Восіп Эмілевіч Мандэльштам

Восіп Мандэльштам
руск.: Осип Эмильевич Мандельштам
Асабістыя звесткі
Імя пры нараджэнні	Іосіф Эмільевіч Мандэльштам
Дата нараджэння	2 (14) студзеня 1891
Месца нараджэння	Варшава, Царства Польскае, Расійская імперыя[…]
Дата смерці	27 снежня 1938(1938-12-27)[…] (47 гадоў)
Месца смерці	Уладперпункт[d], Уладзівасток, Прыморская вобласць[d], Прыморскі край, РСФСР, СССР
Грамадзянства	Расійская імперыя СССР
Жонка	Надзея Якаўлеўна Мандэльштам[d]
Альма-матар	Гайдэльбергскі ўніверсітэт Санкт-Пецярбургскі дзяржаўны ўніверсітэт
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці	паэт, пісьменнік, перакладчык, літаратурны крытык, эсэіст
Кірунак	сімвалізм (да 1912) акмеізм
Мова твораў	руская мова
Подпіс
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Во́сіп Эмі́левіч Мандэльшта́м (2 (14) студзеня 1891, Варшава, Царства Польскае, Расійская імперыя — 27 снежня 1938, Уладзівастоцкі перасыльны пункт АДПУ (лагерны пункт Другая рэчка пад Уладзівастокам, Прыморскі край, РСФСР, СССР) — НКВД СССР, ГУЛАГ) — расійскі паэт, эсэіст, перакладчык і літаратурны крытык.

Біяграфія

Восіп Мандэльштам нарадзіўся 2 (14 студзеня) 1891 года ў Варшаве. Паходзіў з заможнай сям’і яўрэяў-літвакоў. Бацька, Эміль Веньямінавіч (1856—1938), быў майстрам пальчаткавай справы, купцом першай гільдыі, што давала яму права жыць па-за мяжой аселасці. Маці, Флора Восіпаўна Вярблоўская, была музыкантам. Пазней Восіп быў ахрышчаны ў метадыскай царкве.

У 1897 годзе сям’я Мандэльштамаў пераехала ў Пецярбург, дзе вучыўся ў Цянішаўскім вучылішчы (1900—1907), адной з найбольш прагрэсіўных тагачасных навучальных устаноў. У 1908—1910 гадах вучыўся ў Сарбоне і ў Гайдэльбергскім універсітэце, у 1911—1917 гадах (з перапынкамі) — на рамана-гярманскім аддзяленні гісторыка-філалагічнага факультэту Пецярбургскага ўніверсітэта.

У 1922 годзе ў Кіеве ажаніўся з Надзеяй Якаўлеўнай Хазінай і пераехаў у Маскву.

В. Мандэльштам у турме НКУС. 17 мая 1934

Апошнія гады жыцця

У маі 1937 года атрымаў дазвол выехаць з Варонежа. 5 мая 1938 года паўторна арыштаваны ў падмаскоўі і абвінавачаны ў «контаррэвалюцыйнай дзейнасці». 2 жніўня прыгавораны да 5 гадоў выпраўленчых лагероў і накіраваны па этапе ў лагер на Далёкі Усход, дзе 27 снежня памёр ад тыфу.

Рэабілітаваны па справе 1938 года ў 1956, па справе 1934 года — у 1987. Месцазнаходжанне магілы невядомае.

Творчасць

Пачынаў паэтычную кар’еру як сімваліст, паслядоўнік найперш Поля Верлена і Фёдара Салагуба, а таксама папярэдніка сімвалістаў — Фёдара Цютчава. У канцы 1912 года ўвайшоў у «цэх паэтаў» — купку акмеістаў на чале з Сяргеем Гарадзецкім і Мікалаем Гумілёвым. Мандэльштам склаў маніфест гэтага руху «Ранак акмеізму» (апублікаваны ў 1919). Паэтычныя пошукі гэтага перыяду выявіла дэбютная кніга вершаў «Камень» (выдавалася тройчы: у 1913, 1916 і 1922).

Вершы часу Першай сусветнай вайны і бальшавіцкай рэвалюцыі (1916—1920) склалі другую кнігу «Tristia» («кнігу скрухаў», назва паходзіць ад Авідыя), якая выйшла ў 1922 годзе ў Берліне. У кнізе яскрава прасочваецца эвалюцыя ад акмеістычнага, рацыянальнага, да іррацыянальнага, да паэтыкі найскладанейшых асацыяцый.

З мая 1925 па кастрычнік 1930 настае перапынак у стварэнні вершаў. У гэты час піша прозу: аўтабіяграфія «Шум часу» (руск.: «Шум времени», 1923), «Егіпецкая марка» (па-руску: «Египетская марка», 1927). У 1928 годзе надрукаваны апошні прыжыццёвы паэтычны зборнік «Вершы» (па-руску: «Стихотворения»), а таксама кніга абраных артыкулаў «Пра паэзію» (па-руску: «О поэзии»). Займаецца таксама перакладамі на рускую (19 кніг за 6 гадоў), працаваў карэспандэнтам у газеце.

У 1930 годзе Восіп вяртаецца да напісання вершаў. У іх дэманстратыўна парывае не толькі з савецкай рэчаіснасцю, але і з культурнай традыцыяй у цэлым і бярэ на сябе місію стварэння новай культуры, якая не абапіраецца на дасягненні папярэднікаў у эсэ «Размова пра Дантэ» (па-руску: «Разговор о Данте»), 1933). У лістападзе 1933 года, на піку сваёй нянавісці да савецкага афіцыёзу, піша злую антысталінскую эпіграму «Мы живём, под собою не чуя страны…», за якую арыштаваны і накіраваны ў ссылку ў Чэрдынь на Урале. Пасля спробы самагубства пакаранне замененае на забарону пражывання ў вялікіх гарадах. Атрымаўшы дазвол выбраць іншае месца пасялення, Мандэльштам пераехаў у Варонеж (1934—1937).

Цягам наступных гадоў Мандэльштам напісаў некалькі вершаў, якія ўсхвалялі Сталіна (у тым ліку «Ода Сталіну»).

Беларусь у творчасці

Палессе і Гомель згадваюцца ў жартоўным вершы «На Моховой семейство из Полесья…», які датуецца другой паловай 1920-х гадоў.

Беларускія пераклады

На беларускую мову творы В. Мандэльштама перакладалі Рыгор Барадулін, Васіль Зуёнак, Навум Гальпяровіч.

Ушанаванне памяці

• У 2001 годзе ва Уладзівастоку быў адчынены помнік.
• 4 верасня 2008 года адчынены помнік у Варонежы.
• 28 лістапада 2008 года адчынены помнік у Маскве.

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 10: Малайзія — Мугаджары / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2000. — Т. 10. — С. 77. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0169-9 (т. 10).

Спасылкі

• Успаміны Яўгена Мандэльштама аб паходжанні сем’яў Мандэльштам і Вярблоўскіх
• Сямейная біяграфія Мандэльштамаў(недаступная спасылка)
• Восіп Мандэльштам Архівавана 29 верасня 2007. на сайце «Стихия»
• Восіп Мандэльштам у Анталогіі рускай паэзіі
• Біяграфія Восіпа Мандэльштама
• Артыкул «Восіп Мандэльштам» у Электроннай яўрэйскай энцыклапедыі