Водская мова

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Водская мова
Саманазва vaďďā tšēli
Краіны Расіі
Рэгіёны Ленінградская вобласць
Агульная колькасць носьбітаў прыкладна 10 чалавек
Статус 5 critically endangered[d][1]
Класіфікацыя
Катэгорыя Мовы Еўразіі

Уральская сям'я

Фіна-ўгорская галіна
Фіна-волжская група
Прыбалтыйска-фінская падгрупа
Пісьменнасць лацінскае пісьмо
Моўныя коды
ISO 639-1 —
ISO 639-2 vot
ISO 639-3 vot
WALS vot
Atlas of the World’s Languages in Danger 423
Ethnologue vot
ELCat 2993
IETF vot
Glottolog voti1245
Вікіпедыя на гэтай мове

Водская мова (водск.: vaďďā tšēli) — фіна-ўгорская мова, на якой размаўляе малалікі народ водзь. Знаходзіцца на мяжы знікнення — па дадзных даследавання 2011 года, у жывых засталося ўсяго 6 — 10 носьбітаў мовы[2]. Уключана ў Атлас знікаючых моў паводле версіі ЮНЕСКА[3].

Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]

Этнаграфічная карта паселішчаў водзі, іжоры і фінаў на захадзе Ленінградскай вобласці ў перыяд з 1848 па 2007 гады.

Па стане на 1848 на водскай мове размаўляла прыкладна 5000 чалавек[4], з іх больш за палову размаўляла на заходнім дыялекце, прыкладна ⅓ — на ўсходнім. Астатнія размаўлялі на куровіцкім і крэвінскім дыялектах.

У савецкія часы не было створана асобнай пісьмовасці для мовы, адукацыйны працэс у школах праходзіў на іжорскай мове. Сталінскія рэпрэсіі і Другая сусветная вайна значна скарацілі колькасць водзі. Пасля заканчэння вайны адукацыі на мове так і не з’явілася, адукацыйны працэс ішоў па-руску. У выніку гэтага водская мова ў 20 ст. зазнала на сабе значнае скарачэнне колькасці носьбітаў.

Цяпер носьбіты мовы пражываюць у некалькіх вёсках Кінгісепскага раёна Ленінградскай вобласці — Лужыцы, Краколле, Куровіцы і Пяскі. Раней тэрыторыя распаўсюджання мовы ахоплівала вялікія тэрыторыі на захадзе Ленінградскай вобласці.

Асноўная характарыстыка[правіць | правіць зыходнік]

Пісьмовасць[правіць | правіць зыходнік]

Цяпер нешматлікія энтузіясты, што займаюцца прасоўваннем мовы, ужываюць лацінскі алфавіт. Дагэтуль паміж імі не сціхаюць спрэчкі наконт абазначэння зычнага гуку /t͡ʃ/, які ў розных аўтараў абазначаецца па-рознаму: tš/c. Афіцыйна зацверджаная сістэма арфаграфіі для мовы адсутнічае.

У 1930-я гады водзь па паходжанні лінгвіст Дзмітрый Цвяткоў распрацаваў кірылічны алфавіт, але ён не стаў папулярным.

У нашыя часы водскі алфавіт з’яўляецца падобным на алфавіты іншых прыбалтыйска-фінскіх моў. Ужываюцца дыграфы са знакам апостраф.

Сучасны выгляд водскага алфавіта.

A a B b C c D d D' ď E e
F f G g H h I i J j K k
L l L' l' M m N n N' n' O o
P p R r R' r' S s Š š S' s'
T t T' ť U u V v Z z Z' z'
Ž ž Õ õ Ä ä Ö ö Ü ü

Дыялекты[правіць | правіць зыходнік]

У водскай мове выдзяляюцца 4 дыялекты, 2 з якіх ужо вымерлі і носьбітаў не маюць.

  • Заходневодскі дыялект — у мінулым ахопліваў тэрыторыю з захаду на ўсход ад вусця ракі Луга да вёскі Катлы
  • † Усходневодскі дыялект — у мінулым ахопліваў ваколіцы вёскі Капор’е (Ламаносаўскі раён). Вымер у 1960-я гады
  • Куровіцкі дыялект — дыялект вёскі Куровіцы. Мае шмат пераходных рыс да іжорскай мовы
  • † Крэвінскі дыялект — дыялект, на якім размаўляла пераселеная водзь на паўднёвым усходзе Латвіі. Вымер у 19 ст.

Грамадскае жыццё[правіць | правіць зыходнік]

У нашыя часы энтузіястамі робяцца спробы па адраджэнню мовы і яе папулярызацыі. У вёсцы Краколле вядзецца навучанне мовы ў мясцовай школе. Маскоўскім лінгвістам Віталем Чарняўскім выдадзены электронны саманавучальнік мовы.

Цяпер водскую мову вывучаюць таксама ў Тартускім, Ювяскюльскім і Хельсінкскім універсітэтах.

Зноскі

  1. ↑ UNESCO Atlas of the World's Languages in Danger Праверана 24 чэрвеня 2018.
  2. ↑ Heinsoo H., Kuusk M. Neo-renaissance and revitalization of Votic — Who cares? // Journal of Estonian and Finno-Ugric Linguistics. 2011. Vol. 2, No 1. P. 172. (англ.)
  3. ↑ UNESCO Atlas of the World's Languages in Danger Архівавана 27 чэрвеня 2012. (англ.)
  4. ↑ Eesti Rahva Muuseum: Vadjalased Архівавана 22 верасня 2012. (эст.)
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Водская_мова&oldid=4588404"