Перайсці да зместу

Галерэя Фарас

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Галерэя Фарас імя прафесара Казімежа Міхалоўскага
Galeria Faras im. Profesora Kazimierza Michałowskiego w Muzeum Narodowym w Warszawie
Інтэр'ер галерэі
Заснаваны 1972
Месцазнаходжанне Варшава
Адрас Aleje Jerozolimskie 3
mnw.art.pl/kolekcje/gale…
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Галерэя Фарас, поўнае найменне Галерэя Фарас імя прафесара Казімежа Міхалоўскага — памяшканні з пастаяннай экспазіцыяй у Нацыянальным музеі ў Варшаве. Тут прадстаўлены ў асноўным нубійскія помнікі мастацтва і культуры хрысціянскага перыяду[1]. Сярод іншага, у выставачнай зале знаходзіцца ўнікальная калекцыя фрэсак і архітэктурных элементаў з сабора ў Фарасе, выяўленых польскай археалагічнай экспедыцыяй на чале з прафесарам Казімежам Міхалоўскім[2].

Гісторыя галерэі

[правіць | правіць зыходнік]

Археалагічныя працы ў Фарасе

[правіць | правіць зыходнік]
Археалагічныя працы ў Фарасе
Прафесар Казімеж Міхалоўскі падчас падрыхтоўкі першай экспазіцыі ў Галерэі Фарас, фап. Гары Вейнберг

Большая частка работ, выстаўленых у Галерэі Фарас, трапіла ў Нацыянальны музей у Варшаве дзякуючы працы польскіх археолагаў, якія ўдзельнічалі ў буйной міжнароднай аперацыі пад эгідай ЮНЕСКА па выратаванні рэшткаў старажытных культур у даліне Ніла. Аперацыя (або т. н. Нубійская кампанія) праводзілася ў 1961—1964 гадах. Археолагі выявілі ў Фарасе, прама на судана-егіпецкай мяжы, добра захаваныя руіны надбудаваных адзін на адзін сакральных аб'ектаў, якія датуюцца перыядам з VII па XIV стагоддзя. У руінах знаходзіліся фрэскі рэлігійнага характару[1].

Працай групы кансерватараў, якая займалася захаваннем, здыманнем іх з мураў і падрыхтоўкай для транспарціроўкі, кіраваў Юзаф Газы[3]. Для выдалення фрэсак са сцен базылікі і перамяшчэння іх у спецыяльна падрыхтаваныя экраны трэба было належным чынам абараніць іх паверхню і прадухіліць паўставанне расколін. Таму на асабовы бок кожнай фрэскі навукоўцы накладвалі папяросную паперу, а затым прасамі на доўгіх жэрдзях упрасоўвалі адзін або два пласты сумесі пчалінага воску і нагрэтай да патрэбнай тэмпературы венецыянскай каніфолі. Неабходна было падзяліць пласты сумесі пластамі марлі. У верхніх краях фрэсак упрасоўваліся палоскі палатна з прышытымі да іх вяроўкамі. Затым фрагменты карцін адразаліся з дапамогай пілаў і нажоў, пасля чаго пераносіліся і прымацоўваліся да спецыяльным драўляным рам. Гэта было неабходна, каб выдаліць з зваротнага боку лішкі тынкоўкі і ўмацаваць паверхню фрэскі. У ходзе выдалення верхніх слаеў са сцен выяўлена, што на ніжніх пластах таксама прысутнічае сценапіс.

Падрыхтаваныя такім чынам працы, загорнутыя ў баваўняныя пледы, адпраўляліся ў музеі Варшавы і Хартума. Перад тым, як высылаць фрэскі на выставу, праводзілася іх кансервацыя. Ахоўныя пласты карцін выдаляліся. З зваротнага боку здымаліся моцна засоленыя пласты тынкоўкі. Заставаўся тонкі пласт карціны (2-3 мм), які пераносіўся на штучную паверхню[4].

Адкрыццё галерэі

[правіць | правіць зыходнік]

Першы транспарт з помнікамі гісторыі з Фараса быў накіраваны ў Варшаву ў 1962 годзе[5].

Дзякуючы Нубійскай кампаніі, узросла навуковая цікавасць да старажытнай культуры Судана. На працягу многіх гадоў польскія археолагі праводзяць у гэтым рэгіоне раскопкі (у Старой Данголе, Банганарці і ў раёне чацвёртага парога Ніла), таму калекцыя знаходак Галерэі Фарас ў Варшаве пастаянна павялічваецца[4]. У Польшчу перавезена агульнай складанасцю 67 карцін і шмат іншых знаходак. На сённяшні дзень гэтая калекцыя твораў з'яўляецца найбольш каштоўнай з усіх, якія паступілі ў Нацыянальны музей з прычыны археалагічных раскопак, якія праводзяцца палякамі за мяжой[1].

Галерэя Фарас была адкрыта для наведвальнікаў у 1972 годзе падчас першага нубіялагічнага з'езда, тады ж абвешчана стварэнне новай галіны гісторыі - нубіялогіі[4].

Рэканструкцыя галерэі

[правіць | правіць зыходнік]

Галерея пасля рэканструкцыі
IV зала
IV зала
VI зала

17 кастрычніка 2014 года, пасля рэканструкцыі і змены інтэр'еру, адбылося новае адкрыццё Галерэі Фарас[6]. Галерэя была цалкам мадэрнізаваная ў адпаведнасці з канцэпцыяй Бажэны Межаеўскай і архітэктурным праектам Міраслава Ажэхоўскага і Гжэгажа Рытэля. Спонсарам работ была сям'я Паўлоўскіх на чале з Войцехам Паўлоўскім. Патронамі святкавання адкрыцця былі ЮНЕСКА і міністр культуры і нацыянальнай спадчыны польшчы Малгажата Аміляноўская[1].

Па словах стваральнікаў праекта, новы інтэр'ер галерэі павінен быў толькі нагадваць, а не капіраваць, інтэр'ер базілікі ў Фарасе. Галоўная выставачная зала мае паступальны кірунак. Да яго прымыкаюць дадатковыя памяшканні, аддзеленыя папярочнымі аркадамі. Восевая кампазіцыя галерэі стульваецца апсідай[7].

У галоўным зале ўсходняга маршруту па ўсёй сцяне размешчаны невялікія арачныя паглыблення, акцэнтаваныя колерам, каб стварыць падыходны фон для выставы карцін і каменных архітэктурных дэталяў. Падлога галерэі выкладзена каменем, які 80 гадоў перад гэтым быў змешчаны ў галоўным зале і на параднай лесвіцы Нацыянальнага музея. У галерэю не пранікае дзённае святло, а штучнае мае такую інтэнсіўнасць і накіраванасць, каб падкрэсліць прыгажосць старажытных работ[7]. У гэтай частцы галерэі гучыць запіс копцкіх літургічных песнапенняў[1].

Праект Фарас 3D

[правіць | правіць зыходнік]

Ва ўсходнім праходзе знаходзіцца мультымедыйная выстава[1], прадстаўленая ў стэрэаскапічнай 3D-тэхналогіі[8]. Да экспазіцыі адносяцца: прасторавыя рэканструкцыі базылікі ў Фарасе, алтара, нефаў, капэл, бабінца і дакументальны фільм, у якім паказана першаснае размяшчэнне фрэсак у базыліцы Фараса, прадстаўлена помнікі, якія знаходзяцца цяпер у Галерэі Фарас, а таксама тыя, якія былі перавезены ў Нацыянальны музей Судана ў Хартуме. Асобныя кадры прысвечаны археалагічным раскопкам і архіўным фатаграфіям, зробленым падчас прац польскіх навукоўцаў у Нубіі[1][8]. Акрамя гэтага, на выставе ёсць дакументальны фільм, прысвечаны дасягненням прафесара Казімежа Міхалоўскага. Фільм быў створаны Фондам Вышэйшай мастацкай школы Homo Faber ў супрацоўніцтве з кінастудыяй Arkadia Film і Нацыянальным музеем ў Варшаве. Аўтарам праекта з'яўляецца Уладзіслаў Юркаў — рэжысёр, журналіст, рэжысёр-дакументаліст, куратар выстаў сучаснага мастацтва[8]. Праект быў узнагароджаны ў міжнародным конкурсе MUSE Awards, арганізаваным Амерыканскай асацыяцыяй музеяў[8][9].

Экспанаты ў зале I
Фрагмент фрыза апсіды першай базілікі (першая чвэрць XII стагоддзя)
Надпіс біскупа Пауласа (707 год)
Блок з надпісам Ісмхазма (VII-VIII стагоддзе)
Блок з надпісам Суаты (VII-VIII стагоддзе)
Фрагмент перамычкі, з надпісам біскупа Пауласа (прыблізна 707 год)

У першай зале прадстаўлены прадметы, выяўленыя ў базыліцы Фараса, у прыватнасці, фрагмент фрыза апсіды першай базілікі з надпісам біскупа Пауласа ў памяць аб аднаўленні і рэканструкцыі ў 707 годзе святога каталіцкага месца і Апостальскай Царквы Бога, блокі з надпісамі і фрагменты перамычак. Гэтыя аб'екты цесна звязаны з гісторыяй базылікі і яе шматлікімі перабудовамі і рэканструкцыямі, якія праводзіліся з VII па XIV стагоддзе. Базіліка была заснавана на падмурку старажытнай царквы, пабудаванай у пачатку VII стагоддзя. Пад ёй выявілі фрагменты яшчэ больш старых будынкаў з неабпаленай цэглы[10].

Залы II і III прызначаны на мультымедыя. Тут паказваюцца фільмы пра Нубію, Нубійскую кампанію, фрэскі, таксама прадстаўлены фатаграфіі з археалагічных раскопак і выявы знаходак ў Фарасе, якія былі адпраўленыя ў Хартум. Частка мультымедыяў прысвечана Казімежу Міхалоўскаму, у гонар якога названа галерэя[11].

Экспанаты ў зале IV
Від на зал IV
Сценапіс, які знаходзіўся на лесвіцы, якая вядзе да галерэі над нефами базілікі
Веліч Крыжа (XI век)
Маці Божая з дзіцём (XII–XIII век)

Падчас археалагічных работ у Фарасе і ў самой базыліцы было знойдзена мноства элементаў архітэктурнага дэкору: капітэлі калон, карнізы, перамычныя рэльефныя ўпрыгожанні, выявы жывёл і хрысціянскіх сімвалаў (крыж, рыба, певень, арол, голуб). Будаўнікі горада паўторна выкарыстоўвалі пакрытыя іерогліфамі каменныя блокі з былых святыняў фараонаў. Дэкарацыі для цэркваў былі зроблены мясцовымі майстрамі. Яны былі створаны ў выглядзе крыжоў розных формаў. Акрамя таго, на сценах самых старых цэркваў у Фарасе былі выяўлены старажытныя мераіцкія і егіпецкія сімвалы: леў, анх — егіпецкі іерогліф «жыццё», у якім хрысціяне бачылі знак крыжа, і кветка лотаса. У Галерэі Фарас са знаходак прадстаўлены капітэлі, карнізы, вяршняк і іншыя элементы характэрнага для Нубіі архітэктурнага дэкору.

Сцены храмаў у Фарасе таксама ўпрыгожвалі насценныя роспісы. У чацвёртым зале выстаўлены карціны, якія знаходзіліся на лесвіцы, якая вядзе да галерэі над нефамі базылікі, і ў паўночным вестыбюлі. Сярод іх — Анёл Гасподні з мячом, Маці Божая з немаўлём (Элеўса) і Веліч Крыжа (Maiestas Crucis). Верагодна, фундатарамі гэтых фрэсак былі прыхаджане[12].

Эпітафія біскупа Ігната (802 год)

У гэтай зале знаходзяцца аб'екты, звязаныя з пахаваннямі біскупаў Фараса. Большасць прадметаў была знойдзена ў пахавальных камерах або ў збудаваннях надмагілляў. Да іх належаць эпітафіі, посуд для вады, наперсныя крыжы, з якімі былі пахаваныя біскупы. Шаснаццаць біскупаў Фараса пахавана ў непасрэднай блізкасці ад храма або ўнутры яго. Інфармацыі аб памерлых знаходзяцца ў грэцкіх і копцкіх тэкстах эпітафій. Многія эпітафіі змяшчаюць малітвы аб памерлых. У зале V, сярод іншых, выстаўлены эпітафіі біскупаў Ігната, Матфея і Стэфана[13].

Экспанаты ў зале VI
Падарожжа мудрацоў з Усходу, фрагмент сцэны Каляд (палова VIII–першая палова X стагоддзя)
Святы пустэльнік Амон з Тунат Аль-Джабаль (IX-першая палова X стагоддзя)
Свяціцель Іаан Златавуст (другая палова IX стагоддзя)
Святыя Пётр і Ян Багаслоў (VIII-першая палова X стагоддзя)
Епіфан, біскуп Саламіна (XIII стагоддзе)
Святы воін (Феадор Страцілата? IX стагоддзе)
Маці Божая з дзіцём (VIII–першая палова IX стагоддзя)
Святая Ганна (VIII–першая чвэрць IX стагоддзя)
Спас у сілах і Святая Троіца, анёлы, крыж, апосталы (пачатак XI-XII стагоддзе)
Архангел Гаўрыіл (IX-першая чвэрць X стагоддзя)

Зала VI па сваім характары нагадвае інтэр'ер базілікі ў Фарасе. Папярочныя аркі аддзяляюць дадатковыя памяшканні, у якіх прадстаўлены фрэскі, размешчаныя такім жа чынам, як у базыліцы[7]. У гэтай зале змешчана большасць карцін з бабінца паўночнага нефа храма, алтара і капліц, якія прымыкалі да паўднёвай сцяны. Сценапіс, зняты з розных слаёў тынкоўкі ў выніку перабудоў базылікі, датуецца перыядам паміж VII і XIV стагоддзямі. На ім прадстаўлены хрыстыялагічныя і марыялагічныя матывы, а таксама выявы анёлаў і архангелаў, святых, біскупаў і цароў[14]. Карціны выкананы ў тэхніцы al secco[5]. У зале выстаўлены, між іншымі, карціны з выявамі святых: Ганны, Іаана Златавуста, Архангелаў Міхаіла і Гаўрыіла, біскупаў Мар'янаса і Пятра з іх заступнікамі, іконы маці Божай розных іканаграфічных тыпаў (Маці Божая з немаўлём (Элеўса), Адзігітрыя, Дзева Марыя, якая корміць грудзьмі дзіця) і многія іншыя[14].

Выстава ў VII зале прысвечана крыжам розных тыпаў і паходжання. Тут знаходзяцца крыжыкі, працэсійыя і наперсныя крыжы з раёнаў Эфіопіі, Егіпта, Румыніі, Гуцульщыны, Русі і Расіі. Прадстаўлены таксама энкалпіёны і кулоны ў выглядзе крыжоў і абразкоў, характэрныя для праваслаўя. Калекцыя старажытнарускіх крыжоў і наперсных абразоў налічвае каля 80 аб'ектаў і з'яўляецца найбуйнейшай калекцыяй у Польшчы.

Эфіопскія крыжы і літургічныя прадметы паступілі з двух крыніц: аддадзены ў вечны дэпазіт доктарам Вацлавам Карабевічам і як дар музею прафесара Станіслава Хайнацкага. Самая вялікая група экспанатаў — гэта нацельныя крыжыкі, якія насілі, верагодна, у Эфіопіі ў VI стагоддзі. Яны былі папулярныя сярод манахаў, святароў і паломнікаў. Такія крыжыкі часта перадаваліся ў сям'і з пакалення ў пакаленне. Наступная група ўключае ў сябе энкалпіёны і большыя наперсныя крыжы для літургічнага выкарыстання, якія насіць мелі права толькі святары, каб блаславіць вернікаў у канцы літургіі. Апошняя група — каля паўмятровыя драўляныя ці металічныя крыжы, перад кадзілі, і процэсійныя крыжы, як правіла, вырабленыя з металу[15].

Многія рускія праваслаўныя крыжы, крыжы-падвескі, крыжы-кулоны і г .д. маюць малітоўныя надпісы ці выявы царквы, сцэны з жыцця Хрыста і лікі святых. Гэтыя крыжы датуюцца перыядам ад XI па XIX стагоддзя. Большасць з іх адлітыя ў бронзе, некаторыя — з рэльефнай разьбой[16].

У VII зале прадстаўлена таксама вялікая калекцыя крыжоў, хатніх алтароў і абразоў, звязаных са стараверствам, у асноўным з Гусліц і майстэрняў з паўночнай часткі Расіі. У асноўным прадметы зробленыя з латуні і ўпрыгожаны каляровай эмаллю. У гэтым рэлігійным асяроддзі падобныя аб'екты мелі вялікае значэнне падчас прыватных набажэнстваў, былі элементамі хатніх іканастасаў або захоўваліся ў маленных[15].

Большая частка знаходак падчас раскопак — гэта кераміка. Пераважная колькасць знойдзеных керамічных вырабаў падчас прац польскіх археолагаў у Нубіі датуецца хрысціянскім перыядам гісторыі рэгіёну. Фарас, асабліва ў 650—1000 гадах (ранні хрысціянскі і класічны перыяд) быў важным паўночна-нубійскім цэнтрам па вырабе керамікі ў масавым маштабе. У Х стагоддзі, па невядомых прычынах, у горадзе спынена вытворчасць. На выставе знаходзяцца вырабы копцкай керамікі і больш раннія талеркі керманскага, мераіцкага і постраіцкага перыядаў. Яны былі знойдзены ў раёне чацвёртага парога Ніла.

Таксама прадстаўлена калекцыя копцкага тэкстылю з Егіпта часоў хрысціянства. Ўзоры паступілі ў Нацыянальны музей у Варшаве ў XIX-пачатку XIX стагоддзя пры пасярэдніцтве антыквараў і прыватных калекцыянераў[17].

Знешнія выставы

[правіць | правіць зыходнік]

Экспанаты, якія знаходзяцца ў Галерэі Фарас, выстаўляліся ў снежні 1962 года на выставе раскопак з Фараса (карціны з выявамі Архангела Міхаіла і святога Меркурыя), 3-15 жніўня 1963 года — на Міжнароднай мастацкай выставе копцкага мастацтва ў Віле Хюгель, адтуль працы перавозілі на выставы ў Кунстхаус (Цюрых), Сусветны музей (Вена) і Малы палац (Парыж), пасля чаго некаторыя з іх былі выстаўлены ў вялікай зале штаб-кватэры ЮНЕСКА ў Парыжы як прэзентацыя вынікаў Нубійскай выратавальнай кампаніі. У кастрычніку 1967 года ў Нацыянальным музеі ў Варшаве адбылася вялікая выстава артэфактаў з Фараса (40 фрэсак). У 1968—1969 гадах экспанаты з выставай «Цуд Фараса» аб'ехалі Берлін, Эсэн, Гаагу, Цюрых і Вену[5]. У перыяд з 23 мая па 15 верасня 2002 года ў венскім Музеі гісторыі мастацтваў трывала выстава Die Kathedrale aus dem Wüstensand[18].

У дэпазіце Луўра знаходзіцца некалькі экспанатаў, якія з'яўляюцца ўласнасцю Нацыянальнага музея ў Варшаве: перамычка і дзве карціны з выявамі Архангела Міхаіла і святога арцыбіскупа[19].

Узнагароды і ганаровыя званні

[правіць | правіць зыходнік]

У 2014 годзе Галерэя Фарас атрымала Гран Пры Сібілы у XXXV конкурсе ў катэгорыі Музейная падзея года і намінацыю ў катэгорыі Гістарычныя і археалагічныя выставы. 26 красавіка 2015 года галерэі прысуджана прэмія Амерыканскай асацыяцыі музеяў у міжнародным конкурсе MUSE Awards за мультымедыйную прэзентацыю[1].

  1. а б в г д е ё ж Galeria Faras im. Profesora Kazimierza Michałowskiego Архівавана 21 студзеня 2018., Muzeum Narodowe w Warszawie.
  2. A. Morawińska, Wstęp, у: Galeria Faras im. Profesora Kazimierza Michałowskiego, рэд. B. Mierzejewska, с. 5-6.
  3. M. Łukasiewicz, Co nowego w starożytności?, с. 165.
  4. а б в Faras, у: Galeria Faras im. Profesora Kazimierza Michałowskiego, рэд. B. Mierzejewska.
  5. а б в K. Michałowski, Faras. Malowidła ścienne w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie.
  6. M. Kuc, Otwarcie Galerii Faras w Muzeum Narodowym w Warszawie, «Rzeczpospolita» 16.10.2014.
  7. а б в M. Orzechowski, G. Rytel, Założenia projektowe i architektoniczne przyjęte w projekcie nowej Galerii Faras im. Profesora Kazimierza Michałowskiego Архівавана 8 верасня 2016., Muzeum Narodowe w Warszawie.
  8. а б в г Prezentacja stereoskopowa FARAS 3D wyróżniona nagrodą MUSE Awards, Muzeum Narodowe w Warszawie.
  9. 2015 MUSE Award Winners, American Alliance of Museums.
  10. B. Mierzejewska, Sala I. Znaleziska z pierwszej katedry w Faras, у: Galeria Faras im. Profesora Kazimierza Michałowskiego, рэд. B. Mierzejewska.
  11. B. Mierzejewska, Sale II—III. Sale multimedialne, у: Galeria Faras im. Profesora Kazimierza Michałowskiego, рэд. B. Mierzejewska.
  12. B. Mierzejewska, Sala IV. Elementy dekoracji architektonicznej z terenu Faras, у: Galeria Faras im. Profesora Kazimierza Michałowskiego, рэд. B. Mierzejewska.
  13. B. Mierzejewska, Sala V. Znaleziska związane z pochówkiem zmarłych, у: Galeria Faras im. Profesora Kazimierza Michałowskiego, рэд. B. Mierzejewska.
  14. а б B. Mierzejewska, Sala VI. Katedra, у: Galeria Faras im. Profesora Kazimierza Michałowskiego, рэд. B. Mierzejewska.
  15. а б A. Sulikowska, B. Mierzejewska, Sala VII. Krzyże z kręgu kościoła wschodniego, у: Galeria Faras im. Profesora Kazimierza Michałowskiego, рэд. B. Mierzejewska.
  16. M.P. Kruk, A. Sulikowska-Gąska, M. Wołoszyn, Sacralia Ruthenica.
  17. B. Mierzejewska, T. Górecki, Sala VIII. Znaleziska z Nubii i Egiptu chrześcijańskiego, у: Galeria Faras im. Profesora Kazimierza Michałowskiego, рэд. B. Mierzejewska.
  18. Faras die Katedrale aus dem Wüstensand, рэд. W. Seipel.
  19. A. Sulikowska, Kolekcja Sztuki Nubijskiej Архівавана 29 студзеня 2018., Muzeum Narodowe w Warszawie.