Валянціна Пятроўна Лемцюгова

Валянціна Пятроўна Лемцюгова
Валянціна Пятроўна Лемцюгова
Дата нараджэння	19 снежня 1935
Месца нараджэння	Алакюля[d], Ленінградскі Прыгарадны раён[d], Ленінградская вобласць, РСФСР, СССР;
Дата смерці	3 сакавіка 2018 (82 гады)
Месца смерці	Мінск, Беларусь;
Грамадзянства	СССР; Беларусь;
Род дзейнасці	мовазнаўца
Навуковая сфера	мовазнаўства
Месца працы	Інстытут мовазнаўства НАНБ;
Навуковая ступень	доктар філалагічных навук
Навуковае званне	прафесар;
Альма-матар	філалагічны факультэт БДУ (1958);
	Цытаты ў Вікіцытатніку

Валянціна Пятроўна Лемцюгова (19 снежня 1935, вёска Новая Алакюль Ленінградскай вобласці — 3 сакавіка 2018^[1]) — беларускі мовазнавец. Доктар філалагічных навук (1987), прафесар.

Біяграфічныя звесткі

Нарадзілася ў Паргалаўскім раёне Ленінградскай вобласці, куды бацькі ў 1933 годзе прыехалі па вярбоўцы, каб уступіць ва «ўзорна-паказальны» калгас на мяжы з Фінляндыяй. У 1940 годзе, калі пачалася савецка-фінляндская вайна, бацька-франтавік загінуў, сям’я вярнулася на Магілёўшчыну^[2].

Скончыла БДУ. Працавала выкладчыцай беларускай, рускай і нямецкай моў у школах Валожынскага раёна.

З 1961 года працавала ў Інстытуце мовазнаўства АН БССР. Старшыня Рэспубліканскай тапанімічнай камісіі пры НАН Беларусі.

Даследавала сучасную беларускую мову, анамастыку. Мела больш за 200 навуковых прац, прысвечаных пытанням станаўлення і функцыянавання ўсходнеславянскай айканіміі. Узначальвала анамастычную школу ў Рэспубліцы Беларусь, заснаваную ў 1960-я гады Мікалаем Бірылам.

Памерла 3 сакавіка 2018 года.

Даследчыцкая і навуковая дзейнасць

Аўтар манаграфіі «Беларуская айканімія» (1970), у якой даследавала працэс узнікнення і эвалюцыйнага развіцця беларускіх назваў населеных пунктаў. Манаграфія належыць да рэгіянальнага тыпу даследаванняў (напісана на матэрыяле сучаснай айканіміі Мінскай вобласці). У ёй высвятляецца паходжанне 4 тысяч айконімаў, прааналізаваны іх семантычны склад і словаўтваральныя сродкі (тапафарманты). Дыферэнцыравана разглядаюцца айконімы, утвораныя ад агульных слоў (апелятываў), ад назваў рэк і азёр (гідронімаў), ад асабовых імён (антрапонімаў), паказваюцца працэсы заражэння і эвалюцыі беларускіх айконімаў, раскрываецца сутнасць закладзенай у іх інфармацыі. Аналіз вядзецца ў дыяхранічным аспекце, што дае магчымасць высветліць час узнікнення айконімаў, тэндэнцыі айканімічнай намінацыі папярэдніх эпох, паказаць іх эвалюцыю і гістарычныя змены.

Наступнае буйное даследаванне — манаграфія «Усходнеславянская айканімія апелятыўнага паходжання» (1983), якая потым стане базай для доктарскай дысертацыі, прысвечана вывучэнню рускіх, беларускіх і ўкраінскіх назваў населеных пунктаў (айконімаў). Асноўнай крыніцай фактычнага матэрыялу даследчыцы паслужыла айканімія «Спісаў населеных месцаў Расійскай імперыі» (44 тамы, 2-я палова 19 — 1-я палова 20 ст.) і аналагічныя спісы, выдадзеныя ў Гродне, Вільні, Кіеве і іншых гарадах. Шырока выкарыстаны сведчанні старажытнага і сярэдневяковага пісьменства, летапісаў, актаў, метрык, пісцовых і памятных кніг. Працы выкананы ў рэчышчы гісторыка-генетычных даследаванняў, маюць тыпалагічны кірунак. У іх вырашаецца адно з цэнтральных пытанняў гістарычнай анамастыкі — пытанне семантычнай матывацыі, робіцца спроба асэнсаваць айконімаўтваральны працэс у шырокім лінгва-гістарычным і арэальным аспектах.

У 1980 годзе Валянціна Лемцюгова апублікавала першы ў беларускай і славянскай лексікаграфіі «Украінска-беларускі слоўнік», рэестр якога змяшчае больш за 30 тысяч слоў. Гэта быў трэці іншаславянска-беларускі слоўнік пасля «Руска-беларускага» (М, 1953 і двухтомнага «Руска-беларускага». Мн, 1982) і «Польска-беларускага» (Варшава, 1962). Слоўнік дыферэнцыйны: яго рэестр змяшчае асноўную, найбольш ужывальную лексіку сучаснай украінскай літаратурнай мовы, якая чым-небудзь адрозніваецца ад сваіх беларускіх адпаведнікаў — значэннем (адным або некалькімі), месцам націску, словаўтварэннем, граматычным радам. Акрамя літаратурнай лексікі ў ім таксама шмат слоў украінскай жывой народнай мовы, а таксама словы, неабходныя для разумення ўкраінскай класічнай літаратуры.

Суаўтар спецыялізаваных слоўнікаў. Пры яе ўдзеле створаны фундаментальныя працы па філалогіі: «Беларуская граматыка», «Лексікалогія сучаснай беларускай мовы», «Агульнаславянскі лінгвістычны атлас», «Лексічны атлас беларускіх народных гаворак» і інш. Суаўтар нарматыўнага даведніка «Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь» у 6 кнігах, "Слоўніка мовы «Нашай Нівы» ў 5 тамах (першы з іх выйшаў у 2003 годзе).

Займалася навукова-арганізацыйнай, педагагічнай і грамадскай дзейнасцю, у т.л. ў складзе Тапанімічнай камісіі пры Савеце Міністраў Беларусі і анамастычнай камісіі пры Міжнародным камітэце славістаў. Выступала з артыкуламі ў прэсе аб стане і перспектывах развіцця мовазнаўства.

Пры яе непасрэдным удзеле быў прыняты Закон аб геаграфічных назвах, у якім юрыдычна замацавана практыка першаснага прысваення назваў геаграфічным аб’ектам на беларускай мове, перадача іх на лацінку, а таксама на іншыя мовы^[3].

Прозвішча

Прозвішча Лемцюгоў мовазнавец Павел Сцяцко звязваў з беларускім лямец «тоўсты, шчыльны матэрыял, звалены з шэрсці, воўны», лямцюга «зробленае з лямцу»^[4]. У сучасным літоўскім іменніку фіксуецца таксама літоўскае (з Клайпеды) прозвішча Lemtys.

Выбраная бібліяграфія

Беларуская айканімія (1970)
Украінска-беларускі слоўнік (1980)
Восточнославянская ойконимия апеллятивного происхождения (1983)
Слоўнік цяжкасцей беларускай мовы (1987, 2005; у суаўтарстве)
Кіраванне ў беларускай і рускай мовах (1991)
Кароткі слоўнік беларускай мовы (1994)
Беларуская граматыка (т. 1, 1985; у суаўтарстве)
Лексічны атлас беларускіх народных гаворак (у 5 т.; т. 1, 1995; у суаўтарстве)
Слоўнік мовы «Нашай нівы» (1906—1915) (у 5 т.; т. 1, 2003; т. 2, 2007; у суаўтарстве)
Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь (у 6 кн., 2003—2010; рэдакцыя)
Тапонімы распавядаюць (2008)

Зноскі

↑ Памерла Валянціна Лемцюгова. Гэта яна адстаяла беларускую тапаніміку, Наша Ніва, 4 сакавіка 2018 г.
↑ http://www.zvyazda.minsk.by/second.html?r=18&p=23&archiv=17122005(недаступная спасылка)
↑ Пайшла з жыцьця мовазнаўца Валянціна Лемцюгова
↑ Павел Сцяцко. Прозвішчы Беларусі: найменні знакамітых людзей (паводле матэрыялаў «Нашага слова») // Наша слова. № 26 (1177), 25 чэрвеня 2014 г. С. 3.

Літаратура

Беларуская мова: Энцыклапедыя / Пад рэд. А. Я. Міхневіча. — Мн.: БелЭн, 1994.
Лемцюгова Валянціна Пятроўна // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 421. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.

Спасылкі

Вялікі знаўца мовы роднай зямлі(недаступная спасылка) — nlb.by
Доктар матчынага слова(недаступная спасылка) — zvyazda.minsk.by

[1] Памерла Валянціна Лемцюгова. Гэта яна адстаяла беларускую тапаніміку, Наша Ніва, 4 сакавіка 2018 г.

[2] ttp://www.zvyazda.minsk.by/second.html?r=18&p=23&archiv=17122005(недаступная спасылка)

[3] Пайшла з жыцьця мовазнаўца Валянціна Лемцюгова

[4] Павел Сцяцко. Прозвішчы Беларусі: найменні знакамітых людзей (паводле матэрыялаў «Нашага слова») // Наша слова. № 26 (1177), 25 чэрвеня 2014 г. С. 3.

[1]

[2]

[3]

[4]