Галерэя Фарас

Галерэя Фарас імя прафесара Казімежа Міхалоўскага
Galeria Faras im. Profesora Kazimierza Michałowskiego w Muzeum Narodowym w Warszawie
Інтэр'ер галерэі
Заснаваны	1972
Месцазнаходжанне	Варшава
Адрас	Aleje Jerozolimskie 3
mnw.art.pl/kolekcje/gale…
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Галерэя Фарас, поўнае найменне Галерэя Фарас імя прафесара Казімежа Міхалоўскага — памяшканні з пастаяннай экспазіцыяй у Нацыянальным музеі ў Варшаве. Тут прадстаўлены ў асноўным нубійскія помнікі мастацтва і культуры хрысціянскага перыяду. Сярод іншага, у выставачнай зале знаходзіцца ўнікальная калекцыя фрэсак і архітэктурных элементаў з сабора ў Фарасе, выяўленых польскай археалагічнай экспедыцыяй на чале з прафесарам Казімежам Міхалоўскім.

Гісторыя галерэі

Археалагічныя працы ў Фарасе

Археалагічныя працы ў Фарасе

Прафесар Казімеж Міхалоўскі падчас падрыхтоўкі першай экспазіцыі ў Галерэі Фарас, фап. Гары Вейнберг

Большая частка работ, выстаўленых у Галерэі Фарас, трапіла ў Нацыянальны музей у Варшаве дзякуючы працы польскіх археолагаў, якія ўдзельнічалі ў буйной міжнароднай аперацыі пад эгідай ЮНЕСКА па выратаванні рэшткаў старажытных культур у даліне Ніла. Аперацыя (або т. н. Нубійская кампанія) праводзілася ў 1961—1964 гадах. Археолагі выявілі ў Фарасе, прама на судана-егіпецкай мяжы, добра захаваныя руіны надбудаваных адзін на адзін сакральных аб'ектаў, якія датуюцца перыядам з VII па XIV стагоддзя. У руінах знаходзіліся фрэскі рэлігійнага характару.

Працай групы кансерватараў, якая займалася захаваннем, здыманнем іх з мураў і падрыхтоўкай для транспарціроўкі, кіраваў Юзаф Газы. Для выдалення фрэсак са сцен базылікі і перамяшчэння іх у спецыяльна падрыхтаваныя экраны трэба было належным чынам абараніць іх паверхню і прадухіліць паўставанне расколін. Таму на асабовы бок кожнай фрэскі навукоўцы накладвалі папяросную паперу, а затым прасамі на доўгіх жэрдзях упрасоўвалі адзін або два пласты сумесі пчалінага воску і нагрэтай да патрэбнай тэмпературы венецыянскай каніфолі. Неабходна было падзяліць пласты сумесі пластамі марлі. У верхніх краях фрэсак упрасоўваліся палоскі палатна з прышытымі да іх вяроўкамі. Затым фрагменты карцін адразаліся з дапамогай пілаў і нажоў, пасля чаго пераносіліся і прымацоўваліся да спецыяльным драўляным рам. Гэта было неабходна, каб выдаліць з зваротнага боку лішкі тынкоўкі і ўмацаваць паверхню фрэскі. У ходзе выдалення верхніх слаеў са сцен выяўлена, што на ніжніх пластах таксама прысутнічае сценапіс.

Падрыхтаваныя такім чынам працы, загорнутыя ў баваўняныя пледы, адпраўляліся ў музеі Варшавы і Хартума. Перад тым, як высылаць фрэскі на выставу, праводзілася іх кансервацыя. Ахоўныя пласты карцін выдаляліся. З зваротнага боку здымаліся моцна засоленыя пласты тынкоўкі. Заставаўся тонкі пласт карціны (2-3 мм), які пераносіўся на штучную паверхню.

Адкрыццё галерэі

Першы транспарт з помнікамі гісторыі з Фараса быў накіраваны ў Варшаву ў 1962 годзе.

Дзякуючы Нубійскай кампаніі, узросла навуковая цікавасць да старажытнай культуры Судана. На працягу многіх гадоў польскія археолагі праводзяць у гэтым рэгіоне раскопкі (у Старой Данголе, Банганарці і ў раёне чацвёртага парога Ніла), таму калекцыя знаходак Галерэі Фарас ў Варшаве пастаянна павялічваецца. У Польшчу перавезена агульнай складанасцю 67 карцін і шмат іншых знаходак. На сённяшні дзень гэтая калекцыя твораў з'яўляецца найбольш каштоўнай з усіх, якія паступілі ў Нацыянальны музей з прычыны археалагічных раскопак, якія праводзяцца палякамі за мяжой.

Галерэя Фарас была адкрыта для наведвальнікаў у 1972 годзе падчас першага нубіялагічнага з'езда, тады ж абвешчана стварэнне новай галіны гісторыі - нубіялогіі.

Рэканструкцыя галерэі

 

Галерея пасля рэканструкцыі

IV зала

IV зала

VI зала

17 кастрычніка 2014 года, пасля рэканструкцыі і змены інтэр'еру, адбылося новае адкрыццё Галерэі Фарас. Галерэя была цалкам мадэрнізаваная ў адпаведнасці з канцэпцыяй Бажэны Межаеўскай і архітэктурным праектам Міраслава Ажэхоўскага і Гжэгажа Рытэля. Спонсарам работ была сям'я Паўлоўскіх на чале з Войцехам Паўлоўскім. Патронамі святкавання адкрыцця былі ЮНЕСКА і міністр культуры і нацыянальнай спадчыны польшчы Малгажата Аміляноўская.

Па словах стваральнікаў праекта, новы інтэр'ер галерэі павінен быў толькі нагадваць, а не капіраваць, інтэр'ер базілікі ў Фарасе. Галоўная выставачная зала мае паступальны кірунак. Да яго прымыкаюць дадатковыя памяшканні, аддзеленыя папярочнымі аркадамі. Восевая кампазіцыя галерэі стульваецца апсідай.

У галоўным зале ўсходняга маршруту па ўсёй сцяне размешчаны невялікія арачныя паглыблення, акцэнтаваныя колерам, каб стварыць падыходны фон для выставы карцін і каменных архітэктурных дэталяў. Падлога галерэі выкладзена каменем, які 80 гадоў перад гэтым быў змешчаны ў галоўным зале і на параднай лесвіцы Нацыянальнага музея. У галерэю не пранікае дзённае святло, а штучнае мае такую інтэнсіўнасць і накіраванасць, каб падкрэсліць прыгажосць старажытных работ. У гэтай частцы галерэі гучыць запіс копцкіх літургічных песнапенняў.

Праект Фарас 3D

Ва ўсходнім праходзе знаходзіцца мультымедыйная выстава, прадстаўленая ў стэрэаскапічнай 3D-тэхналогіі. Да экспазіцыі адносяцца: прасторавыя рэканструкцыі базылікі ў Фарасе, алтара, нефаў, капэл, бабінца і дакументальны фільм, у якім паказана першаснае размяшчэнне фрэсак у базыліцы Фараса, прадстаўлена помнікі, якія знаходзяцца цяпер у Галерэі Фарас, а таксама тыя, якія былі перавезены ў Нацыянальны музей Судана ў Хартуме. Асобныя кадры прысвечаны археалагічным раскопкам і архіўным фатаграфіям, зробленым падчас прац польскіх навукоўцаў у Нубіі. Акрамя гэтага, на выставе ёсць дакументальны фільм, прысвечаны дасягненням прафесара Казімежа Міхалоўскага. Фільм быў створаны Фондам Вышэйшай мастацкай школы Homo Faber ў супрацоўніцтве з кінастудыяй Arkadia Film і Нацыянальным музеем ў Варшаве. Аўтарам праекта з'яўляецца Уладзіслаў Юркаў — рэжысёр, журналіст, рэжысёр-дакументаліст, куратар выстаў сучаснага мастацтва. Праект быў узнагароджаны ў міжнародным конкурсе MUSE Awards, арганізаваным Амерыканскай асацыяцыяй музеяў.

Экспазіцыя

Зала I

 

Экспанаты ў зале I

Фрагмент фрыза апсіды першай базілікі (першая чвэрць XII стагоддзя)

Надпіс біскупа Пауласа (707 год)

Блок з надпісам Ісмхазма (VII-VIII стагоддзе)

Блок з надпісам Суаты (VII-VIII стагоддзе)

Фрагмент перамычкі, з надпісам біскупа Пауласа (прыблізна 707 год)

У першай зале прадстаўлены прадметы, выяўленыя ў базыліцы Фараса, у прыватнасці, фрагмент фрыза апсіды першай базілікі з надпісам біскупа Пауласа ў памяць аб аднаўленні і рэканструкцыі ў 707 годзе святога каталіцкага месца і Апостальскай Царквы Бога, блокі з надпісамі і фрагменты перамычак. Гэтыя аб'екты цесна звязаны з гісторыяй базылікі і яе шматлікімі перабудовамі і рэканструкцыямі, якія праводзіліся з VII па XIV стагоддзе. Базіліка была заснавана на падмурку старажытнай царквы, пабудаванай у пачатку VII стагоддзя. Пад ёй выявілі фрагменты яшчэ больш старых будынкаў з неабпаленай цэглы.

Залы II і III

Залы II і III прызначаны на мультымедыя. Тут паказваюцца фільмы пра Нубію, Нубійскую кампанію, фрэскі, таксама прадстаўлены фатаграфіі з археалагічных раскопак і выявы знаходак ў Фарасе, якія былі адпраўленыя ў Хартум. Частка мультымедыяў прысвечана Казімежу Міхалоўскаму, у гонар якога названа галерэя.

Зала IV

 

Экспанаты ў зале IV

Від на зал IV

Сценапіс, які знаходзіўся на лесвіцы, якая вядзе да галерэі над нефами базілікі

Веліч Крыжа (XI век)

Маці Божая з дзіцём (XII–XIII век)

Падчас археалагічных работ у Фарасе і ў самой базыліцы было знойдзена мноства элементаў архітэктурнага дэкору: капітэлі калон, карнізы, перамычныя рэльефныя ўпрыгожанні, выявы жывёл і хрысціянскіх сімвалаў (крыж, рыба, певень, арол, голуб). Будаўнікі горада паўторна выкарыстоўвалі пакрытыя іерогліфамі каменныя блокі з былых святыняў фараонаў. Дэкарацыі для цэркваў былі зроблены мясцовымі майстрамі. Яны былі створаны ў выглядзе крыжоў розных формаў. Акрамя таго, на сценах самых старых цэркваў у Фарасе былі выяўлены старажытныя мераіцкія і егіпецкія сімвалы: леў, анх — егіпецкі іерогліф «жыццё», у якім хрысціяне бачылі знак крыжа, і кветка лотаса. У Галерэі Фарас са знаходак прадстаўлены капітэлі, карнізы, вяршняк і іншыя элементы характэрнага для Нубіі архітэктурнага дэкору.

Сцены храмаў у Фарасе таксама ўпрыгожвалі насценныя роспісы. У чацвёртым зале выстаўлены карціны, якія знаходзіліся на лесвіцы, якая вядзе да галерэі над нефамі базылікі, і ў паўночным вестыбюлі. Сярод іх — Анёл Гасподні з мячом, Маці Божая з немаўлём (Элеўса) і Веліч Крыжа (Maiestas Crucis). Верагодна, фундатарамі гэтых фрэсак былі прыхаджане.

Зала V

Эпітафія біскупа Ігната (802 год)

У гэтай зале знаходзяцца аб'екты, звязаныя з пахаваннямі біскупаў Фараса. Большасць прадметаў была знойдзена ў пахавальных камерах або ў збудаваннях надмагілляў. Да іх належаць эпітафіі, посуд для вады, наперсныя крыжы, з якімі былі пахаваныя біскупы. Шаснаццаць біскупаў Фараса пахавана ў непасрэднай блізкасці ад храма або ўнутры яго. Інфармацыі аб памерлых знаходзяцца ў грэцкіх і копцкіх тэкстах эпітафій. Многія эпітафіі змяшчаюць малітвы аб памерлых. У зале V, сярод іншых, выстаўлены эпітафіі біскупаў Ігната, Матфея і Стэфана.

VI зала

 

Экспанаты ў зале VI

Падарожжа мудрацоў з Усходу, фрагмент сцэны Каляд (палова VIII–першая палова X стагоддзя)

Святы пустэльнік Амон з Тунат Аль-Джабаль (IX-першая палова X стагоддзя)

Свяціцель Іаан Златавуст (другая палова IX стагоддзя)

Святыя Пётр і Ян Багаслоў (VIII-першая палова X стагоддзя)

Епіфан, біскуп Саламіна (XIII стагоддзе)

Святы воін (Феадор Страцілата? IX стагоддзе)

Маці Божая з дзіцём (VIII–першая палова IX стагоддзя)

Святая Ганна (VIII–першая чвэрць IX стагоддзя)

Спас у сілах і Святая Троіца, анёлы, крыж, апосталы (пачатак XI-XII стагоддзе)

Архангел Гаўрыіл (IX-першая чвэрць X стагоддзя)

Зала VI па сваім характары нагадвае інтэр'ер базілікі ў Фарасе. Папярочныя аркі аддзяляюць дадатковыя памяшканні, у якіх прадстаўлены фрэскі, размешчаныя такім жа чынам, як у базыліцы. У гэтай зале змешчана большасць карцін з бабінца паўночнага нефа храма, алтара і капліц, якія прымыкалі да паўднёвай сцяны. Сценапіс, зняты з розных слаёў тынкоўкі ў выніку перабудоў базылікі, датуецца перыядам паміж VII і XIV стагоддзямі. На ім прадстаўлены хрыстыялагічныя і марыялагічныя матывы, а таксама выявы анёлаў і архангелаў, святых, біскупаў і цароў. Карціны выкананы ў тэхніцы al secco. У зале выстаўлены, між іншымі, карціны з выявамі святых: Ганны, Іаана Златавуста, Архангелаў Міхаіла і Гаўрыіла, біскупаў Мар'янаса і Пятра з іх заступнікамі, іконы маці Божай розных іканаграфічных тыпаў (Маці Божая з немаўлём (Элеўса), Адзігітрыя, Дзева Марыя, якая корміць грудзьмі дзіця) і многія іншыя.

Зала VII

Выстава ў VII зале прысвечана крыжам розных тыпаў і паходжання. Тут знаходзяцца крыжыкі, працэсійыя і наперсныя крыжы з раёнаў Эфіопіі, Егіпта, Румыніі, Гуцульщыны, Русі і Расіі. Прадстаўлены таксама энкалпіёны і кулоны ў выглядзе крыжоў і абразкоў, характэрныя для праваслаўя. Калекцыя старажытнарускіх крыжоў і наперсных абразоў налічвае каля 80 аб'ектаў і з'яўляецца найбуйнейшай калекцыяй у Польшчы.

Эфіопскія крыжы і літургічныя прадметы паступілі з двух крыніц: аддадзены ў вечны дэпазіт доктарам Вацлавам Карабевічам і як дар музею прафесара Станіслава Хайнацкага. Самая вялікая група экспанатаў — гэта нацельныя крыжыкі, якія насілі, верагодна, у Эфіопіі ў VI стагоддзі. Яны былі папулярныя сярод манахаў, святароў і паломнікаў. Такія крыжыкі часта перадаваліся ў сям'і з пакалення ў пакаленне. Наступная група ўключае ў сябе энкалпіёны і большыя наперсныя крыжы для літургічнага выкарыстання, якія насіць мелі права толькі святары, каб блаславіць вернікаў у канцы літургіі. Апошняя група — каля паўмятровыя драўляныя ці металічныя крыжы, перад кадзілі, і процэсійныя крыжы, як правіла, вырабленыя з металу.

Многія рускія праваслаўныя крыжы, крыжы-падвескі, крыжы-кулоны і г .д. маюць малітоўныя надпісы ці выявы царквы, сцэны з жыцця Хрыста і лікі святых. Гэтыя крыжы датуюцца перыядам ад XI па XIX стагоддзя. Большасць з іх адлітыя ў бронзе, некаторыя — з рэльефнай разьбой.

У VII зале прадстаўлена таксама вялікая калекцыя крыжоў, хатніх алтароў і абразоў, звязаных са стараверствам, у асноўным з Гусліц і майстэрняў з паўночнай часткі Расіі. У асноўным прадметы зробленыя з латуні і ўпрыгожаны каляровай эмаллю. У гэтым рэлігійным асяроддзі падобныя аб'екты мелі вялікае значэнне падчас прыватных набажэнстваў, былі элементамі хатніх іканастасаў або захоўваліся ў маленных.

Зала VIII

Большая частка знаходак падчас раскопак — гэта кераміка. Пераважная колькасць знойдзеных керамічных вырабаў падчас прац польскіх археолагаў у Нубіі датуецца хрысціянскім перыядам гісторыі рэгіёну. Фарас, асабліва ў 650—1000 гадах (ранні хрысціянскі і класічны перыяд) быў важным паўночна-нубійскім цэнтрам па вырабе керамікі ў масавым маштабе. У Х стагоддзі, па невядомых прычынах, у горадзе спынена вытворчасць. На выставе знаходзяцца вырабы копцкай керамікі і больш раннія талеркі керманскага, мераіцкага і постраіцкага перыядаў. Яны былі знойдзены ў раёне чацвёртага парога Ніла.

Таксама прадстаўлена калекцыя копцкага тэкстылю з Егіпта часоў хрысціянства. Ўзоры паступілі ў Нацыянальны музей у Варшаве ў XIX-пачатку XIX стагоддзя пры пасярэдніцтве антыквараў і прыватных калекцыянераў.

Знешнія выставы

Экспанаты, якія знаходзяцца ў Галерэі Фарас, выстаўляліся ў снежні 1962 года на выставе раскопак з Фараса (карціны з выявамі Архангела Міхаіла і святога Меркурыя), 3-15 жніўня 1963 года — на Міжнароднай мастацкай выставе копцкага мастацтва ў Віле Хюгель, адтуль працы перавозілі на выставы ў Кунстхаус (Цюрых), Сусветны музей (Вена) і Малы палац (Парыж), пасля чаго некаторыя з іх былі выстаўлены ў вялікай зале штаб-кватэры ЮНЕСКА ў Парыжы як прэзентацыя вынікаў Нубійскай выратавальнай кампаніі. У кастрычніку 1967 года ў Нацыянальным музеі ў Варшаве адбылася вялікая выстава артэфактаў з Фараса (40 фрэсак). У 1968—1969 гадах экспанаты з выставай «Цуд Фараса» аб'ехалі Берлін, Эсэн, Гаагу, Цюрых і Вену. У перыяд з 23 мая па 15 верасня 2002 года ў венскім Музеі гісторыі мастацтваў трывала выстава Die Kathedrale aus dem Wüstensand.

У дэпазіце Луўра знаходзіцца некалькі экспанатаў, якія з'яўляюцца ўласнасцю Нацыянальнага музея ў Варшаве: перамычка і дзве карціны з выявамі Архангела Міхаіла і святога арцыбіскупа.

Узнагароды і ганаровыя званні

У 2014 годзе Галерэя Фарас атрымала Гран Пры Сібілы у XXXV конкурсе ў катэгорыі Музейная падзея года і намінацыю ў катэгорыі Гістарычныя і археалагічныя выставы. 26 красавіка 2015 года галерэі прысуджана прэмія Амерыканскай асацыяцыі музеяў у міжнародным конкурсе MUSE Awards за мультымедыйную прэзентацыю.

Літаратура

• Faras die Katedrale aus dem Wüstensand, рэд W. Seipel, Wien 2002.
• Galeria Faras im.Profesora Kazimierza Michałowskiego Архівавана 21 студзеня 2018., Muzeum Narodowe w Warszawie.
• Galeria Faras im. Profesora Kazimierza Michałowskiego, рэд B. Mierzejewska, Warszawa 2014. ISBN 9788371009167.
• Kruk M. P., Sulikowska-Gąska A., Wołoszyn M., Sacralia Ruthenica, Warszawa 2006. ISBN 8360099952.
• Kuc M., Otwarcie Galerii Faras Muzeum w Narodowym w Warszawie, «Rzeczpospolita» 16.10.2014.
• Łukasiewicz M., Co nowego w starożytności?, Warszawa 1976.
• Michałowski K., Faras. Malowidła ścienne w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, Warszawa 1974.
• Orzechowski M., Rytel G., Założenia projektowe i architektoniczne przyjęte w projekcie nowej Galerii Faras im.Profesora Kazimierza Michałowskiego Архівавана 8 верасня 2016., Muzeum Narodowe w Warszawie.
• Sulikowska A., Kolekcja Sztuki Nubijskiej Архівавана 29 студзеня 2018., Muzeum Narodowe w Warszawie.