Мінскі абласны краязнаўчы музей

Мінскі абласны краязнаўчы музей
Профіль	краязнаўчы
Заснаваны	1959
Падпарадкаванасць	Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь
Месцазнаходжанне	222310 Рэспубліка Беларусь, Маладзечна, вул. Партызанская, 3
Памеры фонду	49984 — асноўны 28174 — навукова-дапаможны
Дырэктар	Алена Анатолеўна Чарнецкая
mokm.actmol.by
Медыяфайлы на Вікісховішчы

ДУ «Мінскі абласны краязнаўчы музей»  — краязнаўчы музей у горадзе Маладзечна (Мінская вобласць), заснаваны 31 ліпеня 1959 года і першапачаткова называўся Маладзечанскі абласны краязнаўчы музей.

Гісторыя

Яшчэ ў пачатку 1950-х гадоў студэнты і выкладчыкі Маладзечанскага настаўніцкага інстытута занепакоіліся, што ў горадзе няма музея. Пра гэта яны пісалі ў газеты, прыцягвалі ўвагу грамадскіх арганізацый, зацікаўленых асоб. Пасля студэнты пад кіраваннем выкладчыка кафедры беларускай літаратуры настаўніцкага інстытута М. І. Ермаловіча сабралі ў вёсках і пасёлках былой Маладзечанскай вобласці каштоўны фальклорны матэрыял. Гэты матэрыял дазволіў узняць пытанне аб музеі ў перыядычным друку, а таксама ў кабінетах органаў кіравання культурай. У ліпені 1959 года Маладзечанскі аблвыканкам прыняў рашэнне аб адкрыцці абласнога краязнаўчага музея. Спачатку, пакуль не вызвалілася памяшканне абласной бібліятэкі, арганізацыйная група размяшчалася на другім паверсе былога кінатэатра «Камсамолец».

Мінскі абласны краязнаўчы музей быў заснаваны 31 ліпеня 1959 года рашэннем № 422 выканкама Маладзечанскага абласнога Савета дэпутатаў працоўных і першапачаткова называўся Маладзечанскі абласны краязнаўчы музей.

Пасля скасавання ў 1960 годзе Маладзечанскай вобласці музей перайшоў у падпарадкаванне Мінскіх абласных органаў культуры. З 1960 года мае сучасную назву ДУ «Мінскі абласны краязнаўчы музей», музей быў адкрыты для наведвальнікаў 26 красавіка 1964 года, некаторыя свае працы падарылі музею мастакі К. Харашэвіч, А. Пупко, пазней — Ю. Герасіменка-Жызнеўскі, М. Купава, А. Марачкін, М. Аксельрод, А. Пашкевіч.

Шмат экспанатаў атрымана з археалагічных раскопак дактароў гістарычных навук Л. Д. Побала, Г. В. Штыхава, кандыдатаў гістарычных навук М. М. Чарняўскага, А. Р. Мітрафанава, Ю. І. Драгуна, М. М. Ткачова.

Пасля адкрыцця 26 красавіка 1964 года экспазіцыі Мінскага абласнога краязнаўчага музея, разгарнулася шырокая навукова-асветніцкая дзейнасць. На працягу толькі першага няпоўнага года экспазіцыю агледзела 17 тыс. чалавек. У наступныя гады колькасць наведвальнікаў штогод павялічвалася. Акрамя традыцыйных экскурсій, для жыхароў вобласці праводзілі выязныя лекцыі, сустрэчы. Камплектаванне і апрацоўку, калекцый, а таксама іх папулярызацыю праводзіў невялікі па колькасці штат супрацоўнікаў, які доўгі час узначальваў Г. А. Каханоўскі. Акрамя захавання музейных калекцый, супрацоўнікі рупіліся аб выяўленні і ахове нерухомай гістарычна-культурнай спадчыны. Першая экспазіцыя была амаль выстаўкай бо колькасць экспанатаў не перавышала двух тысяч. Пошукі новых гістарычных матэрыялаў далі магчымасць арганізаваць у 1967 і 1970 гадах новыя экспазіцыі. Стварэнне самай вялікай з іх завяршылася ў 1979 годзе, калі цалкам былі пераробленыя экспазіцыі па аддзелах гісторыі і прыроды.

У 1986 годзе ў фондах музея ўжо налічваліся 45 тысяч экспанатаў, з іх 30 тысяч адзінак асноўнага фонду. На працягу 1970— 80-х гг. адбыліся новыя папаўненні: музей прыняў адзін з буйнейшых скарбаў, знойдзеных на тэрыторыі Беларусі, які налічваў 5768 манет ХVІ—ХVІІ стст. з Мароськаў Маладзечанскага раёна; адзін са старажытных дакументаў напісаных на старабеларускай мове — «Вопіс на дарэнне зямлі на карысць Хохлаўскай царквы», зроблены панам Станіславам Кішкам у 1607 годзе; драўляную скульптуру «Распяцце» ХVІІ ст. з Іллі Вілейскага раёна; драўляную скульптуру «Кцітар» ХІХ ст. з Нясвіжскага касцёла Божага Цела; старадрук «Тлумачэнні да твораў Цыцэрона» з Нясвіжскай друкарні Радзівілаў 1762 года, самаробны партызанскі медаль «За заслугі».

У 2006 годзе музей пачаў працаваць у новым будынку. У старым будынку музея плануецца адкрыць яго філіял — «Музей прыроды». Да 50-годдзя музея (2009) створана новая стацыянарная экспазіцыя, прысвечаная старажытнай Міншчыне. Экспазіцыя распавядае пра гістарычныя падзеі часоў Вялікага Княства Літоўскага і Рэчы Паспалітай, аб сацыяльна-палітычным і культурным развіцці краю ў складзе Расійскай імперыі, падзеях XX стагоддзя. У верасні 2011 года была адкрыта яшчэ адна новая экспазіцыя «Гісторыя Міншчыны ад старажытных часоў да пачатку ХХ ст.»

Штогод музей праводзіць выставы разнастайнай тэматыкі, а таксама цыклы заняткаў «Прырода і мы», «У госці да ганчару», «Загадкі беларускай хаты».

У розныя перыяды музеем кіравалі Г. М. Паўлава, В. І. Носаў, Г. А. Каханоўскі, В. А. Ляшковіч, С. І. Марозаў, Т. С. Чаброўская, T.Л. Лянкевіч, Р. Г. Казановіч, Наталля Іванаўна Палтавец (в.аб. станам на люты 2019), Алена Анатолеўна Чарнецкая (станам на студзень 2024).

Музейныя фонды

У зборы музея 78158 музейных прадметаў, з якіх 49984 — асноўнага фонду, навукова-дапаможнага 28174 прадметаў, у тым ліку 34239 — рэчавыя, 8667 — пісьмовыя, 4928 — выяўленчыя, 1544 -аудыявізуальныя, прыродазнаўчагістарычныя — 606, за 2017 год асноўны фонд музея папоўніўся на 246 прадметаў.

У фондзе музея 35 калекцый, самыя буйныя з якіх археалагічная і калекцыя «Скарбы». Археалагічная ўключае звыш 12 тыс. знаходак з раскопак на тэрыторыі Міншчыны. Самыя унікальныя прадметы — сярэбраная шыйная грыўня балцкага тыпу (9—10 ст.), залатое скроневае кальцо дрыгавічоў (12—13 ст.), вырабы са шкла, скуры, косці (11—12 ст.), кафля (16—17 ст.). У калекцыі «Скарбы» звыш 9 тысяч адзінак захоўвання, у т.л. 14 скарбаў манет (9 — пачатку 20 ст.). Сярод іх арабскія сярэбраныя дырхемы (9—10 ст.), 5768 манет з Мароськаў Маладзечанскага раёна і інш.

У музеі сабраны калекцыі прылад працы і сялянскага побыту 19—20 ст., народнага касцюма, ткацтва, івянецкай і радашковіцкай керамікі, барысаўскага крышталю, работы народных майстроў разьбы па дрэве А. Пупко, саломапляцення П. Гатоўкі, выцінанкі Е. Чарвонцавай, лялькі ў народных строях В. Чарвонцавай. Сярод графічных і жывапісных работ творы Л. Асецкага, Ю. Герасіменкі, Л.Дударэнкі, А. Кашкурэвіча, М. Купавы, А. Лось, К. Харашэвіча, В. Шаранговіча і інш.

Галоўнымі задачамі навукова-фондавай работы музея з’яўляецца фарміраванне музейнага фонду, забеспячэнне яго захаванасці і стварэнне ўмоў для іх шырокага грамадскага выкарыстання. У цяперашні час фонды папаўняюцца матэрыяламі, якія адлюстроўваюць грамадска-палітычнае жыццё вобласці, археалагічнымі калекцыямі з месцаў раскопак.

Навукова-асветніцкая работа музея

У 2017 годзе музей абслужыў 15266 наведвальнікаў, з іх 4615 навучэнцаў ўстаноў агульнай сярэдняй, прафесіянальна-тэхнічнай, сярэдняй спецыяльнай і вышэйшай адукацыі. Штогод тут праводзяць каля 40 выстаў, 200 лекцый і музейных заняткаў, звыш 350 экскурсій. Асноўнай формай навукова-асветніцкай працы з’яўляюцца экскурсіі. Праводзяць іх і на выставах. Экскурсіі з’яўляюцца часткай выхаваўчага працэсу і арганізацыі вольнага часу насельніцтва. Навуковымі супрацоўнікамі музея праводзяць экскурсіі рознай тэматыкі, дзякуючы якім наведвальнікі музея могуць пазнаёміцца з артэфактамі каменнага, бронзавага і жалезнага вякоў, рэлігійнымі вераваннямі і абрадамі продкаў даведацца аб адмене прыгоннага права, развіцці прамысловасці, чыгуначным будаўніцтве, пазнаёміцца з творчасцю мастакоў, кампазітараў, паэтаў-ураджэнцаў Мінскай губерні, з зараджэннем, традыцыямі хрысціянства (праваслаўе, каталіцызм), ісламу, юдаізму, духоўнай культурай беларусаў, татараў і габрэяў.

Асаблівая ўвага надаецца рабоце з моладдзю. Цесныя кантакты наладжаны з аддзеламі адукацыі, аддзеламі ветэранаў горада і вобласці. Для навучэнцаў і студэнтаў распрацаваны комплексныя мерапрыемствы, тэматычныя экскурсіі і лекцыі з улікам навучальных праграм школ, сярэдне-спецыяльных навучальных ўстаноў, узроставых асаблівасцяў.

Акрамя захоўвання і экспазіцыі гістарычных фондаў, краязнаўчы музей таксама вядзе навукова-даследчую работу па вывучэнню гісторыі свайго рэгіёну, якая ўключае шматгадовыя назіранні за прыродна-гістарычнымі аб’ектамі, экспедыцыі і археалагічныя раскопкі, а таксама публікацыю рукапісаў па выніках даследаванняў у навуковых выданнях.

Супрацоўнікі музея рэгулярна рыхтуюць лекцыі, якія чытаюць ва ўсіх навучальных установах горада. Усё гэта станоўча адбіваецца на развіцці музея, прыцягвае цікавасць грамадства да гісторыі рэгіёну.

Немалаважным з’яўляецца і ўдзел музея ў нацыянальных і міжнародных форумах, дзякуючы якім музей не толькі прадстаўляе сваё працы і дзеліцца вопытам, але таксама прыцягвае ўвагу да свайго рэгіёну гледачоў з іншых рэгіёнаў, краін. Так напрыклад ў 2012 годзе музей прыняў удзел у нацыянальным форуме «Музеі Беларусі»; дзе перад ім стаяла задача прадставіць ўсе музеі Мінскай вобласці. А ўжо ў 2014 годзе ў 2-м Нацыянальным форуме «Музеі Беларусі» ў экспазіцыі форуму музей прадставіў праект «Ад навуковага даследавання да музейнага праекту» У трагедыі і памяці ўсё роўныя ", прысвечанага 70-годдзю вызвалення Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў.

Экспазіцыя Мінскага абласнога краязнаўчага музея

З 30 верасня 2011 года ў Мінскім абласным краязнаўчым музеі працуе пастаянная экспазіцыя «Гісторыя Міншчыны ад старажытных часоў да пачатку ХХ стагоддзя». У ёй прадстаўлена каля дзвюх тысяч экспанатаў. Пачынаецца экспазіыя з раздзела «Першабытнаабшчыннага ладу на тэрыторыі Міншчыны і пераход да феадальных адносін». Гэта адпраўны пункт гісторыі краю, ён жа з’яўляецца асновай экспазіцыі і таму размяшчаецца ў цэнтры залы. Экспазіцыя знаходзіцца ў замкнёнай прасторы і стварае своеасаблівую «залу ў зале». Тут прадстаўлены артэфакты эпохі мезаліту, неаліту, бронзавага веку, часу пераходу да металургіі жалеза, матэрыялы раскопак курганных могільнікаў і курганаў-жальнікаў. Вялікую цікавасць у наведвальнікаў выклікае створаная ў гэтым замкнёнай прасторы атмасфера археалагічных даследаванняў на возеры Сялява Крупскага раёна, дзе ў культурным пласце пераплялася гісторыя некалькіх тысячагоддзяў ад неаліту да феадалізму: амулеты з рэбраў і іклаў жывёл, крамянёвыя і жалезныя прылады працы, бронзавыя ўпрыгожванні. Завяршае раздзел карта археалагічных раскопак на тэрыторыі Мінскай вобласці, якія былі праведзены Інстытутам гісторыі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі сумесна з музеем. Наступны раздзел экспазіцыі «Край у складзе старажытнарускага дзяржавы Х-ХІІ стагоддзяў» прысвечаны найстарэйшым гарадах Мінскай вобласці, якія ўзніклі на землях Полацкага княства — Заслаўі, Мінску, Барысаве, Лагойску.

Раздзел «Міншчына ў складзе Вялікага Княства Літоўскага» прадстаўляюць комплексы матэрыялаў ХIV-XVI стагоддзяў, знойдзеныя пры раскопках Маладзечанскага і Гарадоцкага замкаў. Тут экспануюць партрэтныя і сюжэтныя кафлі, выкананыя ў рэнесанснай манеры італьянскіх майстроў з горада Фаэнца. Раздзел «Край у складзе Рэчы Паспалітай» прадстаўлены срэбнымі манетамі ХVI-XVII стагоддзяў, якія выкарыстоўваліся ў гандлі з краінамі Заходняй Еўропы. Таксама ў раздзеле можна ўбачыць комплекс матэрыялаў з раскопак Рынкавай плошчы Нясвіжа. Культура краю XVI—XVIII вв. ўвасобілася ў старадрукаваных кнігах друкарняў Нясвіжа, Вільні, Каліш, Сандаміра, геральдычных кафлях ХVII стагоддзя Заслаўскага замка, драўлянай скульптуры XVIII стагоддзя з Нясвіжскага фарнага касцёла Божага Цела, і унікальнага залататканага слуцкага пояса.

У самым вялікім раздзеле экспазіцыі «Міншчына ў складзе Расійскай імперыі» прадстаўлены комплекс матэрыялаў аб трох падзелах Рэчы Паспалітай, вайне 1812 года са зброяй і амуніцыяй рускай і французскай армій, ўзнагародамі і памятнымі медалямі ў гонар перамогі над Напалеонам. Гаспадарчае развіццё рэгіёну ў другой палове ХIX — пачатку ХХ стагоддзя адлюстроўваюць дакументальныя матэрыялы аб адмене прыгоннага права, памятныя медалі і нагрудныя знакі сельскай адміністрацыі, комплекс матэрыялаў аб будаўніцтве і дзейнасці Маскоўска-Брэсцкай і Лібава-Роменскай чыгунак. Развіццё прамысловасці прадстаўлена дакументамі і вырабамі ганчарных майстэрняў Івянца і Ракава, Ільянская шкляной мануфактуры (Вілейскі раён), барысаўскіх запалкавых фабрык «Бярэзіна» і «Вікторыя», барысаўскага крыштальнага завода. Аб народнай асвеце другой паловы ХІХ — пачатку ХХ стагоддзя распавядаюць дакументы аб заканчэнні царкоўна-прыходскай школы, народных пачатковых вучылішч, фатаграфіі і падручнікі навучэнцаў Маладзечанскай настаўніцкай семінарыі, адкрытай ў 1864 годзе, адной з першых у Расійскай імперыі. У Мінскім абласным краязнаўчым музеі можна ўбачыць, як выглядала тыповая гасцёўня шляхецкай сядзібы канца XIX стагоддзя. Яна знаходзіцца ў раздзеле «Культура Міншчыны канца ХIX — пачатку ХХ стагоддзя». У інтэр’ер арганічна ўпісаліся копіі работ мастакоў — ураджэнцаў Мінскага краю І. Аляшкевіча, В. Ваньковіча, А. Гараўскага, Н. Сілівановіча, Ф. Рушчыца, партрэты кампазітараў М. Агінскага, С. Манюшкі і ноты «Чатырох песенек» (аўтар С. Манюшкі) 1875 на кабінетным піяніна ХІХ стагоддзя фірмы «Шутц і Брыг» (Брэслаў). У экспазіцыю ўвайшлі творы У. Сыракомлі, І. Ходзька, Я. Купалы, Ядвігіна Ш., А. Міцкевіча, Ф. Багушэвіча.

Раздзел «Рэлігійныя канфесіі» прысвечаны хрысціянству, ісламу і юдаізму, якія былі распаўсюджаны на тэрыторыі Міншчыны на працягу стагоддзяў. Хрысціянства прадстаўлена комплексам дакументаў, абразоў, прадметаў культу, дэталямі ўборы праваслаўных і каталіцкіх святароў. Экспанаты тэмы «Іслам» знаёмяць з духоўнай культурай прадстаўнікоў аднаго з нацыянальных груп — татараў. Тут можна ўбачыць друкаваны Каран пачатку ХІХ стагоддзя і малітоўнік хама. Матэрыялы тэмы «Юдаізм» прадстаўляюць духоўныя традыцыі і культуру габрэяў, якія пасяліліся на беларускіх землях з ХVI стагоддзя. Комплекс матэрыялаў распавядае пра знакамітую Валожынскую ешыве. Шырока прадстаўлены культавыя прадметы яўрэяў Беларусі, якія выкарыстоўваліся пры набажэнствах: таліт, тфілін, менора, ханука, мезуза, шабатныя падсвечнікі. Вялікую цікавасць выклікаюць рукапісны скрутак Торы ХVIII стагоддзя і рытуальны рог шафар.

Завяршае экспазіцыю тэма гарадскога і сялянскага побыту канца ХІХ — пачатку ХХ стагоддзя. Там можна даведацца, што насілі, як абстаўляць свой дом і якімі прадметамі побыту карысталіся жыхары Міншчыны сто гадоў таму. У экспазіцыі дэманструецца жаночы гарадской касцюм, сталовы посуд, бытавыя рэчы і фотаздымкі таго часу. Таксама ў музеі можна атрымаць уяўленне аб народных рамёствах беларусаў. У экспазіцыі знаходзяцца даматканыя рэчы, дэталі народнага касцюма, музычныя інструменты — абавязковы атрыбут каляндарных земляробчых абрадаў, керамічная і драўляная посуд, адрозная гарманічнасцю формаў.

Агульны пляц двух экспазіцыйных і аднаго выстаўнага зала 450 м².

Літаратура

• Гужалоўскі, А. А. Гісторыя музейнай справы Беларусі: вучэб. — метад. дапам. /А. А. Гужалоўскі.—Мінск: БДУ, 2012.—303с. elib.bsu.by/bitstream/123456789/57488/1/Guzhalovsky.pdf
• Дзяржаўная статыстычная справаздачнасць. Cправаздача аб дзейнасці Мінскага абласнога краязнаўчага музея за 2017 г.
• Каханоўскі, Г. А. Повязь часоў / Г. А. Каханоўскі. — Мінск : Полымя, 1985. — 110 с.
• Каханоўскі, Г. А. Мададзечна: гістарычна — эканамічны нарыс / Г. А. Каханоўскі. — Мінск : Полымя, 1988. — 118 с.
• Музеі Беларусі: Інфармацыя аб музеях сістэмы Мін-ва культуры Рэсп. Беларусь / Склад. А. Б. Сташкевіч і інш.; Пер. з бел. мовы А. Б. Сташкевіч, В. У. Мірончык. —Мн.: Беларусь, 2001. — 272 с.
• Першы нацыянальны форум «Музеі Беларусі» 12-14 кастр. г. Гродна. 2012. — 263 с.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Мінскі абласны краязнаўчы музей
• Афіцыйная старонка Мінскага абласнога краязнаўчага музея на партале «Музеі Беларусі»