Уладзімір Данілавіч Спасовіч

Уладзімір Данілавіч Спасовіч
польск.: Włodzimierz Spasowicz
Уладзімір Спасовіч. Малюнак І. Рэпіна, 1891
Дата нараджэння	16 (28) студзеня 1829
Месца нараджэння	Рэчыца, Рэчыцкі павет, Мінская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	13 (26) кастрычніка 1906 (77 гадоў)
Месца смерці	Варшава, Царства Польскае, Расійская імперыя
Грамадзянства	Расійская імперыя
Бацька	Данііл Восіпавіч Спасовіч
Род дзейнасці	журналіст, юрыст, гісторык літаратуры, адвакат, філолаг
Навуковая сфера	крымінальнае права і адвакатура
Месца працы	Санкт-Пецярбургскі дзяржаўны ўніверсітэт Імператарскі Санкт-Пецярбургскі ўніверсітэт
Навуковая ступень	доктар навук
Альма-матар	Мінская мужчынская гімназія юрыдычны факультэт СПбДУ Імператарскі Санкт-Пецярбургскі ўніверсітэт
Член у	Познаньскае таварыства сяброў навук[d] Сербскае навуковае таварыства[d] Сербская акадэмія навук і мастацтваў
Цытаты ў Вікіцытатніку
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Уладзімір Данілавіч Спасо́віч (16 студзеня 1829 — 26 кастрычніка 1906) — беларуска-расійска-польскі юрыст, грамадскі дзеяч, публіцыст, крытык.

Біяграфія

Нарадзіўся ў мястэчку Рэчыца Мінскай губерні. Бацька Даніэль быў доктарам медыцыны і хірургіі. Дзед быў уніяцкім святаром. Вызначаў праваслаўе разам з бацькам, маці і сёстры вызначалі каталіцтва. Пачатковую адукацыю атрымаў у Мінскай гімназіі. Пасля заканчэння юрыдычна­га факультэта Пецярбургскага ўніверсітэта (1849) у 1851 годзе абараніў на кафед­ры міжнароднага права магістарскую дысертацыю. У 1857—1861 гадах быў прафесарам крымінальнага права Пецярбург­скага ўніверсітэта. У знак пратэсту супраць жорсткай расправы над удзельнікамі студэнцкага руху пакінуў у 1861 працу ва універсітэце і выкладаў крымінальнае права ў вучылішчы правазнаўства. За кнігу «Падручнік крымінальнага права» (1863) Спасовічу прысуджана вучоная ступень доктара пра­ва. У працах па тэорыі судова-крымінальных доказаў ён абагульніў і прааналізаваў дзеючыя крымінальнаправавыя нормы і першы выступіў з рэзкай крытыкай «Улажэння аб пакараннях крымінальных і папраўчых 1846 г.».

Лічыў, што пакаранне не павінна быць помстай і застрашваннем, a выкарыстоўваецца дзяржавай з папераджальнай і выхаваўчай мэтамі. Выступаў супраць цялесных і асабліва жорсткіх пакаранняў, у т.л. супраць смяротнай кары. Адну з прычын злачыннасці бачыў у недасканаласці дзяржаўных і грамадскіх устаноў, нізкай культуры народа. Спасовіч быў упэўнены, што заканадаўца павінен клапаціцца аб умацаванні пачуцця ўласнай годнасці чалавека, аб павазе і цярплівасці ў адносінах да чужых перакананняў i поглядаў. Ідэі Спасовіча былі прызнаны небяспечнымі, і па распараджэнні цара Аляксандра I яго «Падручнік крымінальнага права» быў забаронены. Створаная «найвышэйшым загадам» Аляксандра II спецыяльная камісія на чале з шэфам жандараў Долгарукавым знайшла ў падручніку Спасовіча больш 30 «месцаў», у «якіх утрымліваюцца варожыя думкі», а таксама прызнала, што кніга змяшчае «варожыя тэорыі». Згодна з царскім указам, падручнік канфіскавалі, а Спасовіча звольнілі з дзяржаўнай службы. Спасовіч падвергнуў крытыцы фармальную тэорыю доказаў і выказаў думку, што тэорыя доказаў з’яўляецца галоўнай у сістэме судаводства і складае аснову ўсяго крымінальнага працэсу, самую істотную яго частку, якая абумоўлівае формы судаводства і канструкцыю су­довых органаў. Распрацаваў і абгрунтаваў уласную класіфікацыю судовых доказаў. У сваіх навуковых даследаваннях тэарэтычна даказаў неабходнасць перагляду ўсёй сістэмы судовага ладу і судаводства. Ён патрабаваў заканадаўчага замацавання і ўвядзення ў практыку судаводства прынцыпаў незалежнасці суда ад адміністрацыі, нязменнасці суддзяў, заснавання інстытутаў адвакатуры i пракурорскага нагляду, увядзення спаборнага, вуснага і галоснага судаводства, роўнасці перад законам з адменай усялякіх пера­ваг, у т.л. перавагі мужчыны над жанчынай. Спасовіч лічыў неабходным увесці выбарныя пасады суддзяў з вызначаным узроставым і маёмасным цэнзам. У навуковым артыкуле «Аб мове ў галіне судаводства» выказаў думку, што рускія судовыя чыноўнікі павінны валодаць мовай таго народа, сярод якога працуюць. Быў ідэйным натхняльнікам судовай рэформы ў Расіі. Ён не прымаў непасрэднага ўдзелу ў яе правядзенні, але большасць яго прапаноў і навуковых распрацовак былі ўлічаны і леглі ў аснову Судовых ста­туту 1864 года. У 1866 годзе ў сувязі з судовай рэформай перайшоў у адвакатуру і стаў адным з першых у Расіі прысяжных павераных. Дзякуючы сваім прафесійным ведам, шырокай эрудыцыі і бліскучым здольнасцям прамоўцы ён стаў адным з лепшых расійскіх адвакатаў. Калегі назы­валі яго «каралём адвакатуры», «першым адвакатам Пецярбурга». Асабліва ахвотна ён выступаў абаронцам па палітычных справах. Апазіцыйна на­строены да самадзяржаўна-памешчыцкіх парадкаў у Расіі, ён прымаў удзел амаль ва ўсіх буйнейшых палітычных працэсах свайго часу (у справе нячаеўцаў, у «працэсе 193-х» і інш.). Як судовы прамоўца вызначаўся тонкім аналізам абставін справы i асобы абвінавачанага, майстэрскай распрацоўкай доказаў. Паводле зместу сваіх судовых прамоў Спасовіч быў, як адзначаў А. Ф. Коні, не толькі абаронцам, але і мысліцелем, для якога прыватны выпадак служыў асновай для ўзняцця агульных пытанняў i іх ацэнкі з пунк­ту гледжання палітыка, мараліста і публіцыста. У 1872 годзе Уладзімір Данілавіч выкупіў 1600 дзесяцін зямлі ў графа Якубоўскага, які валодаў Калінаўкай і прылеглымі да яе тэрыторыямі. Зямлю ён здаваў у арэнду заводам па вытворчасці цукру (Падолле з пачатку XIX стагоддзя лічылася «цукровым Данбасам» — О. З.). Спасовіч адбудаваў сядзібу ў вёсцы Лемешаўка (Каліноўскага раёна Вінніцкай вобласці) (45 кіламетраў ад Калінаўкі). Пасля 1917 года ў сядзібе Спасовіча размяшчаліся: клуб, кінатэатр, Лемяшэўская васьмігадовая сярэдняя школа. Зараз тут размяшчаецца Лемяшэўскі мужчынскі манастыр. Уладзімір Данілавіч памёр 26 кастрычніка 1906 года ў Варшаве ад грыпу. Паколькі адвакат не быў жанаты, усе свае грашовыя зберажэнні ён завяшчаў Акадэміі навук у Варшаве і фонду выхаванцаў Пецярбургскага рымска-каталіцкага таварыства.

Навуковыя працы і памяць

Спасовіч — аўтар навуковых прац па міжнародным праве, крымінальным і крымінальнапрацэсуальным праве, польскім і еўрапейскім рамантызме, рускапольскіх літаратурных сувязях. Пісаў на рускай і польскай мовах. Усе яго навуковыя працы прасякнуты гуманізмам, павагай да асобы чалавека, да чужых думак і перакананняў. Ён зрабіў значны уклад у распрацоўку праблем псіхафізіялогіі, выказаў і абгрунтаваў шэраг цікавых ідэй на пасяджэнні псіхіятрычнага таварыства пры Ваенна-медыцынскай акадэміі, сябрам якога быў. Ён дапамагаў польскай дыяспары Пецярбурга. Таксама ён быў сябрам польскага літаратурнага таварыства імя Адама Міцкевіча ў Львове. Быў ганаровым сябрам Пазнаньскага таварыства сяброў навукі. Спасовічу належаць наву­ковыя працы па гісторыі («Жыццё і палітыка маркіза Веляпольскага», 1882), мастацтвазнаўстве (разам з А. Пыпіным напісаў «Агляд гісторыі славянскіх літаратур», 1865) і інш. Аўтар літаратуразнаўчых і крытычных артыкулаў, прысвечаных творчасці А. С. Пушкіна, М. Ю. Лермантава, А. Міцкевіча, Г. Сянкевіча, У. Шэкспіра і інш. Працы Спасовіча ў 10 тамах былі выдадзены ў 1882—1902 гадах. Спасовіч паслужыў правобразам абаронцы Міці Карамазава ў рамане Ф. Дастаеўскага «Браты Карамазавы». Расійскі мастак Ілля Рэпін напісаў яго партрэт.

Літаратура

• Спасо́віч Уладзімір Данілавіч // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 105. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
• Спасо́віч Уладзімір Данілавіч // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 680. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.

Спасылкі

• http://www.istpravda.ru/bel/research/13278/ Архівавана 25 красавіка 2016.
• http://spadchyna.net/index.php?option=com_content&view=article&id=1212:2009-11-17-14-05-39&catid=36:2009-10-27-12-02-55&Itemid=467