Жупраны

Жупраны
Краіна	Беларусь
Вобласць	Гродзенская
Раён	Ашмянскі
Сельсавет	Жупранскі
Каардынаты	54°28′18″ пн. ш. 26°05′12″ у. д.HGЯO
Першае згадванне	XV стагоддзе
Ранейшыя назвы	Зубраны
Насельніцтва	745 чалавек (2010)
Часавы пояс	UTC+3
Тэлефонны код	+375 1593
Паштовы індэкс	231102
Аўтамабільны код	4
	Жупраны на Вікісховішчы

Жупра́ны^[3] (трансліт.: Župrany, руск.: Жупраны) — аграгарадок у Ашмянскім раёне Гродзенскай вобласці. Адміністрацыйны цэнтр Жупранскага сельсавета. Размешчаны за 10 км на ўсход ад Ашмян, на левым беразе ракі Ашмянкі.

Праз паселішча праходзіць рэспубліканская аўтадарога Барысаў — Вілейка — Ашмяны Р63.

Назва[правіць | правіць зыходнік]

Першапачаткова вёска мела назву «Зубраны», ад суседняй старажытнай Зубранскай пушчы, якая была багатая на зуброў. Пазней пад уплывам фанетычных змен назва вёскі ператварылася ў «Жупраны»^[4]. Паводле іншай версіі, назва мястэчка мае балцкае паходжанне і звязаная з літоўскім словам «Žuobris», якое абазначае архаічную саху^[5].

Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]

Першыя пісьмовыя згадкі пра мястэчка датуюцца XV стагоддзем. У 1407 вялікі князь Вітаўт даў Жупраны віленскаму ваяводзе Войцеху Манівіду. Каля трохсот гадоў належалі Радзівілам. Апошнім з дзевяці ўладальнікаў гэтага роду быў Караль Станіслаў Радзівіл «Пане Каханку». Пасля перайшло да Чапскіх. У канцы XVIII стагоддзя ў Жупранах было толькі 35 дамоў і тры вуліцы: Дворская, Сольская і Астравецкая. У 1854 годзе пачалося будаўніцтва мураванага Касцёла Святых апосталаў Пятра і Паўла. У 1863—1864 гадах мясцовыя сяляне прымалі ўдзел у паўстанні, якое адбылося на мясцовай базарнай плошчы.

У 1900 годзе тут быў пахаваны беларускі паэт Францішак Багушэвіч. Яго магіла знаходзіцца на могілках за касцёлам. Згодна з Рыжскім мірным дагаворам (1921) Жупраны апынуўся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, у Ашмянскім павеце Віленскага ваяводства.

У цэнтры мястэчка, пачатак XX ст.

У 1939 годзе Жупраны ўвайшлі ў БССР, дзе 12 кастрычніка 1940 года сталі цэнтрам сельсавета Ашмянскага раёна. З гэтай нагоды ў 1958 г. ў вёсцы быў адкрыты помнік паэту, адзін з двух помнікаў Ф.Багушэвічу на тэрыторыі Беларусі. 22 сакавіка 1970 годзе ў Жупранах адкрыўся Музей Францішка Багушэвіча, дзе захоўваюцца каля 300 экспанатаў, якія датычацца жыцця літаратурнага класіка^[4].

Насельніцтва[правіць | правіць зыходнік]

XIX стагоддзе: 1885 — каля 285 чал., 60 двароў.
XX стагоддзе: 1931 — 657 чал., 124 двары; 1971 — 423 чал., 121 двор; 1993 — 734 чал., 248 двароў^[6]; 1997 — 795 чал., 288 двароў^[7].
XXI стагоддзе: 2010 — 745 чал.

Інфраструктура[правіць | правіць зыходнік]

У Жупранах маецца паштовае аддзяленне сувязі, бібліятэка, Дом культуры, школа, сельсавет, дзіцячы сад, гандлёвы цэнтр, амбулаторыя^[1].

Эканоміка[правіць | правіць зыходнік]

Свінагадоўчая і малочнатаварная фермы, мехдвор^[1].

Культура[правіць | правіць зыходнік]

У школе дзейнічае музей Францішка Багушэвіча.

Славутасці[правіць | правіць зыходнік]

Магіла Ф. Багушэвіча

Касцёл Святых апосталаў Пятра і Паўла (1854—1875)
Могілкі яўрэйскія
Плябанія (кан. XIX — пач. XX стст.)
Помнік Францішку Багушэвічу (1958) — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр [2]шыфр

Зноскі

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 Марына Сліж У Жупраны - да Багушэвіча. Рэгіянальная газета (25 лютага 2010). Праверана 9 верасня 2011.
↑ Белпошта
↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2004. — 469 с. ISBN 985-458-098-9 (DJVU).
↑ ^4,0 ^4,1 Лукша, Г. А памяць жыве: 25 гадоў музею Ф. Багушэвіча ў Жупранах // Роднае слова. — Мн.: 1995. — № 3. — С. 70—71.
↑ [1]Віктар ШУКЕЛОВІЧ, Ці сапраўды Жупраны атрымалі назву ад зуброў? // "Ашмянскі веснік" ад 05.09.2017
↑ Валерый Шаблюк. Жупраны //Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1996. — С. 375.
↑ Жупраны // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.. — Мн.: БелЭн, 1998. — Т. 6: Дадаізм — Застава. — 576 с. — ISBN 985-11-0106-0 (т. 6), ISBN 985-11-0035-8. — С. 449.

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1996. — 527 с.: іл. ISBN 985-11-0041-2.
Żuprany // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XIV: Worowo — Żyżyn. — Warszawa, 1895. S. 855.

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Жупраны
Артыкул «Жыў, служыў і тварыў для народа» ў «Ашмянскім Весніку»
Жупраны на партале globus.tut.by (руск.)
Żuprany // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. — Tom XIV (Worowo — Żyżyn), 1895. — S. 855 (польск.)

[reg-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 Марына Сліж У Жупраны - да Багушэвіча. Рэгіянальная газета (25 лютага 2010). Праверана 9 верасня 2011.

[2] Белпошта

[3] Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2004. — 469 с. ISBN 985-458-098-9 (DJVU).

[art-4] 4,0 ^4,1 Лукша, Г. А памяць жыве: 25 гадоў музею Ф. Багушэвіча ў Жупранах // Роднае слова. — Мн.: 1995. — № 3. — С. 70—71.

[5] [1]Віктар ШУКЕЛОВІЧ, Ці сапраўды Жупраны атрымалі назву ад зуброў? // "Ашмянскі веснік" ад 05.09.2017

[6] Валерый Шаблюк. Жупраны //Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1996. — С. 375.

[БЭ6-7] Жупраны // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.. — Мн.: БелЭн, 1998. — Т. 6: Дадаізм — Застава. — 576 с. — ISBN 985-11-0106-0 (т. 6), ISBN 985-11-0035-8. — С. 449.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]