1530-я гады аўтарам, блізкім да магнатаў Гаштольдаў і Алелькавічаў.

У 2011 годзе літоўскі даследчык Кястуціс Гудмантас знайшоў у 1-м (вавельскім) аддзяленні Нацыянальнага архіва ў Кракаве ўрывак «Хронікі Быхаўца», перапісаны ў 1570-1580-я гады, што канечна абвяргае думкі пра фальсіфікацыю Т. Нарбута. Вавельскі ўрывак, у адрозненне ад тэксту «Хронікі», апублікаванага Т. Нарбутам, перапісаны кірыліцай.^[2]^[3]

Твор пачынаецца з апісання бегства «рымлян»^[4] і завяршаецца разгромам крымскіх татараў пад Клецкам (1506). Асноўная тэма твору — ваенна-патрыятычная, таму падкрэслены факты тэрытарыяльнага росту ВКЛ, ухваляецца знешняя палітыка вялікага князя Вітаўта, яго роля ў Грунвальдскай бітве. Адчуваецца антыпольская скіраванасць у выкладанні матэрыялу. Так, Польшча апісваецца як галоўны вораг незалежнасці ВКЛ. Праз напісанне хронікі ў час да Люблінскай уніі, высока ацэнена роля беларуска-літоўскай знаці ў гісторыі краіны, выказана заклапочанасць яе лёсам.

Заслаўская хроніка

У сваёй «Хроніцы польскай, літоўскай, жамойцкай і ўсёй Русі» Мацей Стрыйкоўскі прыводзіць пачаткі двух летапісаў, выкарыстаных у сваёй працы. Адзін з гэтых летапісаў, атрыманы, паводле самога М. Стрыйкоўскага, ад князёў Заслаўскіх, надзвычай блізка супадае з Хронікай Быхаўца. Пры гэтым цытата змяшчае і першыя сказы летапісу, згубленыя ў спісе Быхаўца, дазволіўшы запоўніць гэтую лакуну пры выданні.

Ігнат Даніловіч лічыў, што гэты спіс, умоўна названы «Заслаўскім», тоесны спісу Быхаўца. Пазней стала прынятым меркаванне, што гэта быў іншы, але блізкі летапіс, лёс якога невядомы.^[5]

Зноскі

↑ Предисловие // ПСРЛ, Т.32, 1975.
↑ Gudmantas K. Lietuvos metraščio Vavelio nuorašas (fragmentas) // Senoji Lietuvos literatūra. T. 34. — Vilnius, 2012. — P. 121—151.
↑ Міхальчук Г. Новы спіс агульнадзяржаўнага летапісання Вялікага Княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага і яго суадносіны з «Хронікай Быхаўца» // Białoruskie Zeszyty Historyczne = Беларускі гістарычны зборнік. Białystok: Białoruskie Towarzystwo Historyczne, 2016. № 45. — С. 190−225.
↑ Палемон у самым пачатку рукапісу адзін раз названы Апалонам, але ўжо на наступнай старонцы — Палемонам. Пачатак гісторыі пра Палемона не ў поўнай меры адпавядае версіі Хронікі ВКЛ, затое амаль даслоўна супадае з адной з цытатаў, прыведзеных па гэтаму пытанню Стрыйкоўскім.
↑ Улащик Н. Н. Предисловие. В: Хроника Быховца. М. 1966,

Літаратура

Белазаровіч В. А. Гістарыяграфія гісторыі Беларусі: вучэб. дапаможнік; Установа Адукацыі «Гродзенскі Дзярж. Ун-т імя Я. Купалы». — Гродна : ГрДУ, 2006. — 345 с. — ISBN 985-417-858-7. С. 53, 54.

Спасылкі

Хроніка Быхаўца (ПСРЛ, Т. 32) — Эл.рэсурс litopys.org.ua

[1] Предисловие // ПСРЛ, Т.32, 1975.

[2] Gudmantas K. Lietuvos metraščio Vavelio nuorašas (fragmentas) // Senoji Lietuvos literatūra. T. 34. — Vilnius, 2012. — P. 121—151.

[3] Міхальчук Г. Новы спіс агульнадзяржаўнага летапісання Вялікага Княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага і яго суадносіны з «Хронікай Быхаўца» // Białoruskie Zeszyty Historyczne = Беларускі гістарычны зборнік. Białystok: Białoruskie Towarzystwo Historyczne, 2016. № 45. — С. 190−225.

[4] Палемон у самым пачатку рукапісу адзін раз названы Апалонам, але ўжо на наступнай старонцы — Палемонам. Пачатак гісторыі пра Палемона не ў поўнай меры адпавядае версіі Хронікі ВКЛ, затое амаль даслоўна супадае з адной з цытатаў, прыведзеных па гэтаму пытанню Стрыйкоўскім.

[5] Улащик Н. Н. Предисловие. В: Хроника Быховца. М. 1966,

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

@@ Радок 1: / Радок 1: @@
 {{Твор сярэдневяковай літаратуры
  |Арнамент                  =
- |Арыгінальная назва     =
+ |Арыгінальная назва        =
- |Даверанасць              = сярэдняе
+ |Даверанасць               = сярэдняе
- |Альтэрнатыўныя назвы   = Хроніка Быхаўца
+ |Альтэрнатыўныя назвы      = Хроніка Быхаўца
- |Альтэрнатыўныя арыгінальныя назвы        =
+ |Альтэрнатыўныя арыгінальныя назвы =
- |Альтэрнатыўныя беларускія назвы        =
+ |Альтэрнатыўныя беларускія назвы   =
- |Выява               = Хроніка Быхаўца, старонка рукапісу.PNG
+ |Выява                     = Хроніка Быхаўца, старонка рукапісу.PNG
- |Подпіс да выявы     = Старонка рукапісу
+ |Подпіс да выявы           = Старонка рукапісу
  |ОрнаментT                 =
  |Аўтар                     =
@@ Радок 18: / Радок 18: @@
  |Аб'ём                     = 20 арк.
  |Перыяд                    = [[сярэднявечча]]
- |Пацвярджаецца            =
+ |Пацвярджаецца             =
- |Супярэчаць              =
+ |Супярэчаць                =
  |Версіі                    =
- |Звязаны                    =
+ |Звязаны                   =
- |Крыніцы                 =
+ |Крыніцы                   =
- |Змест                = гісторыя [[вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]
+ |Змест                     = гісторыя [[вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]
  |Персанажы                 =
  |Выданне                   = [[1846]]
  |Манускрыпты               =
- |Захоўванне                  =
+ |Захоўванне                =
  |Арыгінал                  = знік
  |Краіны1                   = Вялікае Княства Літоўскае
  |Краіны2                   =
  |Краіны3                   =
- |Спасылка                    = https://books.google.com/books?id=c-BbAAAAcAAJ&pg=PP9 Pomniki do dziejow litewskich
+ |Спасылка                  = https://books.google.com/books?id=c-BbAAAAcAAJ&pg=PP9 Pomniki do dziejow litewskich
  |Вікітэка                  =
 }}
-'''«Хроніка Быхаўца»''' — [[летапісны звод]] з ліку [[беларуска-літоўскія летапісы|беларуска-літоўскіх летапісаў]], адзін з агульнадзяржаўных зводаў [[ВКЛ]]. У [[літоўская гістарыяграфія|літоўскай гістарыяграфіі]] азначаецца таксама як '''3-я рэдакцыя [[Літоўская хроніка|Літоўскай хронікі]]'''.
+'''«Хроніка Быхаўца»''' — [[летапісны звод]] з ліку [[беларуска-літоўскія летапісы|беларуска-літоўскіх летапісаў]], адзін з агульнадзяржаўных зводаў [[ВКЛ]]. У [[літоўская гістарыяграфія|літоўскай гістарыяграфіі]] азначаецца як '''3-я рэдакцыя [[Літоўская хроніка|Літоўскай хронікі]]'''.
 {{змест злева}}
-Звод быў складзены ў сяр. XVI ст., і дайшоў да нашых часоў у адзіным [[спіс]]е, зробленым у канцы XVII — пач. XVIII ст. Звод захоўваўся ў маёнтку Магілёўцы<ref>Сучасная [[вёска Магілёўцы]], [[Пружанскі раён]].</ref> шляхціца А. Быхаўца, адсюль назва. Быхавец пераслаў рукапіс [[Т. Нарбут|Тэадору Нарбуту]] ў ([[1834]]).
+Складзены ў сярэдзіне XVI ст. і дайшоў да нашых часоў у двух [[спіс]]ах — Быхаўца і Вавельскім. Спіс Быхаўца зроблены ў канцы XVII — пачатку XVIII ст., захоўваўся ў маёнтку [[Магілёўцы]] шляхціца А. Быхаўца, які ў 1834 годзе пераслаў [[Манускрыпт|рукапіс]] [[Т. Нарбут|Тэадору Нарбуту]].
-Доўгі час крыніца лічылася [[фальсіфікат]]ам, які прыпісвалі [[Т. Нарбут]]у, які ўпершыню выдаў «Хроніку Быхаўца» ў серыі «''Помнікі літоўскай гісторыі''» ([[1846]]), пасля чаго [[рукапіс]] знік без следу. Гэта, а таксама неадназначная рэпутацыя Нарбута (які часам спасылаўся на неіснуючыя крыніцы<ref>Предисловие // ПСРЛ, Т.32, 1975.</ref>) і супярэчнасці і [[анахранізм]]ы ў [[тэкст|тэксце]], дало падставы для думкі аб фальсіфікацыі. Але з сапраўднасцю дакумента згадзіліся шматлікія расійскія, беларускія і польскія гісторыкі. За некалькі гадоў перад Нарбутам урывак з хронікі (фрагмент аб забойстве вялікага князя [[Жыгімонт Кейстутавіч|Жыгімонта Кейстутавіча]] 1440 года) надрукаваў настаўнік [[Віленская гімназія|Віленскай гімназіі]] Г. Клімашэўскі, які чытаў рукапіс яшчэ ў маёнтку Быхаўца.
+Працяглы час хроніка лічылася [[фальсіфікат]]ам, прыпісваным Т. Нарбуту, які ўпершыню выдаў яе ў серыі «''Помнікі літоўскай гісторыі''» (1846), пасля чаго рукапіс бязследна знік. Гэта, а таксама неадназначная рэпутацыя Т. Нарбута (які часам спасылаўся на няісныя крыніцы<ref>Предисловие // ПСРЛ, Т.32, 1975.</ref>), супярэчнасці і [[анахранізм]]ы ў тэксце, дало падставы для думкі пра фальсіфікацыю. Але з сапраўднасцю хронікі згадзіліся шматлікія расійскія, беларускія і польскія гісторыкі. За некалькі гадоў перад Т. Нарбутам урывак з хронікі (фрагмент пра забойства вялікага князя [[Жыгімонт Кейстутавіч|Жыгімонта Кейстутавіча]] ў 1440 годзе) надрукаваў настаўнік [[Віленская гімназія|Віленскай гімназіі]] Г. Клімашэўскі, які чытаў рукапіс яшчэ ў маёнтку А. Быхаўца.
-У другі раз «Хроніка Быхаўца» была апублікаваная ў ХVII томе [[ПСРЛ|Поўнага збору рускіх летапісаў]] (1907). [[М. Улашчык]] даказаў, што спісе летапіса выдадзеным у 1846 годзе не хапае толькі 10 % тэксту арыгінала, які быў складзены ў 1530-я гады аўтарам, блізкім да магнатаў Гаштольдаў і Алелькавічаў.
+Другім разам «Хроніка Быхаўца» была апублікавана ў ХVII томе [[ПСРЛ|Поўнага збору рускіх летапісаў]] (1907). [[М. Улашчык]] даказаў, што ў спісе выдадзеным у 1846 годзе не хапае толькі 10 % тэксту арыгінала, складзенага ў 1530-я гады аўтарам, блізкім да магнатаў [[Род Гаштольдаў|Гаштольдаў]] і [[Род Алелькавічаў|Алелькавічаў]].
-У 2012 годзе літоўскі даследчык Кястуціс Гудмантас знайшоў у 1-м (вавельскім) аддзяленні Нацыянальнага архіва ў Кракаве ўрывак «Хронікі Быхаўца», перапісаны ў 1570–1580-я гады, што канечна абвяргае думкі пра фальсіфікацыю Т. Нарбута. Вавельскі ўрывак, у адрозненне ад тэксту «Хронікі», апублікаванага Т. Нарбутам, перапісаны кірыліцай.<ref>''Gudmantas K.'' Lietuvos metraščio Vavelio nuorašas (fragmentas) // Senoji Lietuvos literatūra. T. 34. -- Vilnius, 2012. -- P. 121–151.</ref>
+У 2011 годзе літоўскі даследчык Кястуціс Гудмантас знайшоў у 1-м (вавельскім) аддзяленні Нацыянальнага архіва ў Кракаве ўрывак «Хронікі Быхаўца», перапісаны ў 1570-1580-я гады, што канечна абвяргае думкі пра фальсіфікацыю Т. Нарбута. Вавельскі ўрывак, у адрозненне ад тэксту «Хронікі», апублікаванага Т. Нарбутам, перапісаны кірыліцай.<ref>''Gudmantas K.'' Lietuvos metraščio Vavelio nuorašas (fragmentas) // Senoji Lietuvos literatūra. T. 34. — Vilnius, 2012. — P. 121—151.</ref><ref>''Міхальчук Г.'' Новы спіс агульнадзяржаўнага летапісання Вялікага Княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага і яго суадносіны з «Хронікай Быхаўца» // Białoruskie Zeszyty Historyczne = Беларускі гістарычны зборнік. Białystok: Białoruskie Towarzystwo Historyczne, 2016. № 45. — С. 190−225.</ref>
-Твор пачынаецца з [[легенда аб Палемоне|апісання бегства «рымлян»]]<ref>Палемон у самым пачатку рукапісу адзін раз названы Апалонам, але ўжо на наступнай старонцы — Палемонам. Пачатак гісторыі пра Палемона не ў поўнай меры адпавядае версіі [[Хроніка Вялікага княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага|Хронікі ВКЛ]], затое амаль даслоўна супадае з адной з цытатаў, прыведзеных па гэтаму пытанню [[Мацей Стрыйкоўскі|Стрыйкоўскім]].</ref>, і завяршаецца разгромам крымскіх татараў [[бітва пад Клецкам, 1506|пад Клецкам]] (1506). Асноўная тэма твору — ваенна-патрыятычная, таму падкрэслены факты тэрытарыяльнага росту [[ВКЛ]], ухваляецца замежная палітыка [[Вітаўт]]а, яго роля ў [[Грунвальдская бітва, 1410|Грунвальдскай бітве]]. Адчуваецца антыпольская скіраванасць у выкладанні матэрыялу. Так, Польшча апісваецца як галоўны вораг незалежнасці ВКЛ. З той прычыны, што «Хроніка» стваралася ў перыяд да Люблінскай уніі, высока ацэнена роля беларуска-літоўскай шляхты ў гісторыі краіны, выказана заклапочанасць яе лёсам.
+Твор пачынаецца з [[легенда аб Палемоне|апісання бегства «рымлян»]]<ref>Палемон у самым пачатку рукапісу адзін раз названы Апалонам, але ўжо на наступнай старонцы — Палемонам. Пачатак гісторыі пра Палемона не ў поўнай меры адпавядае версіі [[Хроніка Вялікага княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага|Хронікі ВКЛ]], затое амаль даслоўна супадае з адной з цытатаў, прыведзеных па гэтаму пытанню [[Мацей Стрыйкоўскі|Стрыйкоўскім]].</ref> і завяршаецца разгромам крымскіх татараў [[бітва пад Клецкам, 1506|пад Клецкам]] (1506). Асноўная тэма твору — ваенна-патрыятычная, таму падкрэслены факты тэрытарыяльнага росту [[ВКЛ]], ухваляецца знешняя палітыка вялікага князя [[Вітаўт]]а, яго роля ў [[Грунвальдская бітва, 1410|Грунвальдскай бітве]]. Адчуваецца антыпольская скіраванасць у выкладанні матэрыялу. Так, Польшча апісваецца як галоўны вораг незалежнасці ВКЛ. Праз напісанне хронікі ў час да Люблінскай уніі, высока ацэнена роля беларуска-літоўскай знаці ў гісторыі краіны, выказана заклапочанасць яе лёсам.
 == Заслаўская хроніка ==
-У сваёй «[[Хроніка польская, літоўская, жамойцкая і ўсяе Русі|Хроніцы польскай, літоўскай, жамойцкай і ўсёй Русі]]» [[Мацей Стрыйкоўскі]] прыводзіць пачаткі двух летапісаў, якія выкарыстоўваў у сваёй працы. Адзін з гэтых летапісаў, атрыманы, паводле слоў самога Стрыйкоўскага, ад князёў Заслаўскіх, надзвычай блізка супадае ў прыведзеным фрагменце з Хронікаю Быхаўца. Пры гэтым цытата ўтрымоўвае і першыя сказы летапісу, згубленыя ў рукапісе Хронікі Быхаўца, дазваляючы запаўняць гэтую лакуну пры выданні.
+У сваёй «[[Хроніка польская, літоўская, жамойцкая і ўсяе Русі|Хроніцы польскай, літоўскай, жамойцкай і ўсёй Русі]]» [[Мацей Стрыйкоўскі]] прыводзіць пачаткі двух летапісаў, выкарыстаных у сваёй працы. Адзін з гэтых летапісаў, атрыманы, паводле самога М. Стрыйкоўскага, ад князёў Заслаўскіх, надзвычай блізка супадае з Хронікай Быхаўца. Пры гэтым цытата змяшчае і першыя сказы летапісу, згубленыя ў спісе Быхаўца, дазволіўшы запоўніць гэтую лакуну пры выданні.
-[[Ігнат Даніловіч]] лічыў, што гэты рукапіс, умоўна званы «Заслаўскім», быў тоесны рукапісу Быхаўца. Пазней стала прынятым меркаванне, што гэта быў іншы, але блізкі летапіс, лёс якога сёння невядомы.<ref>Улащик Н. Н. Предисловие. В: Хроника Быховца. М. 1966,</ref>
+[[Ігнат Даніловіч]] лічыў, што гэты спіс, умоўна названы «Заслаўскім», тоесны спісу Быхаўца. Пазней стала прынятым меркаванне, што гэта быў іншы, але блізкі летапіс, лёс якога невядомы.<ref>Улащик Н. Н. Предисловие. В: Хроника Быховца. М. 1966,</ref>
 {{зноскі}}