Восіп Эмілевіч Мандэльштам

Восіп Мандэльштам
руск.: Осип Эмильевич Мандельштам
Асабістыя звесткі
Імя пры нараджэнні	Іосіф Эмільевіч Мандэльштам
Дата нараджэння	2 (14) студзеня 1891
Месца нараджэння	Варшава, Царства Польскае, Расійская імперыя[…]
Дата смерці	27 снежня 1938(1938-12-27)[…] (47 гадоў)
Месца смерці	лагерны пункт Другая рэчка пад Уладзівастокам, Прыморскі край, РСФСР, СССР
Грамадзянства	Расійская імперыя СССР
Жонка	Надзея Якаўлеўна Мандэльштам[d]
Альма-матар	Гайдэльбергскі ўніверсітэт Санкт-Пецярбургскі дзяржаўны ўніверсітэт
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці	паэт перакладчык літаратуразнавец
Кірунак	сімвалізм (да 1912) акмеізм
Мова твораў	руская
Подпіс
Выявы на Вікісховішчы

Во́сіп Эмі́левіч Мандэльшта́м ({{{4}}} [[15 студзеня 1891|(15 студзеня) 1891]] [[3 студзеня]], Варшава, Царства Польскае, Расійская імперыя — 27 снежня 1938, лагерны пункт Другая рачулка ля Уладзівастоку, РСФСР) — расійскі паэт, эсэіст, перакладчык і літаратурны крытык.

Біяграфія

Восіп Мандэльштам нарадзіўся 3 студзеня (15 студзеня паводле новага стылю) 1891 года ў Варшаве. Бацька, Эміль Веньямінавіч (1856—1938), быў майстрам пальчаткавай справы, быў купцом першай гільдыі, што давала яму права жыць па-за мяжой аселасці, нягледзячы на яўрэйскае паходжанне. Маці, Флора Восіпаўна Вярблоўская, была музыкантам.

У 1897 годзе сям’я Мандэльштамаў пераехала ў Пецярбург. Восіп атрымаў адукацыю ў Цянішаўскім вучылішчы (1900—1907), адной з найбольш прагрэсіўных тагачасных навучальных устаноў. У 1908—1910 вучыўся ў Сарбоне і ў Гайдэльбергскім універсітэце, у 1911—1917 (з перапынкамі) — на рамана-гярманскім аддзяленні гісторыка-філалагічнага факультэту Пецярбургскага ўніверсітэта.

У 1922 годзе ў Кіеве ажаніўся з Надзеяй Якаўлеўнай Хазінай і пераехаў у Маскву.

Творчасць

Пачынаў паэтычную кар’еру як сімваліст, паслядоўнік найперш Поля Верлена і Фёдара Салагуба, а таксама папярэдніка сімвалістаў — Фёдара Цютчава. У канцы 1912 года ўвайшоў у «цэх паэтаў» — купку акмеістаў на чале з Сяргеем Гарадзецкім і Мікалаем Гумілёвым. Мандэльштам склаў маніфест гэтага руху «Ранак акмеізму» (апублікаваны ў 1919). Паэтычныя пошукі гэтага перыяду выявіла дэбютная кніга вершаў «Камень» (выдавалася тройчы: у 1913, 1916 і 1922).

Вершы часу Першай сусветнай вайны і бальшавіцкай рэвалюцыі (1916—1920) склалі другую кнігу «Tristia» («кнігу скрухаў», назва паходзіць ад Авідыя), якая выйшла ў 1922 годзе ў Берліне. У кнізе яскрава прасочваецца эвалюцыя ад акмеістычнага, рацыянальнага, да іррацыянальнага, да паэтыкі найскладанейшых асацыяцый.

Мандэльштам пасля другога арышту ў 1938 годзе

З мая 1925 па кастрычнік 1930 настае перапынак у стварэнні вершаў. У гэты час піша прозу: аўтабіяграфія «Шум часу» (руск.: «Шум времени», 1923), «Егіпецкая марка» (па-руску: «Египетская марка», 1927). У 1928 годзе надрукаваны апошні прыжыццёвы паэтычны зборнік «Вершы» (па-руску: «Стихотворения»), а таксама кніга абраных артыкулаў «Пра паэзію» (па-руску: «О поэзии»). Займаецца таксама перакладамі на рускую (19 кніг за 6 гадоў), працаваў карэспандэнтам у газеце.

У 1930 годзе Восіп вяртаецца да напісання вершаў. У іх дэманстратыўна парывае не толькі з савецкай рэчаіснасцю, але і з культурнай традыцыяй у цэлым і бярэ на сябе місію стварэння новай культуры, якая не абапіраецца на дасягненні папярэднікаў у эсэ «Размова пра Дантэ» (па-руску: «Разговор о Данте»), 1933). У лістападзе 1933 года, на піку сваёй нянавісці да савецкага афіцыёзу, піша злую антысталінскую эпіграму «Мы живём, под собою не чуя страны…», за якую арыштаваны і накіраваны ў ссылку ў Чэрдынь на Урале. Пасля спробы самагубства пакаранне замененае на забарону пражывання ў вялікіх гарадах. Атрымаўшы дазвол выбраць іншае месца пасялення, Мандэльштам пераехаў у Варонеж (1934—1937).

Цягам наступных гадоў Мандэльштам напісаў некалькі вершаў, якія ўсхвалялі Сталіна (у тым ліку «Ода Сталіну»).

Апошнія гады жыцця

У маі 1937 года атрымаў дазвол выехаць з Варонежу. 5 мая 1938 года паўторна арыштаваны ў падмаскоўі і абвінавачаны ў «контаррэвалюцыйнай дзейнасці». 2 жніўня прыгавораны да 5 гадоў выпраўленчых лагероў і накіраваны па этапе ў лагер на Далёкі Усход, дзе 27 снежня памёр ад тыфу.

Рэабілітаваны па справе 1938 года ў 1956, па справе 1934 года — у 1987. Месцазнаходжанне магілы невядомае.

Ушанаванне памяці

• У 2001 годзе ва Уладзівастоку быў адчынены помнік.
• 4 верасня 2008 года адчынены помнік у Варонежы.
• 28 лістапада 2008 года адчынены помнік у Маскве.

Літаратура

• Восіп Эмілевіч Мандэльштам // Беларуская энцыклапедыя. У 18 т. Т. 10. Мінск, 2000. С. 77

Спасылкі

• Успаміны Яўгена Мандэльштама аб паходжанні сем’яў Мандэльштам і Вярблоўскіх
• Сямейная біяграфія Мандэльштамаў
• Восіп Мандэльштам на сайце «Стихия»
• Восіп Мандэльштам у Анталогіі рускай паэзіі
• Біяграфія Восіпа Мандэльштама
• Артыкул «Восіп Мандэльштам» у Электроннай яўрэйскай энцыклапедыі