Жупраны

Аграгарадок Жупраны Касцёл Св. Пятра і Паўла ў Жупранах Краіна Беларусь Вобласць Гродзенская Раён Ашмянскі Сельсавет Жупранскі Каардынаты 54°28′18″ пн. ш. 26°05′12″ у. д. Першае згадванне XV стагоддзе Ранейшыя назвы Зубраны Насельніцтва 745 чалавек (2010) Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 1593 Паштовы індэкс 231102 Аўтамабільны код 4 Жупраны на карце Беларусі ±

Жупраны на Вікісховішчы

Жупра́ны (трансліт.: Župrany, руск.: Жупраны) — аграгарадок у Ашмянскім раёне Гродзенскай вобласці. Адміністрацыйны цэнтр Жупранскага сельсавета. Размешчаны за 10 км на ўсход ад Ашмян, на левым беразе ракі Ашмянкі.

Праз паселішча праходзіць рэспубліканская аўтадарога Барысаў — Вілейка — Ашмяны Р63.

Назва

Першапачаткова вёска мела назву «Зубраны», ад суседняй старажытнай Зубранскай пушчы, якая была багатая на зуброў. Пазней пад уплывам фанетычных змен назва вёскі ператварылася ў «Жупраны». Паводле іншай версіі, назва мястэчка мае балцкае паходжанне і звязаная з літоўскім словам «Žuobris», якое абазначае архаічную саху.

Гісторыя

Першыя пісьмовыя згадкі пра мястэчка датуюцца XV стагоддзем. У 1407 вялікі князь Вітаўт даў Жупраны віленскаму ваяводзе Войцеху Манівіду. Каля трохсот гадоў належалі Радзівілам. Апошнім з дзевяці ўладальнікаў гэтага роду быў Караль Станіслаў Радзівіл «Пане Каханку». Пасля перайшло да Чапскіх. У канцы XVIII стагоддзя ў Жупранах было толькі 35 дамоў і тры вуліцы: Дворская, Сольская і Астравецкая. У 1854 годзе пачалося будаўніцтва мураванага Касцёла Святых апосталаў Пятра і Паўла. У 1863—1864 гадах мясцовыя сяляне прымалі ўдзел у паўстанні, якое адбылося на мясцовай базарнай плошчы.

У 1900 годзе тут быў пахаваны беларускі паэт Францішак Багушэвіч. Яго магіла знаходзіцца на могілках за касцёлам. Згодна з Рыжскім мірным дагаворам (1921) Жупраны апынуўся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, у Ашмянскім павеце Віленскага ваяводства.

У цэнтры мястэчка, пачатак XX ст.

У 1939 годзе Жупраны ўвайшлі ў БССР, дзе 12 кастрычніка 1940 года сталі цэнтрам сельсавета Ашмянскага раёна. З гэтай нагоды ў 1958 г. ў вёсцы быў адкрыты помнік паэту, адзін з двух помнікаў Ф.Багушэвічу на тэрыторыі Беларусі. 22 сакавіка 1970 годзе ў Жупранах адкрыўся Музей Францішка Багушэвіча, дзе захоўваюцца каля 300 экспанатаў, якія датычацца жыцця літаратурнага класіка.

Насельніцтва

• XIX стагоддзе: 1885 — каля 285 чал., 60 двароў.
• XX стагоддзе: 1931 — 657 чал., 124 двары; 1971 — 423 чал., 121 двор; 1993 — 734 чал., 248 двароў; 1997 — 795 чал., 288 двароў.
• XXI стагоддзе: 2010 — 745 чал.

Інфраструктура

У Жупранах маецца паштовае аддзяленне сувязі, бібліятэка, Дом культуры, школа, сельсавет, дзіцячы сад, гандлёвы цэнтр, амбулаторыя.

Эканоміка

Свінагадоўчая і малочнатаварная фермы, мехдвор.

Культура

У школе дзейнічае музей Францішка Багушэвіча.

Славутасці

Магіла Ф. Багушэвіча

• Касцёл Святых апосталаў Пятра і Паўла (1854—1875)
• Могілкі яўрэйскія
• Плябанія (кан. XIX — пач. XX стст.)
• Помнік Францішку Багушэвічу (1958) —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр

Вядомыя асобы

• Браніслаў Іпалітавіч Загорскі (нар. 1935) — беларускі гісторык, педагог, кандыдат гістарычных навук (1971).
• Якаў Ромбра (1858—1922) — яўрэйскі асветнік, пісьменнік, журналіст.

Літаратура

• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1996. — 527 с.: іл. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0041-2.
• Żuprany // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XIV: Worowo — Żyżyn. — Warszawa, 1895. S. 855.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Жупраны
• Артыкул «Жыў, служыў і тварыў для народа» ў «Ашмянскім Весніку»
• Жупраны на партале globus.tut.by (руск.) 
• Żuprany // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. — Tom XIV (Worowo — Żyżyn), 1895. — S. 855 (польск.)