Беспарадкі ў Косаве (2008)

Беспарадкі ў Косаве
Частка Пратэсты супраць незалежнасці Косава (2008)
Карта Косава з пазначэннем паўночных раёнах, дзе пераважае сербскае насельніцтва. Дадзеныя вобласці сталі цэнтрамі хваляванняў 2008 года.
Дата 17 лютага — 19 сакавіка 2008 Месца Часткова прызнаная дзяржава Рэспубліка Косава / Непадкантрольны сербскім уладам Аўтаномны край Косава і Мятохія Прычыны абвяшчэнне незалежнасці Косава Мэты уз’яднанне Косава з Сербіяй Характарыстыка • мітынгі, байкоты, звальненні, забастоўкі, непадпарадкаванне • вулічны гвалт Вынік • навядзенне парадку ў Паўночным Косаве • асобныя здарэнні працягваліся
Бакі канфлікту
Рэспубліка Косава: • Паліцыя Косава Этнічныя групы: • Косаўскія албанцы Замежныя сілы: • МААНК • НАТА дыпламатычная падтрымка: ЗША Еўрапейскі Саюз	Арганізацыі: • Асамблея косаўскіх сербаў • Сербская Праваслаўная Царква Этнічныя групы: • Косаўскія сербы • Косаўскія цыганы Прафесійныя групы: • Сілавікі сербскага паходжання • Работнікі чыгункі сербскага паходжання дыпламатычная падтрымка: Сербія Расія Рэспубліка Сербская
Страты
1 забіты, 14 параненых 27 параненых 20 параненых некалькі аўтамабіляў пашкоджаны 1 грузавік пашкоджаны	70 параненых, некаторая колькасць арыштаваных

Беспарадкі ў Косаве ў 2008 годзе — масавыя беспарадкі, якія рушылі за абвяшчэннем незалежнасці Рэспублікі Косава 17 лютага 2008 года. Хваляванні ініцыявалі косаўскія сербы, што выступалі супраць аддзялення ад Сербіі. Апазіцыйныя сілы спрабавалі захапіць важныя аб’екты інфраструктуры і памежныя заставы. Беспарадкі закранулі ў асноўным Паўночнае Косава, дзе пераважалі сербы.

Напружанасць на поўначы ўзмацнілася, калі 14 сакавіка сербы захапілі будынак суда ААН у Мітравіцы, пасля чаго ў сітуацыю ўмяшаліся сілы НАТА.

Перадгісторыя

Доўгатэрміновая напружанасць паміж албанскім і сербскім насельніцтвам Косава паўплывалі на падзел правінцыі па нацыянальнай прыкмеце ў выніку міжэтнічнага гвалту, кульмінацыяй якога стала Косаўская вайна 1998—1999 гадоў у межах больш шырокіх рэгіянальных Югаслаўскіх войнаў. Баявыя дзеянні скончыліся ваенным умяшаннем НАТА. Замежныя інтэрвенты прымусілі ўлады Югаславіі (у 2006-м яна канчаткова распалася на Сербію і Чарнагорыю) вывесці свае войскі з рэгіёна. Край стаў кіравацца пад міжнародным пратэктаратам. Мясцовыя албанцы змаглі дамагчыся стварэння ўласнай дзяржавы на гэтай тэрыторыі, што ішло ў разрэз з інтарэсамі сербаў, якія не хацелі аддзялення. Абвяшчэнне незалежнасці Косава адбылося 17 лютага 2008 года.

Байкот урада Косава

У адказ на абвяшчэнне незалежнасці Косава, мясцовыя сербы, якія выступалі супраць суверэнітэту рэгіёна, з мэтай барацьбы з косаўскім сепаратызмам і абаронай сербскай абшчыны, стварылі Асамблею косаўскіх сербаў. Сербская Праваслаўная Царква ў Косаве заявіла, што не будзе ўступаць у нейкія кантакты з урадам РК і любой дзяржавай, якая прызнае яе незалежнасць.

Пазней прадстаўнік Белграда паведаміў, што Сербія мае намер стварыць «асаблівыя паліцэйскія атрады» ў Косаве, з мэтай утрымаць суверэнітэт над вобласцю. Пасля гэтага ў Паўночным Косаве частка супрацоўнікаў сіл бяспекі спыніла падпарадкоўвацца ўраду ў Прышціне, выконваючы ўказанні толькі сербскага ўладаў.

Неўзабаве ў краі больш за 200 супрацоўнікаў паліцыі звольніліся з праваахоўных органаў, адмовіўшыся падпарадковацца ўраду ў Прышціне.

3 сакавіка байкоты, звальненні і забастоўкі пачаліся ў асяроддзі работнікаў чагунак Косава.

Супрацьстаянне ў Мітравіцы

На наступны дзень пасля абвяшчэння незалежнасці Косава, дзве выбухныя бомбы ў горадзе Мітравіца пашкодзілі некалькі аўтамабіляў ААН. На шчасце, ніхто не пацярпеў. 3 сакавіка па офісе арганізацыі ў паўночнай частцы горада быў адкрыты агонь са снайперскай вінтоўкі, пацярпелых не аказалася.

14 сакавіка, пасля правядзення шэрагу мітынгаў, сотні пратэстоўцаў уварваліся ў будынак суда ААН. Перамовы афіцыйных асоб арганізацыі з сербамі аб спыненні пратэстаў і беспарадкаў не ўвянчаліся поспехам, і раніцай 17 сакавіка паліцыя ААН, пры падтрымцы НАТА, штурмавала будынак. Частка пратэстоўцаў была затрымана. Затым рушыў услед шэраг сутыкненняў, якія доўжыліся да поўдня. Адзін паліцыянт ААН з Украіны быў забіты, 70 сербаў і 61 міратворац ААН і вайскоўцаў НАТА былі паранены, адзін аўтамабіль ААН і адзін грузавік НАТА пашкоджаны. Сярод параненых міжнародных сіл было 27 польскіх і 14 украінскіх паліцэйскіх, а таксама 20 французскіх вайскоўцаў. Паліцыя ААН выйшла з паўночнай часткі Мітравіцы, пакінуўшы гэты раён пад кантролем сіл НАТА.

19 сакавіка паліцыя ААН вярнулася ў паўночную частку Мітравіцы разам з паліцыяй Косава, у той час як вайскоўцы з НАТА ўсё яшчэ кантралявалі бяспеку ў будынку суда і ў цэлым на поўначы Косава. У наступныя дні горад перайшоў пад поўны кантроль Прышціны.

Наступныя здарэнні

28 сакавіка паліцэйскі кантрольна-прапускны пункт у паўночнай частцы Косава, на якім працавалі сербскія афіцэры, падвергнуўся абстрэлу з аўтаматычнай зброі. Напад учынены жыхарамі албанскай вёскі Кашутава, на поўнач ад Мітравіцы.

26 чэрвеня ў вёсцы Баравойце, недалёка ад горада Камяніца, прадстаўнікі мясцовай абшчыны сербаў і цыган забарыкадавалі дарогу ў знак пратэсту супраць будаўніцтва мячэці, санкцыянаванай мясцовым урадам. Каля 100 албанцаў з другога боку барыкады пачалі закідваць пратэстоўцаў камянямі.

Міжнародная рэакцыя

• Рэспубліка Косава: Пітэр Фейт, міжнародны грамадзянскі прадстаўнік у Косаве і пасланец ЕС у Косаве, абвінаваціў Сербію ў спробе «сапсаваць адносіны» паміж косаўскімі албанцамі і косаўскімі сербамі. Фейт дадаў, што міжнародная кіруючая група, створаная для кантролю за рэалізацыяй незалежнасці Косава, «не пацерпіць падзелу», таму што «раздзел гэтай краіны не прадугледжаны і не будзе прыняты намі». Прэм’ер-міністр Косава Хашым Тачы заявіў на сумеснай прэс-канферэнцыі з Фейтам, што «функцыянаванне паралельных інстытутаў недапушчальна».
• ЗША: памочнік дзяржсакратара Даніэль Фрыд заявіў, што рэакцыя Косава на «правакацыі на поўначы» пацвярджае рашэнне ЗША прызнаць Дэкларацыю незалежнасці Косава. Дзяржсакратар Кандаліза Райс заклікала сербскіх лідараў аказаць ціск на сербскую абшчыну ў Косаве, каб пазбегнуць «правакацыйных дзеянняў» пасля сутыкненняў у Мітравіцы 17 сакавіка.
• Еўрапейскі Саюз: чыноўнікі ЕС заклікалі МААНК забяспечыць бяспеку межаў Косава. Хутка туды прыбыла місія Саюза на чале з міністрам замежных спраў Нідэрландаў Максімам Ферхагенам, які заявіў, што яны хочуць пазбегнуць «мяккага падзелу» дзяржавы.
• Сербія: прэзідэнт Барыс Тадзіч абвінаваціў міжнародныя сілы ў Косаве ў выкарыстанні «празмернай сілы» і папярэдзіў пра «эскалацыю беспарадкаў на ўсёй тэрыторыі правінцыі» пасля сутыкненняў у Мітравіцы з-за захопу судоў ААН. Прэм’ер-міністр Сербіі Ваіслаў Каштуніца заявіў, што ягоны ўрад праводзіць кансультацыі з Расіяй аб сумесных кроках па спыненні «ўсіх формаў гвалту супраць косаўскіх сербаў», і абвінаваціў НАТА ў «правядзенні сілавой палітыкі супраць Сербіі». Паведамлялася, што крокі могуць уключаць размяшчэнне расійскіх войскаў на поўначы рэгіёну. Міністар па справах Косава Слабадан Самарджыч сказаў пратэстоўцам: «Мы будзем абараняць вас так жа, як мы абараняем сербаў у Сербіі».
• Расія заклікала аднавіць перамовы аб статусе Косава, заявіўшы, што беспарадкі былі вынікам аднабаковага абвяшчэння незалежнасці гэтай тэрыторыі.
• ААН: Генсек Пан Гі Мун асудзіў напады на сілы ААН і НАТА пасля сутыкненняў 17 сакавіка і заклікаў «усе абшчыны праяўляць спакой і стрыманасць».
• Балгарыя: Міністэрства замежных спраў Балгарыі выступіла з заявай, у якім выказала занепакоенасць беспарадкамі і заклікала сербаў у Косаве пазбягаць гвалту.
• Аўстрыя: Міністр замежных спраў Урсула Пласнік заклікала ўлады Сербіі і косаўскіх сербаў садзейнічаць бяспекі ў рэгіёне, дадаўшы: «Урад Сербіі неаднаразова абяцаў ўстрымлівацца ад гвалту як палітычнага інструмента».
• Боснія і Герцагавіна: Міларад Додзік, прэм’ер-міністр Рэспублікі Сербскай, заявіў, што прымяненне сілы супраць сербскіх дэманстрантаў у паўночнай частцы Косава было «недарэчным, якой бы ні была прычына для гэтага».

Гл. таксама

• Сербска-косаўскі крызіс (2022)