Нанкінская разня

Нанкінская разня
кіт.: 南京大屠殺
Бітва	Другая япона-кітайская вайна 1937-1945
Названа ад	Нанкін
Краіна	Кітайская рэспубліка
Знаходзіцца ў адміністрацыйнай адзінцы	Нанкін
Месцазнаходжанне	Нанкін
Дата	1937
Дата пачатку	13 снежня 1937
Дата заканчэння	2 лютага 1938
Эпоха	Другая япона-кітайская вайна 1937-1945
Колькасць загінулых	300 000 чал.
Адлюстроўваецца на	Terror in Minnie Vautrin's Nanjing: diaries and correspondence, 1937-38[d]
Злачынец	Imperial Japanese Army[d]
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Нанкінская разня (кіт. трад. 南京大屠殺, спр. 南京大屠杀, піньінь nánjīng dàtúshā) — эпізод Другой япона-кітайскай вайны, падчас якога ў Нанкіне, сталіцы Кітайскай Рэспублікі, японскія вайскоўцы здзейснілі масавыя забойствы і згвалтаванні грамадзянскага насельніцтва. Гвалт працягваўся на працягу шасці тыдняў, пачаўшыся 13 снежня 1937 года, у дзень, калі японцы авалодалі горадам. За гэты перыяд салдаты Японскай імператарскай арміі забілі, па розных ацэнках, ад 40 000 да больш за 500 000 кітайскіх грамадзянскіх асоб і раззброеных салдат, а таксама здзейснілі мноства згвалтаванняў і актаў марадзёрства. Некалькі галоўных вінаватых гэтых злачынстваў былі асуджаныя Міжнародным ваенным трыбуналам для Далёкага Усходу і Нанкінскім трыбуналам па ваенных злачынствах і пакараныя. Аднак меркаваны ключавы віноўнік, прынц Асака, які з’яўляўся членам японскай імператарскай сям’і, пазбег суда, бо раней атрымаў ад саюзнікаў па антыгітлераўскай кааліцыі імунітэт ад пераследу.

Так як большасць японскіх ваенных запісаў, прысвечаных падзеям Нанкінскай разні, была засакрэчана і знішчана неўзабаве пасля капітуляцыі Японіі ў 1945 годзе, гісторыкам невядома дакладная колькасць ахвяр гвалту. Міжнародны ваенны трыбунал для Далёкага Усходу ў 1948 годзе выказаў ацэнку, згодна з якой больш за 200 000 кітайцаў былі забітыя. Афіцыйная пазіцыя КНР кажа пра больш чым 300 000 і грунтуецца на ацэнцы Нанкінскага трыбунала па ваенных злачынствах 1947 года. З 1980-х гадоў агульная колькасць ахвяр з’яўляецца прадметам пастаянных навуковых дыскусій.

У снежні 2007 года былі прадстаўлены раней засакрэчаныя амерыканскія дакументы, уключаючы тэлеграму пасла ЗША ў Германіі, пасланую праз дзень пасля ўзяцця горада японцамі, у якой ён піша, што чуў, як пасол Японіі ў Берліне казаў пра 500 000 кітайцаў, знішчаных на маршы ад Шанхая да Нанкіна. Паводле архіўнага даследавання, тэлеграма, пасланая амерыканскім дыпламатам, кажа пра паўмільёна кітайцаў у Шанхаі і яшчэ шасці правінцыях.

Нанкінская разня застаецца і пытаннем палітычнага парадку дня, бо дыскусіі вакол яе рэгулярна закранаюць адчувальныя тэмы гістарычнага рэвізіянізму і японскага нацыяналізму, прыхільнікі якіх заяўляюць, што трагедыя была перабольшаная або цалкам сфабрыкаваная ў мэтах прапаганды. Так ці інакш, яна застаецца каменем перапоны ў адносінах Японіі як з Кітаем, так і з іншымі краінамі Азіяцка-Ціхаакіянскага рэгіёну, такімі, як Паўднёвая Карэя і Філіпіны.

Хаця ўрад Японіі прызнаў забойства вялікай колькасці некамбатантаў, марадзёрства і іншыя праявы гвалту ў захопленым японскай арміяй Нанкіне, а японскія ветэраны, якія служылі там, пацвердзілі, што жорсткасці мелі месца, невялікая, але гучная меншасць у японскім істэблішменце і грамадстве працягвала заяўляць, што нанесены ўрон быў чыста ваенным, а злачынствы не здзяйсняліся. Адмаўленне масавага забойства і рэвізіянісцкі падыход да гэтай гістарычнай падзеі сталі складовай часткай японскага нацыяналізму. У самой Японіі існуе рознае стаўленне да Нанкінскай разні, але толькі нешматлікія асобы адмаўляюць сам факт таго, што яна адбылася.

Ваенныя абставіны

У жніўні 1937 японская армія ўступіла ў Шанхай, дзе сустрэла жорсткае супраціўленне і панесла вялікія страты. Бітва была крывавай, бо абодва бакі ўпарта змагаліся ў блізкім баі ва ўмовах гарадской забудовы. Да сярэдзіны лістапада японцы захапілі Шанхай пры дапамозе бамбардзіроўкі з мора. З-за вялікіх страт і нізкага ўзроўню баявога духу войскаў Генеральны штаб у Токіа вырашыў не пашыраць ваенныя дзеянні. 1 снежня ён загадаў Цэнтральна-кітайскаму фронту які складаўся з дзвюх армій — Шанхайскай экспедыцыйнай арміі і 10-й — захапіць Нанкін, які быў у той момант сталіцай Кітайскай Рэспублікі.

Перанос сталіцы

Пасля паражэння ў бітве за Шанхай Чан Кайшы разумеў, што падзенне Нанкіна з'яўляецца пытаннем часу. Ён і яго паплечнікі палічылі, што не могуць дазволіць сабе рызыкаваць лепшымі войскамі ў палітычна важнай, але безнадзейнай абарончай бітве за сталіцу. Каб захаваць войска для будучых бітваў, вялікая яго частка была выведзена з горада. Стратэгіяй Чан Кайшы стала прытрымліванне рэкамендацый яго нямецкіх дарадцаў па прыцягненні японскай арміі ўглыб Кітая і выкарыстанні затым яго шырокай тэрыторыі ў якасці асноўнага абароннага актыву. Чан планаваў весці зацяжную вайну на знясіленне і выматаць японцаў у глыбіні Кітая.

Пакінуўшы генерала Тан Шэнчжы адказным за горад з прычыны бітвы, якая набліжалася, сам Чан і большасць яго дарадцаў накіраваліся ва Ухань, дзе заставаліся аж да нападзення на яе ў 1938.

План абароны Нанкіна

У прэс-рэлізе для замежных рэпарцёраў генерал Тан заявіў, што горад не капітулюе і будзе змагацца да смерці. У распараджэнні генерала было каля 100 000 салдат, у асноўным неавучаных, частка з іх прымала ўдзел у нядаўняй бітве за Шанхай. Каб спыніць уцёкі насельніцтва з горада, ён, у адпаведнасці з інструкцыяй, атрыманай ад Чан Кайшы, загадаў салдатам ахоўваць порт. Армія блакавала дарогі, знішчала лодкі і спальвала навакольныя вёскі, процідзейнічаючы маштабнай эвакуацыі.

Кітайскі ўрад пакінуў Нанкін 1 снежня, прэзідэнт з'ехаў 7-га. Лёс горада быў пакінуты на апеку Міжнароднага камітэта Нанкінскай зоны бяспекі, які ўзначальваў Ёнам Рабэ.

План абароны даволі хутка быў дыскрэдытаваны ўцёкамі са сваіх пазіцый кітайскіх частак, якія раней пацярпелі паражэнне ад японцаў у Шанхаі. Гэта не лепшым чынам адбілася на баявым духу абаронцаў горада, многія з якіх затым загінулі ў бітве за яго і падчас японскай акупацыі Нанкін.

Набліжэнне японскай арміі

Японскія ваенныя злачынствы, учыненыя на подступах да горада

Артыкул «Змаганне ў забойстве ста чалавек мячом», апублікаваная ў Tokyo Nichi Nichi Shimbun. Заголавак прамаўляе: «'Неімаверны рэкорд' (у змаганні па сечцы ста чалавек) — Мукаі 106—105 Нода — абодвум другім лейтэнантам патрабуюцца дадатковыя інінгі».

Хоць часовыя рамкі разні звычайна ўсталёўваюцца ў шэсць тыдняў пасля падзення Нанкіна, японская армія здзяйсняла злачынствы і за межамі гэтага перыяду. Многія злачынствы, як паведамлялася, былі здзейснены японскім войскам на маршы з Шанхая ў Нанкін.

Паводле японскага журналіста, прыкамандзіраванага да імперскай арміі ў гэты час, «прычына таго, што [10-я армія] прасоўваецца ў бок Нанкіна даволі хутка, у маўклівым разуменні салдатамі і афіцэрамі таго, што яны па шляху могуць рабаваць і гвалтаваць, як і каго хочуць».

Раманіст Тацудза Ісікава у сваёй кнізе «Жывыя салдаты» ярка апісвае жорсткасці, якія здзяйсняліся салдатамі 16-й дывізіі Шанхайскай экспедыцыйнай арміі на маршы з Шанхая ў Нанкін. Яго апісанні грунтуюцца на серыі інтэрв’ю з вайскоўцамі, якія пісьменнік запісаў у студзені 1938 ў Нанкін.

Магчыма, найбольш вядомым са зверстваў стала спаборніцтва ў забойстве людзей паміж двума японскімі афіцэрамі, артыкулы аб якім з’явіліся ў такійскай «Tokyo Nichi Nichi Shimbun» і англамоўным «Japan Advertiser». Спаборніцтва складалася ў тым, што два афіцэры імкнуліся як мага хутчэй забіць сто чалавек, выкарыстоўваючы толькі мячы, і змагаліся адзін з адным у дасягненні выніку на хуткасць. Асвятлялася яно японскай прэсай як спартыўная падзея са штодзённымі справаздачамі аб набраных балах. Ад 1967 года ў Японіі не цішэюць спрэчкі аб праўдзівасці газетных паведамленняў аб гэтым конкурсе.

У 2000-х гісторык Вакабаясі кінуў выклік тым японскім даследчыкам, якія заяўляюць аб выдуманым характары дадзенай падзеі, якая, нібыта, у рэальнасці была прадстаўлена як сапраўдная, дзякуючы змове з салдатамі для павышэння баявога духу нацыі (ямата). У 2005 акруговы суд у Токіа адхіліў пазоў ад сем’яў афіцэраў, якія зладзілі «спаборніцтва», заключыўшы, што «лейтэнанты прызнавалі свой намер забіць 100 чалавек» і што гісторыя не можа быць прызнана безумоўна выдуманай. Суддзя таксама засноўваўся на тым, што арыгінальныя публікацыі былі ўжо больш, чым шасцідзесяцігадовай даўнасці Гістарычнасць гэтай падзеі ў Японіі застаецца дыскусійнай.

Уцёкі цывільнага насельніцтва

З набліжэннем японскай арміі да Нанкіна кітайскае насельніцтва ў паніцы пакідала горад, асцерагаючыся не толькі небяспек маючай адбыцца бітвы, але таксама і наступстваў прымянення тактыкі выпаленай зямлі, якую выкарыстоўвалі кітайскія войскі.

Кітайцы падпальвалі будынкі ў паўночнай частцы горада, а таксама каля некалькіх гарадскіх варот. Спальваліся аб’екты ўнутры і па-за гарадскімі сценамі, будынак аднаго з міністэрстваў, вайсковыя баракі, лясы і іншая маёмасць, кошт якой склаў ад 20 да 30 мільёнаў долараў ЗША у цэнах 1937 года.

Стварэнне Нанкінскай зоны бяспекі

Асноўны артыкул: Нанкінская зона бяспекі

У Нанкіне таго часу пражывала шмат еўрапейцаў, якія займаліся гандлем і місіянерскай дзейнасцю. Пры набліжэнні японскай арміі большасць з іх пакінулі горад. Засталіся толькі 27 замежнікаў. Пяцёра з іх былі журналістамі, якія затрымаліся ў горадзе на некалькі дзён пасля яго падзення і пакінулі Нанкін 16 снежня. Пятнаццаць з астатніх дваццаці двух сфармавалі ў заходнім квартале камітэт, названы Міжнародным камітэтам Нанкінскай зоны бяспекі. Кіраўніком Камітэта стаў нямецкі бізнесмен Ён Рабэ, абраны, сярод іншага, таму, што ён быў членам НСДАП, а паміж Германіяй і Японіяй быў заключаны і дзейнічаў Антыкамінтэрнаўскі пакт.

Японскі ўрад загадзя пагадзіўся не атакаваць тыя часткі горада, у якіх не будуць знаходзіцца кітайскія вайскоўцы, а члены Камітэта змаглі пераканаць кітайскія ўлады прыбраць войскі з гэтай зоны.

1 снежня 1937 мэр Нанкіна Ма Чаацзюнь загадаў усім пакінутым у горадзе кітайцам сабрацца ў «зоне бяспекі». 7 снежня многія, уключаючы прадстаўнікоў улады, пакінулі горад, і Міжнародны камітэт стаў дэ-факта кіруючым органам у Нанкіне.

Прызначэнне прынца Асакі камандуючым

Прынц Ясухіка Асака ў 1940

Пасля путча маладых афіцэраў імператар Хірахіта сваім мемарандумам аддаліў прынца Асаку ад двара, негатыўна адгукнуўшыся аб яго паводзінах. Ён прызначыў апальнага прынца ў Нанкін для таго, каб той мог «зрабіць высновы». Лічыцца, што Хірахіта не ведаў пра ролю прынца ў Нанкінскай разні ці не пажадаў прызнаць такую.

5 снежня Асака вылецеў на самалёце з Токіа і трыма днямі пазней прыбыў на фронт. Ён сустрэўся з камандзірамі дывізій генерал-лейтэнантамі Кэсаго Накадзімай і Хэйсукэ Янагавай, якія праінфармавалі яго, што японцы практычна акружылі 300 000 кітайскіх салдат у ваколіцах Нанкіна, а папярэднія перамовы дазваляюць выказаць здагадку, што кітайцы здадуцца.

Прынца Асаку абвінавачваюць у тым, што ён выдаў загад «забівайце ўсіх палонных», тым самым, падаўшы фармальную падставу для злачынстваў, учыненых падчас бітвы і пасля яе. Некаторыя аўтары згодныя з тым, што прынц падпісаў для японскіх салдат у Нанкіне загад «забіць усіх палонных». Іншыя ж лічаць, што генерал-лейтэнант Ісаму Цё разаслаў такі загад за подпісам прынца, але без ведама апошняга. Аднак нават калі гэта было ініцыятывай знізу, прынц заставаўся камандуючым, то ёсць адказным за дзеянні даручаных яму войскаў, і не зрабіў нічога, каб спыніць бойню. Калі ж генерал Іванэ Мацуі прыбыў праз чатыры дні пасля яе пачатку, аднаго строгага загаду аказалася дастаткова, каб спыніць разню.

Хоць доля адказнасці прынца Асакі ў разні застаецца прадметам спрэчак, галоўная санкцыя, якая зрабіла гэта масавае забойства і іншыя ваенныя злачынствы Японіі ў Кітаі магчымым, была дадзена імператарам Хірахіта, які 5 жніўня 1937 года ўхваліў прапанову прадстаўнікоў японскай арміі не ўжываць пры абыходжанні з кітайскімі палоннымі абмежаванняў, што накладаюцца міжнародным правам.

Бітва за Нанкін

Асноўны артыкул: Бітва за Нанкін

Аблога горада

Японскія войскі працягвалі прасоўвацца наперад, прарваўшы апошнія рубяжы абароны кітайцаў. 9 снежня яны апынуліся пад сценамі Нанкіна.

Ультыматум аб капітуляцыі

Апоўдні 9 снежня японскія вайскоўцы раскідалі над горадам улёткі, патрабуючы яго здачы на працягу 24 гадзін і пагражаючы знішчэннем у выпадку адмовы.

Тым часам сябры Камітэта звязаліся з генералам Танам і прапанавалі яму план трохдзённага спынення агню, падчас якога кітайскія сілы маглі б адысці, не ўступаючы ў бой, а японскія заставаліся б на сваіх ранейшых пазіцыях.

Генерал Тан пагадзіўся, пры ўмове, што Камітэт змог бы атрымаць згоду на гэта Чан Кайшы, які ўжо адбыў у Ханькоу і перанёс туды сваю штаб-кватэру.

Ён Рабэ 9 снежня падняўся на борт амерыканскага ваеннага судна USS Panay і адправіў тэлеграмы Чан Кайшы і амерыканскаму пасланніку ў Ханькоу, а таксама японскім ваенным уладам у Шанхаі. На наступны дзень яго праінфармавалі, што Чан, які раней заяўляў, што Нанкін трэба абараняць «да апошняга чалавека», адхіліў прапанову.

Штурм горада і авалоданне Нанкінам

Іванэ Мацуі заязджае ў Нанкін

Японцы чакалі адказу на свой ультыматум, але адказу ад кітайскага боку да апошняга тэрміну, гэта значыць да 10 снежня, не было. Генерал Іванэ Мацуі чакаў яшчэ гадзіну, а затым загадаў узяць горад штурмам. Японская армія атакавала з некалькіх напрамкаў адначасова. 16-я дывізія Шанхайскай экспедыцыйнай арміі накіравалася да трох усходніх варот, 6-я дывізія 10-й арміі напала на заходнюю сцяну, а 9-я дывізія ШЭА пачала наступаць на ўчастку паміж імі.

12 снежня, падвяргаючыся цяжкаму артабстрэлу і бамбардзіроўцы з паветра, генерал Тан загадаў сваім падначаленым адступаць. Аднак замест арганізаванага адыходу пачаўся хаос. Некаторыя кітайскія салдаты пераапраналіся ў цывільнае адзенне, а многія іншыя былі застрэленыя кітайскімі ж сіламі аховы парадку пры спробах пакінуць горад.

13 снежня 6-я і 116-я дывізіі японскай арміі першымі ўвайшлі ў Нанкін, сустракаючы толькі нязначны супраціў яго абаронцаў. 9-я і 16-я дывізіі ў той жа самы час праніклі ў горад праз розныя вароты. Каля поўдня таго ж дня два невялікія атрады японскіх караблёў прысталі да абодвух берагоў ракі Янцзы.

У культуры і мастацтве

Японскія войскі пераследвалі адыходныя кітайскія часткі, асабліва на поўнач і на ўсход ад гарадскіх сцен. Хоць большасць крыніц кажа пра тое, што апошняя фаза бітвы была аднабаковым збіццём дэмаралізаванага і беглага праціўніка, некаторыя японскія гісторыкі лічаць, што пакінутыя кітайскія часткі ўсё яшчэ прадстаўлялі небяспеку для японцаў. Прынц Асака, даючы інтэрв’ю ваеннаму карэспандэнту, заявіў пазней, што трапіў у вельмі небяспечнае становішча, калі яго штаб трапіў у засаду, уладкаваную адступаючымі на ўсход ад горада кітайцамі. А з іншага боку ад горада японцы ў гэты час сустрэлі каля 20 000 кітайскіх салдат, якія спрабавалі выбрацца з раёна Сягуань.

Японская армі яправодзіла зачысткі ўнутры і па-за Нанкінскай зоны бяспекі. Так як частка горада па-за гэтай зонай была практычна цалкам эвакуіравана, японцы засяродзілі свае намаганні на ёй. Нанкінская зона бяспекі плошчай 3,85 км² была перапоўненая, увабраўшы ў сябе амаль усё пакінутае ў горадзе насельніцтва. Японскае камандаванне падзяліла гэтую зону на сектары адказнасці розных частак, каб выявіць унутры яе кітайскіх салдат, якія змянілі форму на цывільнае адзенне.

Масавыя забойствы

Сведкі, еўрапейцы і кітайцы, якія апынуліся ў Нанкін пасля яго падзення, паведамлялі аб тым, што на працягу наступных шасці тыдняў японцы здзяйснялі згвалтаванні, забойствы, акты марадзёрства, падпалы і іншыя злачынствы. Некаторыя з гэтых сведчанняў, такія, як дзённікі Ёна Рабэ і амерыканкі Міні Вотрын, зыходзяць ад замежнікаў, якія імкнуліся выратаваць кітайскае грамадзянскае насельніцтва. Іншыя прадстаўляюць сабой паказанні кітайцаў, журналістаў (заходніх і японскіх), якія выжылі ў разні, а таксама палявыя запісы ваенных. Амерыканскі місіянер Джон Магіі зняў 16-міліметровы фільм і зрабіў фатаграфіі Нанкінскай разні.

22 лістапада група з 15 замежнікаў на чале з Рабэ сфармавала Міжнародны камітэт і ўстанавіла Нанкінскую зону бяспекі, каб абараніць пакінутае грамадзянскае насельніцтва горада, якое налічвала ад 200 000 да 250 000 чалавек. Рабэ і амерыканскі місіянер Льюіс Смайт, сакратар Камітэта і прафесар сацыялогіі ў Нанкінскім універсітэце, запісалі дзеянні японскіх войскаў і накіравалі скаргі ў пасольства Японіі.

Змаганне ў забойстве

Асноўны артыкул: Змаганне ў забойстве ста чалавек мячом

У 1937 афіляваныя японскія газеты Osaka Mainichi Shimbun і Tokyo Nichi Nichi Shimbun, асвятлялі «конкурс» паміж двума японскімі афіцэрамі, Тасіякі Мукаі і Цуесі Надой з 16-й дывізіі. Гэта адбывалася ў перыяд да ўзяцця Нанкіна і афіцэры апісваліся як асобы, што жадалі высветліць, хто з іх першым засек 100 чалавек мячом. Па шляху з Цзюйжуна у Таншань (абодва горада размешчаны ў Цзянсу), Мукаі забіў 89 чалавек, а Нода — 78. Паколькі ніхто не забіў сотні, спаборніцтва працягвалася. Калі яны прыбылі да гары Цзыцзінь, Мукаі ўжо забіў 106, а Нода — 105 чалавек. Абодва афіцэры забілі сваіх сотых ахвяр у разгар бітвы, што не дазваляла ўсталяваць, хто з іх справіўся першым. Аднак журналісты Асамі Кадзуа і Судзукі Дзіра 13 снежня паведамілі ў Tokyo Nichi-Nichi Shimbun пра тое, што афіцэры вырашылі пачаць новае спаборніцтва, прысвечанае забойству ўжо 150 чалавек.

Пасля капітуляцыі абодва афіцэры былі арыштаваныя, асуджаныя, названыя «ворагамі цывілізаваных людзей» і расстраляныя ў Нанкіне.

Згвалтаванні

Фатаграфія, зробленая ў Сюйчжоу, цела жанчыны, з якой паступілі гэтак жа, як з дзяўчынай-падлеткам з выпадку № 5 у дакументальным фільме, знятым місіянерам Джонам Магіі

Выпадак № 5 з фільма місіянера: 13 снежня 1937 каля 30 японскіх салдат забілі 9 з 11 кітайцаў у доме нумар 5 у Сіньлункоу. Жанчына і яе дзве дачкі-падлеткі былі згвалтаваныя, прычым японцы засунулі ёй у похву бутэльку і кій. Васьмігадовая дзяўчынка атрымала колатае раненне, але яны з сястрой выжылі. Праз два тыдні пасля забойстваў іх выявіла пажылая жанчына (бачная на фота). Таксама на фатаграфіі бачныя целы загінулых

Міжнародны ваенны трыбунал для Далёкага Усходу ацаніў колькасць згвалтаваных у 20 000, не лічачы дзяцей і старых жанчын. Перад здзяйсненнем значнай часткі з іх салдаты шукалі жанчын у дамах мясцовага насельніцтва. Жанчын часта выкрадалі і затым падвяргалі групавым згвалтаванням.. Часта адразу пасля згвалтавання жанчын забівалі, нярэдка шляхам выдасканаленых здзекаў або праз засоўванне ў палавыя органы штыкоў, бутэлек, бамбукавых палак і іншых прадметаў. Для дзяцей выключэння не рабілася, злачынцы ўспорвалі іх, каб здзейсніць гвалт.

19 снежня 1937 святар Джэймс Макалум запісаў у сваім дзённіку:

Я не ведаю, дзе спыніцца. Ніколі я не чуў і не чытаў пра такую жорсткасці. Згвалтаванне! Згвалтаванне! Згвалтаванне! Мы налічылі як мінімум 1000 выпадкаў за ноч і шмат днём. У выпадку супраціву і нават намёку на незадавальненне яны наносяць штыкавое раненне або пасылаюць кулю. … Людзі ў істэрыцы … жанчын выносяць кожную раніцу, дзень і вечар. Здаецца, усёй японскай арміі дазволена тварыць усё, што заўгодна, чаго б яны ні захацелі

7 сакавіка 1938 Роберт Уілсан, хірург у кіраваным амерыканцамі Універсітэцкім шпіталі ў зоне бяспекі, напісаў у лісце сваёй сям’і: «Паводле кансерватыўных ацэнак, халаднакроўна забіта 100 000 чалавек, у тым ліку тысячы салдат, якія склалі зброю».

Ніжэй прыведзены дзве вытрымкі з яго лістоў сям’і ад 15 і 18 снежня 1937:

Разня грамадзянскіх жахае. Я б мог запоўніць цэлыя старонкі апісаннямі згвалтаванняў і жорсткасці, у якія амаль немагчыма паверыць. Ад сямі вулічных прыбіральшчыкаў, якія сядзелі ў сваёй канторы, калі на іх без прычыны напалі японскія салдаты, засталіся толькі два сколатыя штыкамі, якім удалося дабрацца да шпіталя, а пяцёра іх таварышаў былі забітыя на месцы

Дазвольце мне аднавіць у памяці некалькі выпадкаў, якія адбыліся за апошнія два дні. Мінулай ноччу ў дом кітайскага супрацоўніка шпіталя ўварваліся, і дзве жанчыны, яго сваячкі, былі згвалтаваныя. Дзве шаснаццацігадовыя дзяўчыны былі да смерці згвалтаваныя ў адным з лагераў бежанцаў. У сярэднюю школу пры ўніверсітэце, дзе знаходзіцца 8000 чалавек, япошкі прыходзілі 10 разоў за апошнюю ноч, перабіраючыся праз сцяну, крадучы ежу, вопратку і гвалтуючы, пакуль не адчулі задавальнення. Яны калолі штыкамі хлопчыка васьмі гадоў, нанёсшы яму пяць раненняў, у тым ліку адно, якое закранае страўнік, частка сальніка знаходзілася па-за брушнай паражніны. Думаю, ён будзе жыць.

У дзённіку Ёна Рабэ, які ён вёў падчас бітвы за горад і яго акупацыі японскай арміяй, апісаны шматлікія выпадкі жорсткасці японцаў. Запіс ад 17 снежня:

Двое японскіх салдат перабраліся праз сцяну і збіраліся ўламіцца ў мой дом. Калі я паказаўся, яны сказалі, што, нібыта, бачылі, як сцяну пералазяць двое кітайскіх салдат. Калі я паказаў ім партыйны значок, яны схаваліся тым жа спосабам. У адным з дамоў на вузкай вуліцы за сцяной майго саду жанчына была згвалтаваная, а затым параненая ў шыю штыком. Мне ўдалося выклікаць хуткую дапамогу, і мы адправілі яе ў шпіталь … кажуць, што мінулай ноччу каля 1000 жанчын і дзяўчат былі згвалтаваныя, каля ста дзяўчынак у адным толькі каледжы Цзіньлін… не чуваць нічога, акрамя згвалтаванняў. Калі мужы або браты ўступаюцца, іх прыстрэльваюць. Усё, што ты бачыш і чуеш — гэта жорсткасць і зверствы японскіх салдат.

Існуюць таксама сведчанні таго, што японцы прымушалі сем’і здзяйсняць інцэст. Сыноў прымушалі гвалтаваць маці, а бацькоў — дачок. Адна з цяжарных жанчын была згвалтаваная групай японскіх салдат і нарадзіла ўсяго праз некалькі гадзін пасля гэтага; дзіця выглядала фізічна цэлым (Robert B. Edgerton, Warriors of the Rising Sun). Манахаў, якія прынялі цэлібат, таксама прымушалі гвалтаваць жанчын.

Забойствы цывільных асоб

Хлопчык, забіты японскім салдатам ударам прыклада за тое, што не зняў перад японцам капялюш

Пасля заняцця Нанкіна японскай арміяй учыненыя яе салдатамі масавыя забойствы каштавалі жыцця 60 000 жыхароў горада, аднак дакладную колькасць ахвяр прывесці цяжка, паколькі многія целы былі спалены, выкінутыя ў раку Янцзы або закапаныя ў брацкіх магілах. Японскія ультра-нацыяналісты аспрэчваюць такія лічбы страт, некаторыя з іх нават сцвярджаюць, што ўсяго было забіта некалькі сотняў грамадзянскіх. Б. Кэмпбэл (англ.: B. Campbell) у артыкуле ў часопісе Sociological Theory апісаў Нанкінскую разню як генацыд, паказваючы, што знішчэнне насельніцтва працягвалася на працягу доўгага часу пасля відавочнай і упэўненай перамогі японцаў у бітве за горад. 13 снежня 1937 года Ён Рабэ запісаў у сваім дзённіку:

Толькі праехаўшы па горадзе, мы змаглі ацаніць маштаб шкоды. Кожныя 100—200 метраў ляжала мёртвае цела. Трупы цывільных, якія я агледзеў, мелі агнястрэльныя раненні ў спіну. Гэтыя людзі былі застрэленыя ззаду, калі спрабавалі ўцячы. Японцы хадзілі па горадзе групамі па 10-20 чалавек і рабавалі крамы… я на ўласныя вочы бачыў, як яны рабуюць кафэ нашага нямецкага пекара Гер Кіслінга. Гасцініца Хемпеля таксама была ўзламаная, як і амаль усе крамы па вуліцах Чуншан і Тайпін.

10 лютага 1938 года сакратар Пасольства Германіі Разэн напісаў у Міністэрства замежных спраў пра фільм, зняты вялебным Джонам Магіі, рэкамендуючы набыць яго. Вытрымкі з яго ліста, які захоўваўся ў палітычным архіве ў Берліне:

Падчас тэрору на аснове японскага валадарства ў Нанкіне — які ў значнай ступені працягваецца і цяпер — вялебны Джон Магіі, місіянер Амерыканскай Епіскапальнай Царквы, які знаходзіцца тут ужо амаль чвэрць стагоддзя, зняў фільм, што змяшчае красамоўныя сведчанні зверстваў японцаў… варта праглядзець яго і вызначыць, ці спрабавалі вышэйшыя чыны прадухіліць акты гвалту, якія працягваюцца і сёння.

13 снежня каля 30 японскіх салдат прыйшлі да кітайскага домаўладання па адрасе Сінлюгу #5 у паўднёва-ўсходняй частцы Нанкіна і запатрабавалі ўпусціць іх. Дзверы адчыніў домаўладальнік, магаметанін па імені Ha. Яны застрэлілі яго з рэвальвера, а затым і сп-ню Ha, якая пасля забойства Ha на каленях прасіла іх больш нікога не забіваць. С-ня Ha спытала іх, за што яны забілі яе мужа, і была таксама забітая. Сп-ня Ся была выцягнутая з-пад стала ў пакоі для гасцей, дзе яна спрабавала схавацца разам са сваім гадавалым дзіцем. Яна была распранутая і згвалтаваная адным ці больш з мужчын, а затым заколатая штыком у грудзі, а ў яе похву засунулі бутэльку. Дзіця было забіта штыком. Некаторыя салдаты затым перайшлі ў наступны пакой, дзе [знаходзіліся] бацькі сп-ні Ся, іх узрост — 76 і 74 гады, і дзве яе дачкі 16 і 14 гадоў. Яны збіраліся згвалтаваць дзяўчынак, калі бабуля паспрабавала абараніць іх. Салдаты застрэлілі яе з рэвальвера. Дзядуля абхапіў яе цела і быў забіты. Дзяўчынкі былі згвалтаваныя, старэйшая — 2-3, а малодшая — 3 мужчынамі. Старэйшая дзяўчынка затым была зарэзана, а ў яе похву засунулі кій. Малодшая таксама была заколатая, але пазбегла жудаснай долі сваёй сястры і маці. Затым салдаты закалолі штыком іншую сястру ва ўзросце 7-8 гадоў, якая таксама знаходзілася ў пакоі. Апошнімі ў доме забілі двух дзяцей Ha, 4 і 2 гадоў ад роду. Старэйшы быў заколаты, а галава малодшага рассечана мячом.

Целы кітайцаў, забітых японскімі войскамі каля ракі ў Нанкіне

На цяжарных жанчын палявалі спецыяльна, іх жываты праколвалі штыкамі, часта пасля згвалтавання. Тан Цзюньшань — сведка масавых забойстваў, якія здзяйсняліся адной з японскіх армій, што застаўся ў жывых, сведчыць:

Сёмай і апошняй у першым шэрагу была цяжарная жанчына. Салдат вырашыў, што можа згвалціць яе перад забойствам і, аддзяліўшы ад групы, адцягнуў прыкладна на дзесяць метраў у бок. Калі ён паспрабаваў здзейсніць згвалтаванне, жанчына аказала адчайны супраціў … салдат рэзка ўдарыў яе ў жывот штыком. Яна выдала апошні стогн, калі яе кішачнік вываліўся вонкі. Затым салдат зарэзаў плод, было выразна відаць яго пупавіну, і адкінуў яго ў бок.

Па словах ветэрана флоту Сё Мітані, «Армія выкарыстала сігнал трубы, які азначаў „Забівайце ўсіх кітайцаў, што ўцякаюць“». Тысячы людзей былі адведзеныя да ямы і забітыя ў месцы, якое стала вядома як «Роў дзесяці тысяч трупаў», траншэі даўжынёй каля 300 і шырынёй 5 метраў. Паколькі запісы не вяліся, колькасць закапаных там ацэньваецца ў 4000 — 20 000. Аднак большасць гісторыкаў лічыць, што іх было больш за 12 000.

Народ хуэй, кітайская пераважна мусульманская меншасць, таксама пацярпеў у разні, пасля якой адна мячэць была разбурана, а іншыя «запоўненыя трупамі». Валанцёры і імамы пахавалі па мусульманскім абрадзе больш за 100 сваіх супляменнікаў.

Бяссудныя пакаранні кітайскіх ваеннапалонных

6 жніўня 1937 імператар Хірахіта асабіста ўхваліў прапанову арміі ліквідаваць перашкоды, што абмяжоўваюць свабоду дзеянняў у дачыненні да кітайскіх ваеннапалонных рамкамі міжнароднага права. Дырэктыва таксама рэкамендавала штабным афіцэрам спыніць выкарыстанне самога тэрміна «ваеннапалонны».

Кітайскі ваеннапалонны перад абезгалоўліваннем, якое рыхтуецца вырабіць японскі афіцэр падчас Нанкінскай разні

Большая частка дэбатаў прыйшлася на 1970-я гады. У гэты час японцы абрыналіся на кітайскія заявы з нагоды Нанкіна з крытыкай, тлумачачы, што Пекін занадта верыць у асабістыя сведчанні і апісанні. Выказваліся сумневы ў карэктнасці запісаў аб пахаваннях і фатаграфій, прадстаўленых на Такійскім працэсе, якія аб’яўляліся сфабрыкаванымі урадам Кітая, штучна вырабленымі або няправільна адносяцца да падзей у Нанкіне.

Японцы сагналі 1 300 кітайцаў — салдат і цывільных — да Тайпінскай брамы і забілі іх там. Ахвяр спачатку падарвалі пры дапамозе мін, а затым аблілі гаручым і спалілі. Тых, хто пасля гэтага выжыў, закалолі штыкамі. Амерыканскія карэспандэнты Фрэнк Цілман Дурдзін і Арчыбальд Сціл паведамілі, што бачылі гару трупаў вышынёй у шэсць футаў ля гарадскіх варот Yijiang. Дурдзін, які працаваў на «The New York Times», праехаў па Нанкіне перад тым, як пакінуць горад. Ён чуў пастаянную кулямётную стральбу і стаў сведкам расстрэлу японцамі 200 кітайцаў на працягу дзесяці хвілін. Праз два дні ў сваім рэпартажы для The New York Times журналіст паведаміў, што вуліцы былі заваленыя трупамі, уключаючы жаночыя і дзіцячыя.

Паводле сведчання місіянера Ральфа Л. Філіпса, прадстаўленага амерыканскаму камітэту, што праводзіў расследаванне (U. S. State Assembly Investigating Committee), яго «прымусілі глядзець, як джапы вытрыбушылі кітайскага салдата», а таксама «засмажылі і з’елі яго сэрца і печань».

Рабаванні і падпалы

Траціна горада была знішчана ў выніку пажараў, выкліканых падпаламі. Паведамлялася, што японскія войскі закідвалі паходнямі як свежавыбудаваныя ўрадавыя будынкі, так і жылыя дамы. Сур’ёзна разбураныя былі і тэрыторыі за межамі гарадскіх сцен. Салдаты рабавалі і багатых і бедных. Адсутнасць супраціву кітайцаў азначала, што яны маглі браць усё, што хочуць, што вылілася ў шырокамаштабнае марадзёрства і рабаванні.

17 снежня старшыня Ён Рабэ накіраваў у адрас Кіёшы Фукуі, другога сакратара японскага пасольства, скаргу. Вось вытрымка з яе:

Іншымі словамі, 13-га чысла, калі вашы сілы ўвайшлі ў горад, мы сабралі амаль усё насельніцтва ў Зоне, вельмі мала пашкоджанай агнём артылерыі і без усякай шкоды ад марадзёрства кітайскіх салдат нават пры падзенні горада … усе 27 ураджэнцаў Захаду і наша кітайскае насельніцтва на той момант былі ўражаны маштабам рабаванняў, згвалтаванняў і забойстваў, ініцыяваных вашымі салдатамі 14-га. Усё, пра што мы просім у нашым пратэсце, гэта аднаўленне парадку ў вашых частках і вяртанне горада да нармальнага жыцця як мага хутчэй. У гэтай справе мы гатовыя супрацоўнічаць з вамі і дапамагаць усім, чым толькі зможам. Але нават мінулым вечарам паміж 8 і 9 гадзінамі, калі восем еўрапейцаў з нашага камітэта прайшлі па Зоне, мы не выявілі ні аднаго японскага патруля ні ў яе межах, ні на ўваходах у яе!.

Нанкінская зона бяспекі і роля замежнікаў

Нешматлікія еўрапейцы, якія засталіся ў Нанкіне, імкнуліся выратаваць кітайскае насельніцтва. Быў арганізаваны Міжнародны камітэт, на чале якога стаў Ён Рабэ. Камітэт арганізаваў Нанкінскую зону бяспекі, у якой схавалася каля 200 тысяч чалавек.

Японскія часткі да некаторай ступені паважалі статут зоны; да пачатку акупацыі ў ёй разарваліся ўсяго некалькі выпадковых снарадаў. У хаосе штурму горада ў зоне бяспекі таксама адбываліся забойствы, але маштаб гвалту ў іншых частках Нанкіна быў не ў прыклад значнейшым.

Японскія салдаты здзяйснялі ў межах зоны акцыі, якія былі часткай больш буйных масавых забойстваў. Міжнародны камітэт апеляваў да японскай арміі, прычым Рабэ выкарыстаў для гэтага свой статус члена нацысцкай партыі, але безвынікова. Рабэ пісаў, што час ад часу японцы пранікалі ў зону па сваім жаданні, вывелі адтуль некалькі сотняў мужчын і жанчын і ці забівалі іх усіх разам, або гвалтавалі і забівалі потым.

Да 5 лютага 1938 камітэт прадставіў японскаму пасольству ўсе 450 выпадкаў забойстваў, згвалтаванняў і іншых парушэнняў парадку японскімі салдатамі, пра якія было паведамлена, калі амерыканскія, брытанскія і нямецкія дыпламаты вярнуліся ў свае пасольствы.

«Выпадак 5 — ноччу 14 снежня было шмат выпадкаў, калі японскія салдаты ўваходзілі ў дамы і гвалтавалі жанчын, альбо адводзілі іх з сабой. Гэта выклікала паніку сярод насельніцтва і сотні жанчын схаваліся ўчора ў кампусе Цзіньлінскага каледжа»

«Выпадак 10 — ноччу 15 снежня група японскіх салдат ўварвалася ў будынкі Універсітэта Нанкіна у Tao Yuen і згвалтавала там 30 жанчын, некаторых з іх гвалтавалі па шэсць мужчын.»

«Выпадак 13 — 18 снежня, 4 гадзіны дня, у доме No. 18 у I Ho Lu, японскія салдаты хацелі адабраць у мужчыны партабак, а калі ён завагаўся, адзін з іх ударыў яго штыком у галаву. Мужчына цяпер ва Універсітэцкім шпіталі і мы не чакаем, што ён выжыве.»

«Выпадак 14 — 16 снежня, сем дзяўчат (узрост ад 16 да 21) былі забраныя з Ваеннага каледжа. Вярнуліся пяць. Кожную з іх штодня гвалтавалі па 6-7 разоў — паведамлена 18 снежня.»

«Выпадак 15 — каля 540 бежанцаў сабраліся па адрасе #83 і 85 па Кантонскай дарозе … больш за 30 жанчын і дзяўчынак згвалтаваныя. Жанчыны і дзеці плачуць усю ноч. Становішча ў кампаундзе горшае, чым мы можам апісаць. Калі ласка, акажыце нам дапамогу.»

«Выпадак 16 — кітайская дзяўчынка па імені Loh, якая жыла разам з маці і братам у адным з цэнтраў для бежанцаў ўнутры Зоны бяспекі застрэленая японскім салдатам у галаву. Ёй было 14. Інцыдэнт адбыўся каля Kulin Ssu, вядомага храма на мяжы зоны для бежанцаў …»

«Выпадак 19-30 студзеня, каля 5 гадзін вечара. Мистэр Сонэ (з Нанкінскай тэалагічнай семінарыі) быў акружаны некалькімі сотнямі жанчын, якія прасілі яго не прымушаць іх вяртацца ў свае дамы 4 лютага. Яны казалі, што могуць быць згвалтаваны або забітыя ў гэтым выпадку … адна 62-гадовая жанчына пайшла да сябе дадому ў раёне Hansimen і японскія салдаты з’явіліся ноччу, каб згвалціць яе. Яна сказала, што занадта старая. Тады салдаты засунулі ў яе палку. Але яна выжыла і вярнулася.»

Лічыцца, што Рабэ выратаваў ад 200 000 да 250 000 кітайцаў .

Прычыны

Джонатан Спенс піша, што "адназначнага тлумачэння гэтай трагічнай падзеі знайсці не атрымліваецца. Японскія салдаты, якія чакалі лёгкай перамогі, замест гэтага месяцамі ваявалі і панеслі куды больш сур’ёзныя страты, чым меркавалі. Яны былі стомлены, азлоблены, адчувалі фрустрацыю і стомленасць. Кітайскіх жанчын не было каму абараніць, мужчыны ці адсутнічалі, ці былі бяссільныя. У вайны, да гэтага часу не абвешчанай, не было ясных і вымерна мэтаў. Магчыма, яны лічылі ўсіх кітайцаў незалежна ад полу і ўзросту прыдатнымі на ролю ахвяры.

• 
  Фатаграфія з нанкінскага альбома Itou Kaneo з ваенна-паветранага падраздзялення японскага флота
• 
  Мёртвае дзіця. Фатаграфія, верагодна, была зроблена Бернардам Сіндбергам
• 
  Захопленых у палон кітайцаў закопваюць у зямлю жыўцом.
• 
  Шкілеты ахвяр Нанкінскай разні.

Рэакцыя Мацуі на масавыя забойствы

18 снежня 1937 генерал Іванэ Мацуі пачаў разумець маштабы згвалтаванняў, забойстваў і марадзёрства ў горадзе. Ён станавіўся ўсё больш устрывожаным з-за таго, што адбывалася. Паведамлялася, што генерал сказаў аднаму са сваіх грамадзянскіх памагатых: "Цяпер я ўсведамляю, што мы, самі таго не жадаючы, прывялі да самага сумнага эфекту. Калі я думаю пра пачуцці многіх маіх кітайскіх сяброў, якія пакінулі Нанкін і пра будучыню дзвюх краін, я магу адчуваць толькі дэпрэсію. Я вельмі самотны і не магу нават радавацца гэтай перамозе. Ён дазволіў адценню шкадавання пратачыцца ў сваю прамову для прэсы: «Асабіста я адчуваю шкадаванне з-за пакут людзей, але войска павінна працягваць, пакуль Кітай не раскаецца. Цяпер зіма і пара года дае нам час для рэфлексіі. Я выказваю сваё шчырае і глыбокае спачуванне мільёнам нявінных людзей.» У дзень Новага Года Мацуі ўсё яшчэ быў прыгнечаны з-за паводзінаў японскіх салдат у Нанкіне. Вось вытрымка з тоста, які ён прапанаваў японскаму дыпламату: «Мае людзі зрабілі нешта вельмі няправільнае і вартае шкадавання.».

Спыненне гвалту

У канцы студзеня 1938 японская армія прымусіла ўсіх бежанцаў з Нанкінскай зоны бяспекі вярнуцца ў свае дамы, тут жа заявіўшы, што «парадак адноўлены».

Пасля пачатку працы weixin zhengfu (калабарацыянісцкага ўрада) у 1938 годзе, парадак сапраўды вярнуўся ў Нанкін і колькасць зверстваў з боку японскіх салдат сур’ёзна зменшылася.

18 лютага 1938 года Міжнародны камітэт быў прымусова перайменаваны ў «Нанкінскі міжнародны камітэт выратавання» (англ.: Nanking International Rescue Committee) і Зона бяспекі фактычна спыніла функцыянаваць. Апошні лагер бежанцаў зачыніўся ў маі таго ж года.

Водгук Мацуі і прынца Асака

У лютым 1938 прынц Асака і генерал Мацуі былі адкліканы ў Японію. Мацуі выйшаў у адстаўку, але Асака заставаўся членам Вышэйшага ваеннага савета да заканчэння вайны ў жніўні 1945. У жніўні 1939 ён атрымаў званне генерала, хоць больш ніколі не камандаваў войскамі.

Колькасць загіблых

Асноўны артыкул: Ацэнкі колькасці загінуўшых у Нанкінскай разні

Ацэнкі колькасці ахвяр Нанкінскай разні адрозніваюцца ў залежнасці ад таго, якой тэрыторыяй і якім прамежкам часу прапануецца абмяжоўваць геаграфічныя і часовыя рамкі дадзенай падзеі.

Ступень гвалту з'яўляецца прадметам дыскусіі, з лічбамі, якія вар'іруюцца ад некалькіх сотняў чалавек у некаторых японскіх даследчыкаў да 300 000 загінулых. Гісторык Такусі Касахара лічыць, што ахвяр было "больш за 100 000 і бліжэй да 200 000, або, магчыма больш", спасылаючыся на сваю ўласную кнігу. Гэтая ацэнка ўключае тэрыторыю за межамі Нанкіна, вызначаную самім аўтарам. Хіросі Ёсіда ў сваёй кнізе піша пра "больш чым 200 000». Таміё Хора - пра 50 000 - 100 000 загінулых.

Гісторыкі, якія прытрымліваюцца мэйнстрымных пазіцый, кажуць пра колькасць забітых ад 40 000 да больш чым 300 000. Паводле высноў Міжнароднага ваеннага трыбунала для Далёкага Усходу, ацэнка колькасці забітых у Нанкіне і яго ваколіцах складае каля 200 тысяч чалавек. Гэтая ацэнка грунтуецца на дадзеных пахавальных і іншых арганізацый, якія далі паказанні аб 155 тысячах пахаваных цел. Яна не ўключае патопленых, спаленых і тых, хто быў закапаны ў агульныя магілы.

Згодна з вердыктам Нанкінскага трыбунала па ваенных злачынствах ад 10 сакавіка 1947 года, гаворка ідзе пра «больш чым 190 тысячах забітых грамадзянскіх і расстраляных з кулямётаў кітайскіх салдатах, чые целы былі спалены з мэтай знішчэння доказаў. Акрамя таго ўлічаны больш за 150 тысяч ахвяр варварскіх актаў, пахаваных дабрачыннымі арганізацыямі. Агулам выходзіць больш за 300 тысяч ахвяраў». Аднак, гэтая ацэнка ўлічвае абвінавачванне японскай арміі ў забойстве 57 418 кітайскіх ваеннапалонных у Муфушане, а апошнія даследаванні кажуць пра тое, што там знайшлі сваю смерць ад 4 000 да 20 000, а таксама ўключае 112 266 целаў, пахаваных арганізацыяй Chongshantang, чые дадзеныя сучасныя гісторыкі схільныя лічыць перабольшанымі, калі не зусім выдуманымі. Боб Вакабаясі робіць з гэтага выснову, што ацэнка ў 200 000 няпэўная. Ікухіка Хата лічыць лічбу ў 300 000 "сімвалічнай" і закліканай апісаць пакуты кітайцаў у гады вайны, а не вынікам рэальных падлікаў.

Некаторыя даследчыкі мяркуюць, што было забіта ад 40 000 да 60 000 чалавек, што супадае з дадзенымі з трох крыніц - афіцыйнага часопіса Чырвонай Арміі тых гадоў, запісаў членаў Міжнароднага камітэта і лістом Ёна Рабэ.. Ён Рабэ, старшыня Міжнароднага камітэта Нанкінскай зоны бяспекі, сапраўды, пісаў пра 50-60 тысяч загінуўшых.. Аднак Эрвін Вікерт, выдавец "Дзённікаў Ёна Рабэ", паказвае, што «верагодна, ацэнка Рабэ прыніжаная, бо ён не меў магчымасці ведаць абстаноўку ва ўсёй зоне муніцыпалітэта падчас найбольшага размаху забойстваў, больш за тое, многія кітайскія часткі адводзіліся японцамі да Янцзы і знішчаліся за горадам. Але ніхто пры гэтым не займаўся падлікамі колькасці забітых.»

Лічба ў 300 000 была ўпершыню агучана ў 1938 годзе Гаральдам Цімперслі, журналістам, які засноўваў свае дадзеныя на прамых сведчаннях ахвяр разні. Іншыя крыніцы, у тым ліку Айрыс Чан, аўтара кнігі "Згвалтаванне Нанкіна", таксама заключаюць, што агульная колькасць ахвяр дасягала 300 000. У снежні 2007 былі прадстаўлены раней засакрэчаныя амерыканскія дакументы, уключаючы тэлеграму амбасадара ЗША ў Нямеччыне, дасланую праз дзень пасля ўзяцця горада японцамі, у якой ён піша, што чуў, як пасол Японіі ў Берліне казаў аб 500 000 кітайцаў, знішчаных на маршы ад Шанхая да Нанкіна. Паводле архіўнага даследавання, тэлеграма, дасланая амерыканскім дыпламатам, кажа пра паўмільёна кітайцаў у Шанхаі і яшчэ шасці правінцыях.

У 2010 годзе Сумесны япона-кітайскі камітэт гістарычных даследаванняў (англ.: Japan-China Joint History Research Committee) арганізаваў сустрэчу, на якой японскія даследчыкі назвалі максімальную колькасць у 200 000 ахвяр з іншымі ацэнкамі ў 40 і 20 тысяч. Кітайскія ж прытрымліваліся лічбы ў 300 000.

Геаграфія і працягласць Нанкінскай разні

Найбольш кансерватыўны пункт гледжання абмяжоўвае вобласць разні некалькімі км^² часткі горада, вядомай як Зона бяспекі, дзе грамадзянскае насельніцтва апынулася засяроджаным пасля ўварвання. Многія японскія гісторыкі паказваюць на той факт, што падчас японскай акупацыі ў Нанкіне знаходзіліся 200 000 - 250 000 чалавек, першакрыніцай з'яўляюцца запісы Ёна Рабэ. Такім чынам, яны лічаць, што ацэнка страт у 300 000 змяшчае буйное перабольшанне.

Аднак многія гісторыкі ўключаюць у свае разлікі найшмат больш шырокую тэрыторыю вакол горада. Гэта, напрыклад, раён Сягуань (паўночныя прадмесці Нанкін плошчай каля 31 км², а таксама іншыя зоны і ўскраіны. Насельніцтва гэтага "вялікага Нанкіна" складала ад 535 000 да 635 000 мірных жыхароў і салдат непасрэдна перад пачаткам японскай акупацыі. Некаторыя гісторыкі ўключаюць сюды і шэсць акругаў вакол горада, вядомых як спецыяльны муніцыпалітэт Нанкін (англ.: Nanking Special Municipality).

Прамежак часу, у які ўклаліся падзеі, звычайна таксама абумоўліваюць іх геаграфіяй: чым раней японскія войскі ўступалі на тую ці іншую тэрыторыю, тым ён для яе аказваецца больш працяглым. Бітва за Нанкін скончылася 13 снежня, калі дывізіі японскай арміі аказаліся ўнутры гарадскіх сцен. Такійскі ваенны трыбунал зыходзіў з працягласці разні ў шэсць тыдняў. Больш кансерватыўныя адзнакі кажуць аб пачатку збіцця 14 снежня, калі японцы ўварваліся ў Зону бяспекі. Аднак некаторыя гісторыкі адлічваюць пачатак забойстваў з сярэдзіны лістапада - пачатку снежня, калі японцы праніклі ўнутр правінцыі Цзянсу, а іх канчатак да канца сакавіка 1938 года.

Розныя ацэнкі

Японскія гісторыкі, у залежнасці ад прыманага імі ў кожным выпадку прамежку часу і геаграфічных абмежаванняў, даюць шырокі роскід ацэнак колькасці загінулых грамадзянскіх ад некалькіх тысяч да 200 000 чалавек. Ацэнка знізу, якая зыходзіць ад аднаго з іх, складае 40 000.

Крыніцы на кітайскай мове схіляюцца да таго, што ахвяр было больш за 200 000. Напрыклад, пасляваеннае расследаванне Нанкінскага гарадскога суда выдала вынік у 295 525 чалавек, 76 % з якіх былі мужчынамі, 22 % жанчынамі і 2 % дзецьмі.

Тайваньская дакументальная праца з 42 частак, якая ўбачыла свет у 1995—1997 гадах пад назвай «Цаля крыві за цалю зямлі» (An Inch of Blood For An Inch of Land) (一寸河山一寸血), змяшчае выснову пра 340 000 кітайцаў, якія загінулі ў Нанкіне ў выніку японскага ўварвання: 150 000 ад бамбардзіровак і артылерыйскіх абстрэлаў за пяць дзён самой бітвы і 190 000 падчас масавых забойстваў. Гэтыя даследаванні грунтуюцца на матэрыялах Такійскага працэсу.

Трыбуналы па ваенных злачынствах

Неўзабаве пасля капітуляцыі Японіі вышэйшыя афіцэры японскай арміі ў Нанкіне былі аддадзены пад суд. Генерал Мацуі паўстаў перад Міжнародным ваенным трыбуналам для Далёкага Усходу па абвінавачванні ў «наўмысным і безразважным» ігнараванні свайго абавязку «распачаць адэкватныя крокі для належнага захавання і прадухілення парушэнняў» Гаагскіх канвенцый. Хісаа Тані, генерал-лейтэнант 6-й дывізіі японскай арміі ў Нанкіне, стаў падсудным Нанкінскага трыбуналу па ваенных злачынствах.

Іншых японскіх вайскоўцаў, адказных за Нанкінскую разню, не судзілі. Прынц Катахіта, начальнік штаба імператарскай арміі Японіі падчас разні, памёр да завяршэння вайны ў маі 1945. Прынц Асака атрымаў імунітэт як член імператарскай сям’і. Ісаму Цё, яго памочнік, якога многія гісторыкі лічаць адказным за мемарандум, які заклікаў «забіваць захопленых», здзейсніў самагубства падчас абароны Акінавы.

• 
  Міжнародны ваенны трыбунал для Далёкага Усходу, вядомы як Іцігайскі суд («Ichigaya Court»), паколькі праводзіўся ў былой штаб-кватэры японскай арміі ў Іцігая, Токіа
• 
  Генерал Генерал Мацуі
• 
  Генерал Хісаа Тані

Прадастаўленне імунітэту прынцу Асака

1 мая 1946 прадстаўнікі Вярхоўнага камандавання саюзнікаў дапыталі Ясухіка Асака, былога камандуючага войскамі ў горадзе на грэбні гвалту, аб яго датычнасці да Нанкінскай разні. Справаздача аб гэтым была прадстаўлена Міжнароднай секцыі абвінаваўцаў Такійскага трыбунала. Асака адмаўляў здзяйсненне масавых забойстваў і заяўляў, што ніколі не атрымліваў скаргаў на дзеянні сваіх войскаў. Незалежна ад яго рэальнай вінаватасці, прынц так ніколі і не паўстаў перад Міжнародным ваенным трыбуналам для Далёкага Усходу, — як мінімум, часткова, з-за пакта, заключанага паміж генералам Макартурам і Хірахіта, паводле якога самому імператару і членам яго сям’і быў прадастаўлены імунітэт ад пераследу.

Доказы і паказанні

Тэлеграма Гаральда Цімперлі ад 17 студзеня 1938 года, якая апісвае зверствы.

Нанкінская фаза працэсу пачалася ў ліпені 1946 года. Доктар Роберт Уілсан, хірург і член Міжнароднага камітэта Нанкінскай зоны бяспекі, выступаў першым сведкам абвінавачвання.

Выступалі і іншыя члены Камітэта, уключаючы выкладчыка Бэйтса і місіянера Джона Магіі. Джордж Ашмар Фітч, Льюіс Сміт і Джэймс Макалум запісалі свае паказанні, прыклаўшы да іх дзённікі і лісты.

Іншым доказам абвінавачвання стала тэлеграма, адпраўленая Гаральдам Цімперлі, перахопленая і расшыфраваная амерыканцамі 17 студзеня 1938.

Адна з кніг аўтара па імені Hsü, «Дакументы Нанкінскай зоны бяспекі», таксама была прадстаўлена ўвазе суда.

Паводле асабістага дзённіка Мацуі, праз дзень пасля таго, як ён 17 снежня 1937 года здзейсніў цырыманіяльны ўрачысты ўезд у Нанкін, ён праінструктаваў камандзіраў узмацніць вайсковую дысцыпліну і пастарацца выкараніць сярод салдат пагардлівае стаўленне да кітайцаў.

7 лютага 1938 Мацуі прамовіў прамову на памінальнай службе па японскіх афіцэрах і салдатах Шанхайскіх экспедыцыйных сіл, якія загінулі ў бітвах. Domei News Agency паведаміла, што ён у прысутнасці афіцэраў высокага рангу адстойваў неабходнасць «пакласці канец розным правінам, якія наносяць шкоду дысцыпліне японскай арміі.»

Запіс у дзённіку Мацуі за гэты дзень абвяшчае: «Сёння я мог толькі адчуваць сум і адказнасць, якія перапаўняюць маё сэрца. Прычына гэтага ў няправільных паводзінах арміі пасля падзення Нанкіна і неплацежаздольнасці аўтаномнага ўрада і іншых палітычных планаў.»

Абарона Мацуі

Абарона Мацуі вар’іравалася ад адмаўлення масавых актаў гвалту да пазбягання ўласнай адказнасці за тое, што ўсё ж адбылося. У рэшце рэшт ён зрабіў мноства ўзаемавыключальных сцвярджэнняў.

Падчас допытаў у турме Сугама на дасудовым этапе Мацуі паказаў, што даведаўся пра мноства злачынстваў сваіх падначаленых ад японскіх дыпламатаў, якія прыехалі ў Нанкін 17 снежня 1937.

У судзе ён адмаўляў, што быў афіцыйна азнаёмлены з дзейнасцю консулаў, такіх, як Фукуа Кіёсі (Fukui Kiyoshi) і аташэ Фукуда Такуясу, якія мелі справу з пратэстамі, што падаюцца Міжнародным камітэтам Нанкіна.

У судзе ён адмаўляў, што быў афіцыйна азнаёмлены з дзейнасцю консулаў, такіх, як Фукуі Кіёсі (Fukui Kiyoshi) і аташэ Фукуда Токуясу (Fukuda Tokuyasu), якія мелі справу з пратэстамі, што падаюцца Міжнародным камітэтам Нанкіна.

На дасудовым этапе Мацуі казаў, што адзін афіцэр і тры салдаты былі судзімыя за свае злачынствы палявым судом, прычым афіцэр прысуджаны да смяротнага пакарання.

У сваіх пісьмовых паказаннях Мацуі ўказаў, што загадаў сваім афіцэрам расследаваць масавыя забойствы і распачаць неабходныя дзеянні. Аднак на судзе ён заявіў, што паводзіны салдат знаходзіліся па-за ягонай юрысдыкцыяй, бо ён не займаў пасады, да кампетэнцыі якой ставіліся б дысцыпліна і мараль у войсках.

Мацуі сцвярджаў, што ніколі не загадваў пакараць смерцю кітайскіх ваеннапалонных. Ён таксама паведаміў суду, што загадваў сваім камандзірам дывізій караць салдат за дысцыплінарныя парушэнні і не ведаў, што гэтыя дырэктывы не былі імі выкананы. На судзе, спрабуючы абараніць прынца Асака, Мацуі вінаваціў ва ўсім камандзіраў дывізій.

Вердыкт

У рэшце рэшт Трыбунал асудзіў за Нанкінскую разню толькі дваіх падсудных.

Мацуі быў асуджаны па п. 55, у якім абвінавачваўся, што, будучы адным з вышэйшых афіцэраў «наўмысна і безразважна занядбаў сваім прававым абавязкам [у дачыненні да падпарадкаваных яму афіцэраў] распачаць адэкватныя крокі для захавання [законаў і звычаяў вайны] і прадухіліць іх парушэнне. у выніку чаго яны былі парушаныя.»

Кокі Хірота, які быў міністрам замежных спраў, калі Японія захапіла Нанкін, быў асуджаны за ўдзел у «фармуляванні або выкананні агульнага плана або змовы» (п.1), вядзенні «агрэсіўнай вайны і вайны, якая парушае міжнародныя законы, дагаворы, пагадненні і гарантыі супраць Кітайскай Рэспублікі» (п. 27) і па пункце 55.

Мацуі быў асуджаны рашэннем большасці суддзяў Трыбунала за «оргію злачынстваў» у Нанкіне, таму што «Ён не зрабіў нічога, ці нічога эфектыўнага, каб спыніць гэтыя жахі.»

Арганізаванае і масавае забойства мужчын-некамбатантаў было здзейснена з відавочнай санкцыі камандзіраў на падставе таго, што кітайскія салдаты знялі форму і змяшаліся з насельніцтвам. Групы грамадзянскіх былі сабраны разам, выведзены за сцены горада і забіты кулямётным агнём і штыкамі. — з рашэння Міжнароднага ваеннага трыбунала

Радхабінод Пал, член трыбунала ад Індыі, не пагадзіўся з абвінавачваннем, даказваючы, што камандуючы павінен спадзявацца на сваіх афіцэраў у справе зацвярджэння сярод салдат належнай дысцыпліны. «Імя правасуддзя», — напісаў упаў у сваім пярэчанні, — «не павінна быць дазволена выкарыстоўваць толькі для … помсты.»

Пакаранне

12 лістапада 1948 года Мацуі і Хірота разам з пяццю іншымі ваеннымі злачынцамі «класа А» былі прысуджаныя да смяротнага пакарання праз павешанне. Васемнаццаць іншых падсудных атрымалі менш строгія пакаранні. Смяротны прысуд у дачыненні да Хіроты, прыняты шасцю галасамі супраць пяці, шакіраваў грамадства і выклікаў рэакцыю ў выглядзе петыцыі, падпісанай 300 000 чалавек, якая, аднак, не мела ніякага эфекту.

Генерал Хісаа Тані быў прысуджаны да смерці трыбуналам па ваенных злачынствах).

Памяць

У 1985 годзе ў памяць аб ахвярах разні і для павелічэння інфармаванасці пра яе муніцыпалітэтам Нанкіна была пабудавана Мемарыяльная зала ахвяр Нанкінскай разні японскіх захопнікаў. Яна знаходзіцца каля месца, дзе былі пахаваныя тысячы целаў, вядомага як «Яма дзесяці тысяч трупаў» (wàn rén kēng).

У 1995, Дэніэл Кван (англ.: Daniel Kwan) правёў у Лос-Анджэлесе фотавыстаўку пад назвай «Забыты Халакост».

У 2005 былы дом Ёна Рабэ ў Нанкіне быў адрамантаваны і стаў «Мемарыяльнай залай Ёна Рабэ і Нанкінскай зоны бяспекі». Ён быў адкрыты ў 2006 годзе.

13 снежня 2014 Кітай правёў свой першы Дзень памяці аб Нанкінскай разні.

9 кастрычніка 2015 дакументы, якія тычацца разні, былі ўключаныя ЮНЕСКА у спіс аб’ектаў спадчыны Памяць свету.

• 
  Yanziji Nanjing Massacre Memorial в 2004.
• 
  Мемарыяльны камень у Yanziji у Нанкіне ў памяць пра ахвяр Нанкінскай разні.
• 
  Былы дом Ёна Рабэ ў Нанкіне, зараз мемарыял, у ліпені 2008.

Палеміка

Асноўны артыкул: Адмаўленне Нанкінскай разні

І Кітай, і Японія прызнаюць гістарычнасць ваенных злачынстваў. Аднак спрэчкі з-за таго, як менавіта іх малююць і апісваюць розныя гісторыкі і палітыкі, усё яшчэ выклікаюць напружанне ў двухбаковых адносінах гэтых краін, а таксама ствараюць праблемы паміж Японіяй і іншымі краінамі рэгіёну, напрыклад, Паўднёвай Карэяй.

Халодная вайна

Да 1970-х гадоў Кітай нячаста нагадваў свету пра Нанкінскую разню. У сваёй кнізе «Згвалтаванне Нанкіна» Айрыс Чан тлумачыць гэта тым, што ва ўмовах Халоднай вайны гандлёвыя адносіны з Японіяй былі для Маа важны. Аднак бакі перыядычна выкарыстоўвалі расправу, каб дэманізаваць адзін аднаго.

Дэбаты ў Японіі

Меркаванне японцаў аб Нанкінскай разні змянялася з гадамі ад поўнага адмаўлення і ўтойвання ў гады вайны праз прызнанні і дакументы, выходныя ад японскіх удзельнікаў падзей, якія пачалі з’яўляцца ў 1950-я і 1960-я гады, да мінімізацыі і пераменшвання маштабаў разні ў 1970—1980. Затым прыйшоў час перапісвання і скажэння гісторыі, а некаторыя афіцыйныя асобы ў 90-я гады XX стагоддзя і зусім адмаўлялі гістарычнасць гвалту ў Нанкіне.

Большая частка дэбатаў прыйшлася на 1970-я гады. У гэты час японцы абрыналіся на кітайскія заявы з нагоды Нанкіна з крытыкай, тлумачачы, што Пекін занадта належыць на асабістыя сведчанні і апісання. Выказваліся сумневы ў карэктнасці запісаў аб пахаваннях і фатаграфій, прадстаўленых на Такійскім працэсе, якія аб’яўляліся сфабрыкаванымі урадам Кітая, штучна вырабленымі або няправільна датыканымі да падзей у Нанкіне.

У 1970-я гады Кацуіці Хонда напісаў для газеты «Asahi Shimbun» серыю артыкулаў пра ваенныя злачынствы, учыненыя японскімі салдатамі падчас Другой сусветнай вайны (у тым ліку аб Нанкінскай разні). Гэтыя публікацыі выклікалі крытыку з боку вельмі правых аўтараў. У адказ на іх Сіціхэй Ямамота і Акіра Судзукі напісалі дзве супярэчлівыя і да гэтага часу часта цытаваныя працы, якія натхнілі рух адмоўнікаў Нанкінскай разні.

У 1984, спрабуючы абвергнуць абвінавачванні ў ваенных злачынствах у Нанкіне, Асацыяцыя ветэранаў японскай арміі (Kaikosha) інтэрв’юявала японскіх салдат, якія праходзілі службу ў горадзе ў 1937—1938. Але замест абвяржэння абвінавачванняў, ветэраны пацвердзілі, што масавыя забойствы мелі месца і адкрыта апісалі іх, прызнаўшыся ў сваім удзеле. Вынікі апытанняў былі апублікаваныя ў часопісе асацыяцыі, Kaiko, у 1985 разам з выбачэннямі: «Нягледзячы на нягоды вайны і асаблівасці ваеннай псіхалогіі, мы проста не знаходзім слоў, калі чуем пра гэтыя злачынныя масавыя забойствы. Усе мы, якія маюць дачыненне да даваеннай арміі, прыносім прабачэнні народу Кітая. Гэта быў сапраўды годны шкадавання акт варварства.».

Прабачэнні і спачуванні Прэм’ер-міністра і імператара Японіі

Асноўны артыкул: Спіс выбачэнняў Японіі за вайну

15 жніўня 1995 года, у дзень пяцідзесятай гадавіны капітуляцыі Японіі, прэм’ер-міністр краіны Тамііці Мураяма упершыню фармальна і ясна папрасіў прабачэння за дзеянні Японіі падчас вайны. Ён папрасіў прабачэння за японскую агрэсію і пакуты, якія яна прычыніла народам Азіі. Ён прапанаваў усім выжылым, а таксама сваякам і сябрам ахвяр прыняць свае сардэчныя спачуванні. У той дзень прэм’ер-міністр і імператар Акіхіта прамовілі жалобныя прамовы на Такійскай арэне «Ніпон Будакан». Імператар выказаў свае спачуванні і надзею, што падобныя жорсткасці ніколі не паўторацца зноў. Айрыс Чан, аўтар кнігі «Згвалтаванне Нанкіна», крытыкавала Мураяму за непрадастаўленне пісьмовых выбачэнняў, якіх ад яго чакалі. Яна сказала, што кітайцы «не вераць, што … адназначныя і шчырыя прабачэнні будуць калі-небудзь прынесены Кітаю Японіяй» і што пісьмовыя прабачэнні ад Японіі сталі б лепшым сігналам для міжнароднай супольнасці.

Адмаўленне разні японскімі афіцыйнымі асобамі

У маі 1994 года міністр юстыцыі Японіі Сігэта Нагана назваў Нанкінскую разню «фальсіфікацыяй».

19 чэрвеня 2007 група з прыкладна 100 дэпутатаў ад Ліберальна-дэмакратычнай партыі Японіі абвясцілі Нанкінскую разню фальсіфікацыяй, заявіўшы аб адсутнасці доказаў датычнасці японскіх салдат. Яны абвінавацілі Пекін у выкарыстанні яе для «палітычнай рэкламы».

24 лютага 2012 губернатар Токіа Сінтара Ісіхара заявіў, што ён таксама не верыць, што Нанкінская разня мела месца. Ён казаў, што забіць так шмат людзей за такі невялікі прамежак часу немагчыма. На яго думку, у рэальнасці загінула 10 000 чалавек.

3 лютага 2014 Наокі Хякута, член Савета кіраўнікоў японскай тэлекамунікацыйнай кампаніі NHK, быў працытаваны як чалавек, што сцвярджаў быццам разні не было. Ён казаў, што асобныя інцыдэнты мелі месца, але масавае забойства — не, і крытыкаваў лічбу 200 000, названую Такійскім трыбуналам.

Спадчына

Уплыў на міжнародныя адносіны

Памяць аб Нанкінскай разні заставалася каменем перапоны кітайска-японскіх адносін з пачатку 1970-х. Двухбаковае супрацоўніцтва ў галіне адукацыі і культуры, міжнародны гандаль значна выраслі з тых часоў, як гэтыя краіны нармалізавалі свае кантакты пасля вайны, Японія стала галоўным гандлёвым партнёрам КНР. Аб’ём гандлю паміж дзвюма краінамі пераўзыходзіць $ 200 мільярдаў долараў ЗША штогод. Хоць многія кітайцы да гэтага часу адчуваюць пачуцці недаверу і непрыязнасці да японцаў, якія вынікаюць з ваенных злачынстваў, учыненых у гады Другой сусветнай вайны, у тым ліку Нанкінскай разні. Гэта пачуццё недаверу падсілкоўваецца меркаваннем, што японцы не жадаюць прызнаваць зверствы, якія адбыліся, і прасіць прабачэння за іх.

Такасі Ёсіда (Takashi Yoshida) апісвае, як змены палітычнага ландшафту і ўяўленняў аб «нацыянальных інтарэсах» у Кітаі, Японіі і краінах Захаду змянілі калектыўную памяць аб Нанкінскай разні.

Многія прэм’ер-міністры Японіі наведвалі храм Ясукуні, свяцілішча ў гонар воінаў-абаронцаў Японіі, у тым ліку ў гады Другой сусветнай вайны і, сярод іншых, удзельнікаў Нанкінскай разні. У музеі пры храме стэнды інфармуюць наведвальнікаў аб тым, што разні не было, але пераапранутыя ў грамадзянскую вопратку кітайскія салдаты сустракаліся з «суровым стаўленнем». У 2006 годзе былы прэм’ер-міністр Японіі Дзюн’іціра Каідзумі здзейсніў паломніцтва ў гэты храм, нягледзячы на папярэджанні не рабіць гэтага, якія паступілі ад Кітая і Паўднёвай Карэі. Яго рашэнне ўсё роўна здзейсніць гэты візіт было сустрэта міжнароднай супольнасцю без энтузіязму. Каідзумі, аднак, адмаўляў, што збіраўся сваім учынкам праславіць вайну ці японскі мілітарызм. Аднак Міністэрства замежных спраў Кітая абвінаваціла яго ў «падрыве палітычнай асновы япона-кітайскіх адносін». А прадстаўнік Паўднёвай Карэі заявіў, што пасол Токіа ў краіне будзе выкліканы для ўручэння пратэсту.

Нанкінская разня і нацыянальная ідэнтычнасць

Такасі Ёсіда сцвярджае, што «Нанкін высвяціў спробы ўсіх трох нацый [Кітая, Японіі і ЗША] захаваць і зноўку сфармаваць асновы для этнічнага гонару і ідэнтычнасці, мяркуючы розныя віды значнасці ў залежнасці ад зменлівага набору ўнутраных і знешніх ворагаў дзяржавы.».

У Японіі

Асноўны артыкул: Спрэчкі аб падручніках японскай гісторыі

В Японіі Нанкінская разня кранае важныя для нацыянальнай ідэнтычнасці пачуцці — «гордасць, гонар і сорам». Ёсіда піша, што «Нанкін выкрышталізоўвае значна буйнейшы канфлікт наконт таго, што павінна складаць ідэальную рэакцыю нацыі: Японія як нацыя прызнае свае мінулыя памылкі і шкадуе пра іх; … ці цвёрда сустракае ўсе абвінавачванні і міжнародны ціск, вучачы японскую моладзь таму, што ёй папярэднічала пакаленне ахвярных герояў, якія змагаліся ў справядлівай вайне за Азію без заходняга ўплыву.». Прызнанне Нанкінскай разні можа быць палічана некаторымі коламі ў японскім грамадстве або «траўляй Японіі» (калі гаворка ідзе аб замежніках), або «самабічаваннем» (калі аб японцах).

Большасць японцаў ведае, што армія краіны здзяйсняла жорсткасці падчас Нанкінскай разні. Некаторыя афіцыйныя асобы і пісьменнікі адкрыта адмаўлялі інцыдэнт, абвяшчаючы яго прапагандысцкай выдумкай, якая была патрэбна для развіцця антыяпонскага руху. Шмат у чым, стаўленне да разні стала лініяй падзелу японскіх левых і правых. Першыя лічылі «жорсткасці» ўласцівымі імператарскай арміі і годнымі асаблівай увагі. Другія ж аб’яўлялі «адкрыццё» Японіі Перы і атамныя бамбардзіроўкі< значна больш важнымі падзеямі.

Урад Японіі лічыць, што немагчыма адмаўляць, што забойствы вялікай колькасці мірных жыхароў, рабаванні і іншыя акты гвалту здзяйсняліся японскай арміяй. Аднак агульную колькасць ахвяр назваць, на яго думку, цяжка. На сустрэчы Япона-кітайскага аб’яднанага клуба гістарычных даследаванняў (Japan-China Joint History Research Committee) у 2010 годзе японскі бок казаў пра максімальную колькасць загінулых цывільных каля 200 000 з ацэнкамі ў 40 000 і ў 20 000. Кітайскі ж бок казаў пра, як мінімум, 300 000 ахвяр разні.

Згодна з кароткім згадваннем Нанкіна ў музеі Ясукуні ў Токіа, японскі генерал выдаў сваім людзям карты, на якіх былі адзначаны замежныя паселішчы і «бяспечная зона» для цывільных і загадаў выконваць строгую ваенную дысцыпліну. Наведвальнік павінен заключыць, што яны так і паступілі. Музей толькі адзначае, што «кітайскія салдаты, злоўленыя ў цывільным адзенні, сустракалі суровае стаўленне».

Гэты нацыяналістычны погляд на рэчы, аднак, не адлюстроўвае шырока распаўсюджанага разумення таго, што адбылося ў Нанкіне, як гэта праілюстравана становішчам спраў з апісаннем Нанкінскай разні ў японскіх падручніках. У асноўных версіях яны падобныя на прадукты працы сумеснага з кітайцамі гістарычнага камітэта, але ў розных іх версіях аўтары па-рознаму трактуюць масавыя забойствы, хоць звычайна прызнаюць падпалы і іншыя злачынствы, аднак не артыкулююць сексуальную прыроду многіх з іх і акцэнтуюць увагу на тым, што вінаватыя былі пакараныя пасляваеннымі трыбуналамі.

«У перыяд акупацыі Нанкіна японскай арміяй, яна забіла вялікую колькасць кітайцаў і здзяйсняла марадзёрства, рабаванні, падпалы і напады. Колькасць ахвяр Нанкінскай разні… Такійскі трыбунал па ваенных злачынствах затым вызначыў у 200 000 і строга пакараў датычных японцаў» напісана ў адным з японскіх падручнікаў.

У Кітаі

Нанкінская разня стала краевугольным каменем у стварэнні сучаснай кітайскай нацыянальнай ідэнтычнасці. Сучасныя кітайцы (уключаючы грамадзян КНР, Тайваня і кітайцаў дыяспары) звяртаюцца да Нанкінскай разні, каб растлумачыць некаторыя пазіцыі або ідэі, якіх яны прытрымліваюцца. Гэты элемент, які аб’ядноўвае нацыю, адзіны для адукаваных сялян і буйных дзяржаўных функцыянераў.

У культуры і мастацтве

Электронны аўхіў

• The Nanking Massacre Project: A Digital Archive of Documents & Photographs from American Missionaries Who Witnessed the Rape of Nanking (нявызн.). The Special Collections of the Yale Divinity School Library.

У кінематографе

• «Nanking» (1938), вайсковы прапагандысцкі фільм, зняты па замове японскага ўрада. Ізноў адкрыты ў 1995 годзе, ён закліканы паказаць мірнае жыццё ў акупаваным Нанкін, але кінаэксперт прафесар Jinshi Fujii сумняваецца ў тым, што ён зняты ў Нанкін і ў змесце фільма ў цэлым.
• «Бітва за Кітай» (1944) дакументальны фільм амерыканскага кінарэжысёра Фрэнка Капры. Некаторыя кадры, магчыма, узятыя з кітайскага дакументальнага фільма, які прынц Мікаса дэманстраваў Хірахіта, але затым быў страчаны.
• «Чорнае сонца: Бойня ў Нанкіне» (1995), карціна кітайскага рэжысёра Моу Тун-фэй.
• «Не плач, Нанкін», ён жа Nanjing 1937 (1995), зняты У Цзыню і апавядае аб змяшанай япона-кітайскай сям’і падчас разні.
• «Жах на ўсходзе» (2000), дакументальны фільм, зняты для BBC. Сярод іншага ўключае здымкі Джона Магіі.
• «Такійскі працэс (фільм)» (2006). Фільм пра Міжнародны ваенны трыбунал для Далёкага Усхода.
• «Дзеці Хуаншы» (2008). Фільм, натхнёны гісторыяй брытанскага журналіста і шукальніка прыгод Джорджа Хога.
• Нанкін" (2007), уключае архіўныя кадры, інтэрв’ю з выжылымі і лісты эпохі.
• «Праўда пра Нанкін» (2007), дакументальны фільм японскага нацыяналіста Сатору Мідзусіма, у якім праводзіцца ідэя, што Нанкінскай разні насамрэч не было.
• «Горад жыцця і смерці» (2009), рэжысёр Лу Чуань.
• «Ён Рабэ» (2009), рэжысёр Фларыян Галенбергер, дакументальны фільм нямецка-кітайскай вытворчасці
• «Разарваныя ўспаміны пра Нанкін» (2009), рэжысёр Тамакі Мацуока. Фільм заснаваны на сведчаннях японскіх салдат, якія прызналіся ва ўдзеле ў згвалтаваннях і забойствах, і кітайцаў, якія выжылі ў разні.
• «Кветкі вайны» (2011), рэжысёр Чжан Імоу, у фільме здымаліся Крысціян Бейл і Сігэа Кабаясі. Фільм заснаваны на кнізе «The 13 Women of Nanjing» Янь Гэлін.

Літаратура

Мастацкая літаратура

• Meira Chand. A Choice of Evils. — London: The Orion Publishing Company, 1996.
• Mo Hayder. The Devil of Nanking. — First. — Britain: Bantam Press/Transworld Publishers, 2005.
• Ha Jin. Nanjing Requiem. — New York: Pantheon, 2011.
• Qi, Shouhua. When the Purple Mountain Burns: A Novel. — San Francisco: Long River Press, 2005.
• Qi, Shouhua. Purple Mountain: A Story of the Rape of Nanking (англ.). — English Chinese Bilingual. — 2009.
• Qi, Shouhua. Purple Mountain: A Story of the Rape of Nanking (англ.). — Paperback. — 2010.
• See, Lisa. Shanghai Girls: A Novel. — Random House Publishing Group, 2010.
• West, Paul. The Tent of Orange Mist. — 1995.
• Geling Yan. The Flowers of War. — 2013.
• Dave Davies. The Storm Flower: A World War II Thriller. — 2016.

Дакументальная літаратура

• Айрис Чан The Rape of Nanking (балг.). — 1997.
• Кацуіці Хонда Nankin Jiken Gyakusatsu no kozo(南京事件―「虐殺」の構造). — ISBN 4-12-100795-6.
• Katsuichi Honda. The Nanjing Massacre. A Japanese Journalist Confronts Japan's National Shame (англ.). — 1998.
• Hu, Hua-ling (Editor) & Zhang, Lian-hong. The Undaunted Women of Nanking: The Wartime Diaries of Minnie Vautrin and Tsen Shui-fang (англ.). — 2010. — ISBN 0-8093-2963-8.
• Takemoto, Tadao & Ohara, Yasuo. The Alleged "Nanking Massacre" – Japan's rebuttal to China's forged claims (англ.). — 2000.
• Wickert, Erwin (Editor). The Good German of Nanking – The Diaries of John Rabe (англ.). — 1998. — ISBN 0-349-11141-3.

Музыка

• Нарвежская трэш-метал група Blood Tsunami прысвяціла Нанкінскай разні песню «The Rape of Nanking»
• Амерыканская трэш-метал група Exodus напісала пра інцыдэнт песню «Nanking», якая ўваходзіць у альбом Exhibit B: The Human Condition (2010).
• Амерыкана-кітайскі кампазітар Брайт Шэнг напісаў п’есу Nanking! Nanking! (A Threnody for Orchestra and Pipa) (2000); ён паведаміў, што п’еса была «ў памяць пра ахвяр, а не пра варварства».
• Кітайская блэк-метал група Black Kirin выпусціла альбом «Nanking Massacre» (2017), прысвечаны інцыдэнту.

Тэлебачанне

• «Вайна і лёс» (2007) — карціна пра жыццё ў Нанкіне да і пасля японскага ўварвання.

Публікацыя матэрыялаў

У снежні 2007 года ўрад КНР апублікаваў імёны 13,000 чалавек, забітых японцамі падчас Нанкінскай разні. Паводле даных агенцтва Сіньхуа, гэта быў найболей поўны пералік імёнаў з існавалых на той момант. Васьмітомны даклад быў апублікаваны да 70-й гадавіны пачатку разні ў Нанкін. У ім таксама змяшчаецца спіс японскіх частак і злучэнняў, адказных за забойствы і прычыны смерці загінуўшых. Чжан Сяньвэнь (англ.: Zhang Xianwen), галоўны рэдактар-складальнік дакладу, сцвярджае, што інфармацыя для яго была ўзятая з «кітайскіх, японскіх і заходніх першакрыніц, якія аб'ектыўныя, справядлівыя і вытрымаюць суд гісторыі.». Гэты даклад з'яўляецца часткай 55-томнай «Калекцыі гістарычных матэрыялаў па тэме Нанкінскай разні» (англ.: Collection of Historical Materials of Nanjing Massacre (гл. 南京大屠杀史料集)), збору, прысвечанага гэтаму масаваму забойству.

Літаратура

• Askew, David. «The International Committee for the Nanking Safety Zone: An Introduction» Sino-Japanese Studies Vol. 14, April 2002 (Article outlining membership and their reports of the events that transpired during the massacre)
• Askew, David, «The Nanjing Incident: An Examination of the Civilian Population» Sino-Japanese Studies Vol. 13, March 2001 (Article analyzes a wide variety of figures on the population of Nanking before, during, and after the massacre)
• Bergamini, David, "Japan’s Imperial Conspiracy, " William Morrow, New York; 1971.
• Brook, Timothy, ed. Documents on the Rape of Nanjing, Ann Arbor: The University of Michigan Press, 1999. ISBN 0-472-11134-5 (Does not include the Rabe diaries but does include reprints of «Hsu Shuhsi, Documents of the Nanking Safety Zone, Kelly & Walsh, 1939».)
• Hua-ling Hu, American Goddess at the Rape of Nanking: The Courage of Minnie Vautrin, Foreword by Paul Simon; March 2000, ISBN 0-8093-2303-6
• Fujiwara, Akira «The Nanking Atrocity: An Interpretive Overview» Japan Focus October 23, 2007.
• Galbraith, Douglas, A Winter in China, London, 2006. ISBN 0-09-946597-3. A novel focussing on the western residents of Nanking during the massacre.
• Harmsen, Peter. Nanjing 1937: Battle for a Doomed City. Philadelphia: Oxford: Casemate, 2015. ISBN 978-1-61200-284-2
• Higashinakano, Shudo, The Nanking Massacre: Fact Versus Fiction: A Historian’s Quest for the Truth, Tokyo: Sekai Shuppan, 2005. ISBN 4-916079-12-4
• Higashinakano, Kobayashi and Fukunaga, Analyzing The 'Photographic Evidence' of The Nanking Massacre, Tokyo: Soshisha, 2005. ISBN 4-7942-1381-6
• Кацуіці Хонда, Sandness, Karen trans. The Nanjing Massacre: A Japanese Journalist Confronts Japan’s National Shame, London: M.E. Sharpe, 1999. ISBN 0-7656-0335-7
• Hsū Shuhsi, ed. (1939), Documents of the Nanking Safety Zone (reprinted in Documents on the Rape of Nanjing Brook ed. 1999)
• Kajimoto, Masato «Mistranslations in Honda Katsuichi’s the Nanjing Massacre» Sino-Japanese Studies, 13. 2 (March 2001) pp. 32–44
• Lu, Suping, They Were in Nanjing: The Nanjing Massacre Witnessed by American and British Nationals, Hong Kong University Press, 2004.
• Murase, Moriyasu,Watashino Jyugun Cyugoku-sensen(My China Front), Nippon Kikanshi Syuppan Center, 1987 (revised in 2005).(includes disturbing photos, 149 page photogravure) ISBN 4-88900-836-5 (村瀬守保,私の従軍中国戦線)
• Qi, Shouhua. «When the Purple Mountain Burns: A Novel» San Francisco: Long River Press, 2005. ISBN 1-59265-041-4
• Qi, Shouhua. Purple Mountain: A Story of the Rape of Nanking (A Novel) English Chinese Bilingual Edition (Paperback, 2009) ISBN 1-4486-5965-5
• Rabe, John, The Good Man of Nanking: The Diaries of John Rabe, Vintage (Paper), 2000. ISBN 0-375-70197-4
• Robert Sabella, Fei Fei Li and David Liu, eds. Nanking 1937: Memory and Healing (Armonk, NY: M.E. Sharpe, 2002). ISBN 0-7656-0817-0.
• Takemoto, Tadao and Ohara, Yasuo The Alleged «Nanking Massacre»: Japan’s rebuttal to China’s forged claims, Meisei-sha, Inc., 2000, (Tokyo Trial revisited) ISBN 4-944219-05-9
• Tanaka, Masaaki, What Really Happened in Nanking: The Refutation of a Common Myth, Tokyo: Sekai Shuppan, 2000. ISBN 4-916079-07-8
• Wakabayashi, Bob Tadashi «The Nanking 100-Man Killing Contest Debate: War Guilt Amid Fabricated Illusions, 1971-75»,The Journal of Japanese Studies, Vol.26 No.2 Summer 2000.
• Wakabayashi, Bob Tadashi The Nanking Atrocity, 1937—1938: Complicating the Picture, Berghahn Books, 2007, ISBN 1-84545-180-5
• Yamamoto, Masahiro Nanking: Anatomy of an Atrocity, Praeger Publishers, 2000, ISBN 0-275-96904-5
• Yang, Daqing. «Convergence or Divergence? Recent Historical Writings on the Rape of Nanjing» American Historical Review 104, 3 (June 1999)., 842—865.
• Young, Shi; Yin, James. «Rape of Nanking: Undeniable history in photographs» Chicago: Innovative Publishing Group, 1997.
• Zhang, Kaiyuan, ed. Eyewitnesses to Massacre, An East Gate Book, 2001 (includes documentation of American missionaries M.S. Bates, G.A. Fitch, E.H. Foster, J.G. Magee, J.H. MaCallum, W.P. Mills, L.S.C. Smyth, A.N. Steward, Minnie Vautrin and R.O. Wilson.) ISBN 0-7656-0684-4

Спасылкі

• Ночь японских солдат. Фильм Леонида Млечина о Нанкинской резне
• The Rape of Nanking — Nanjing Massacre — documentary
• Rape of Nanking videos
• The Nanking Massacre Project: A Digital Archive of Documents & Photographs from American Missionaries Who Witnessed the Rape of Nanking From the Special Collections of the Yale Divinity School Library
• Documents of Nanjing Massacre — UNESCO
• BBC News: Nanjing remembers massacre victims
• Online Documentary: The Nanking Atrocities
• English translation of a classified Chinese document on the Nanjing Massacre
• Japanese Imperialism and the Massacre in Nanjing by Gao Xingzu, Wu Shimin, Hu Yungong, & Cha Ruizhen
• Kirk Denton, «Heroic Resistance and Victims of Atrocity: Negotiating the Memory of Japanese Imperialism in Chinese Museums»
• The Nanjing Incident: Recent Research and Trends by David Askew in the Electronic Journal of Contemporary Japanese Studies, April 2002
• Nanjing Massacre history site: History, Photos and Articles
• 'No massacre in Nanking,' Japanese lawmakers sayАрхівавана 21 чэрвеня 2007.
• "Denying Genocide: The Evolution of the Denial of the Holocaust and the Nanking Massacre, " college research paper by Joseph Chapel, 2004
• Rape of Nanking Оригиналы репортажей в The Times
• War and reconciliation: a tale of two countries
• Review of Iris Chang, The Rape of Nanking: The Forgotten Holocaust of World War II
• The Ghosts of Nanking: Mogollon Connection Special Series by Jesse Horn Архівавана 15 красавіка 2019.