Антон Адамавіч Вайніловіч
Антон Адамавіч Вайніловіч | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||
| |||||||
|
|||||||
Папярэднік | Сервацый Міхалавіч Бярновіч (1784—?) | ||||||
Пераемнік | Адам Барталамеевіч Непакайчыцкі | ||||||
|
|||||||
Нараджэнне |
1773 |
||||||
Смерць |
12 кастрычніка 1855 |
||||||
Месца пахавання | |||||||
Род | Вайніловічы | ||||||
Бацька | Адам Францішкавіч Вайніловіч (1739—1803), новагародскі падкаморы | ||||||
Маці | Караліна Каралеўна Сулістроўская | ||||||
Жонка | Тэафілія Адынец | ||||||
Дзеці | 1) Тадэвуш Антонавіч Вайніловіч (1804—1878), слуцкі павятовы маршалак (1845—1863); 2) Адам Антонавіч Вайніловіч (1806—1874); 3) Аляксандр Антонавіч Вайніловіч; 4) Анэля Антонаўна Вайніловіч. | ||||||
Веравызнанне | каталік | ||||||
Аўтограф | |||||||
Медыяфайлы на Вікісховішчы |
Анто́н Ада́мавіч Вайніло́віч (польск.: Antoni Woyniłłowicz, руск.: Антон Адамович Войнилович; 1773[1], Новагародскае ваяводства, Вялікае Княства Літоўскае, Рэч Паспалітая — 12 кастрычніка 1855) — слуцкі павятовы маршалак (1811—1818).
Паходжанне і сям’я[правіць | правіць зыходнік]
Належаў да каталіцкага сярэднезаможнага шляхецкага роду Вайніловічаў гербу «Сыракомля», прадстаўнікі якога займалі розныя земскія пасады ў Новагародскім ваяводстве ВКЛ і Слуцкім павеце Мінскай губерні Расійскай імперыі.
Нарадзіўся ў сям’і Адама Францішкавіча Вайніловіча (1739—1803), новагародскага падкаморага (1783—1797), кавалера ордэна Святога Станіслава, і яго жонкі Караліны Каралеўны Сулістроўскай. Шлюб бацькоў адбыўся ў 1770 г. На надмагільнай шыльдзе Антонія Вайніловіча датай нараджэння паказаны 1773 год[1]. Быў хрышчаны ў каталіцтва 17 ліпеня 1773 г.[2]
Бацька Адам быў сынам Францішка Крыштофавіча Вайніловіча (памёр каля 1745) і яго жонкі Барбары Фелькерзамб, а маці Караліна была дачкой ашмянскага войскага Караля Міхалавіча Сулістроўскага ад яго жонкі Разаліі Пац, з магнацкага роду Пацаў. Адам Вайніловіч прывёў у ідэальны парадак уласны архіў, склаўшы паводле каталога яго з дакументаў, якія тычыліся яго маёнткаў, роду Вайніловічаў, а таксама некаторых іншых шляхецкіх радоў Случчыны з канца XVI ст. У тым яго архіве захоўвалася кніга «Vade mecum», напісаная палкоўнікам ВКЛ часоў «Патопа» Габрыэлем Вайніловічам, старостам літынскім і красненскім, пад харугвамі якога служыў Валадыеўскі і яго таварышы па зброі, героі трылогіі Генрыха Сянкевіча («Агнём і мячом» (1883—1884), «Патоп» (1884—1886), «Пан Валадыеўскі» (1887—1888). Сянкевіч, у якога некалькі гадоў знаходзілася гэтая кніга, браў адтуль неабходныя дадзеныя для напісання гэтых сваіх літаратурных гістарычных раманаў. Адам Вайніловіч быў сябрам князя Караля-Станіслава Радзівіла «Пане Каханку». Кароль Станіслаў-Аўгуст прысылаў лісты навагрудскаму падкаморыю Адаму Вайніловічу, каб апошні падтрымаў Канстытуцыю 3 мая 1791 года, і дадаў да аднаго з лістоў дыплом на наданне Вайніловічу ордэна Святога Станіслава.
Сам Антон Адамавіч Вайніловіч ажаніўся з Тэафіліяй Адынец (1782—1845)[2], якая належала да каталіцкага сярэднезаможнага шляхецкага роду Адынцоў, але была пляменніцай (дачкой сястры) генерала Мараўскага, жанатага з сястрой князя Караля-Станіслава Радзівіла «Пане Каханку». Такое паходжанне параджала ў Тэафіліі пэўныя жыццёвыя запросы і дамаганні, якія перавышалі матэрыяльныя магчымасці, якія ў канцы XVIII — пачатку XIX ст. давалі прыбыткі ад не вельмі вялікага маёнтка Кларымонт (Кларымонт, Савічы, Пузаў і інш.). Тэафілія нарадзіла Антону трох сыноў і адну дачку: Тадэвуш Антонавіч Вайніловіч (1804—1878), слуцкі павятовы маршалак (1845—1863); Адам Антонавіч Вайніловіч (1806—1874), які быў бацькам Эдварда Вайніловіча; Аляксандр Антонавіч Вайніловіч. Свайго сына Тадэвуша назваў у гонар Тадэвуша Касцюшкі (1746—1817), а свайго сына Адама — у гонар князя Адама-Ежы Чартарыйскага (1770—1861).
Яго сын Тадэвуш Антонавіч Вайніловіч (1804—1878) ажаніўся з Казімірай Наркевіч-Ёдкай (1817—1866). А Адам Антонавіч Вайніловіч пабраўся шлюбам з Ганнай Эдвардаўнай Ваньковіч (1825—пасля 1865), дачкой Эдварда Станіслававіча Ваньковіча (1793—1872), мінскага павятовага харунжага (1817—1820), уласніка маёнтка Вялікая Сляпянка, Камароўка каля Мінска (цяпер у межах Мінска вядомыя аднайменныя раёны), Зарэчча над Свіслачу Мінскага павета Мінскай губерні. Аляксандр Антонавіч Вайніловіч сям’і не склаў, бо служыў у расійскім войску і пасля руска-турэцкай вайны 1829 года згінуў без звестак, што пазней давала повад для з’яўлення самазванцаў, якія выстаўлялі маёмасныя прэтэнзіі братам Адаму і Тадэвушу. Анэля Антонаўна Вайніловіч пайшла замуж за пана Гарайна.
Антон Адамавіч Вайніловіч быў дзедам Эдварда Адамавіча Вайніловіча (1847—1928), доўгачасовага віцэ-старшыні (а пазней і старшыні) Мінскага таварыства сельскай гаспадаркі, вядомага грамадскага і палітычнага дзеяча сваёй эпохі, фундатара касцёла Святога Сымона і Святой Алены ў Мінску.
Праз некалькі дзесяцігоддзяў супольнага жыцця Тэафілія, характар якой быў нястрыманы і не вельмі лагодны, развялася з Антонам Вайніловічам і памерла ў Слуцку.
Службовая дзейнасць[правіць | правіць зыходнік]
У 1801 годзе Антон Вайніловіч згадваецца як засядацель І дэпартамента Галоўнага суда Мінскай губерні. Пазней службовую кар’еру рабіў у родным Слуцкім павеце Мінскай губерні, дзе чатыры разы абіраўся на пасаду слуцкага павятовага маршалка (1811—1818).
Сваю пасаду слуцкага павятовага маршалка захаваў за сабой, хоць пасля прыходу ў 1812 годзе ў літоўска-беларускія губерні Расійскай імперыі французскіх войск падчас франка-расійскай вайны Антон Вайніловіч увайшоў у склад створанай французскімі ўладамі мясцовай адміністрацыі — быў слуцкім падперфектам, бо павятовыя маршалкі ўвайшлі ў склад новай сістэмы кіравання, усталяванай французамі, і былі найменаваны ў «падперфекты».
Апошнім разам Вайніловіч быў выбраны на пасаду слуцкага павятовага маршалка на трохгоддзе ў Мінску ў верасні 1817 года на дваранскіх выбарах, але сваёй кадэнцыі не даслужыў да 1820 года, бо быў у 1818 годзе зняты з пасады расійскімі ўладамі. Замест яго заступіў на пасаду Адам Барталамеевіч Непакайчыцкі.
Асаблівасці напісання свайго прозвішча[правіць | правіць зыходнік]
Прозвішча паноў Вайніловічаў у польскім правапісе традыцыйна перадавалася як «Woyniłłowicz». На аўтографе, зробленым уласна Антонам Вайніловічам у 1814 годзе, відно, што сваё прозвішча маршалак напісаў з адной літарай «ł» — «Woyniłowicz». У сваіх мемуарах Эдвард Адамавіч Вайніловіч напісаў, праглядзеўшы сямейны архіў у Савічах, што пачаткова прозвішча яго продкаў пісалася ў дакументах і на рэчах з адной літарай «л», а пасля з дзвюма («Вайнілловіч»), што практыкавалася многімі родамі, напрыклад, Радзівіламі, якія пачаткова пісаліся з адной «л», а пасля з дзвюма («Radziwiłł»). Эдвард Вайніловіч адзначыў, што ў сямейным архіве бачыў дакументы, дзе слова «Woyniłłowicz» пісалася на адным і тым жа аркушы двума спосабамі — і з адной, і дзвюма «ł»[3].
Маёнткі[правіць | правіць зыходнік]
Валодаў спадчынным маёнткам Кларымонт (Кларымонт, Савічы, Пузаў і інш.) у Слуцкім павеце Мінскай губерні. Пабудаваў у Савічах на месцы, дзе вякамі будаваліся і абнаўляліся палацы з дрэва, каменны палац з мансардамі і дзвюма вежамі. У парку каля палаца пабудаваў альтанкі для аркестра, насыпаў штучныя астравы, устанавіў галандскія ветравыя млыны, зрабіў гроты, праклаў лабірынты, як тое было ў Альбе ці Аркадзіі. Пасля разводу Антона і яго жонкі Тэафіліі многае з гэтай сельскай аркадзіі прыйшло ў заняпад, у тым ліку, праз празмерныя траты на падобны лад жыцця[4].
У 1814 годзе ў яго спадчынным маёнтку Савічы ў Слуцкім павеце было 90 рэвізскіх душ; у 1845 годзе ў яго спадчынным маёнтку Кларымонт (Кларымонт, Савічы, Пузаў) налічвалася 190 рэвізскіх душ, у набытым маёнтку Каралін (Слуцкі павет) — 116 душ, у набытым маёнтку Дучава (Душава) у Слуцкім павеце — 20 душ.
Апошнія гады жыцця[правіць | правіць зыходнік]
У 1846 Антон, з’яўляючыся старым чалавекам і хворым на ногі, перадаў кіраванне гаспадаркай сваім сынам, падзяліўшы свае маёнткі паміж двума сынамі (Тадэвушу — Кларымонт, Каралін; Адаму — Савічы, Пузаў і Браткова), вырашыў, што будзе жыць у сына Адама ў палацы ў Савічах на прыбыткі з дробнага маёнтка Дучава (Душава), які Вайніловіч набыў у паноў Грыцкевічаў. Адышоўшы ад кіравання маёнткамі, стары Антон Вайніловіч заставаўся галоўнай асобай у доме, усім кіраваў і ўсё падпарадкоўвалася яго загадам. Раніцай ён падымаўся позна, сняданак падавалі яму ў 12.00, а абед — у 17.00 гадзін, бо ён прывык да такога распарадку, жывучы ў Слуцку ў часе сваёй службы маршалкам. І калі ён спазняўся, то ляска, без якой не мог ужо хадзіць, прытрымліваў стрэлкі гадзінніка, каб пазней за 12.00 не сядаць за стол. Меў уласнага лёкая, фурмана, карэту і чатыры белагрывыя коні[5].
У спальні да адной са сцен было прыбудавана нешта падобнае на калідорчык, аддзелены поручнямі, абапіраючыся на якія, стары штодзённа спускаўся і ўздымаўся па ім замест прагулкі. Акрамя таго цэлымі днямі сядзеў у сямейным архіве ў суседнім пакоі, які быў пастаянна закрыты ад іншых і ў які яго дзеці і ўнукі ўвайшлі толькі пасля смерці Антона Вайніловіча. У пакоі была бібліятэка з маёнтка Пузаў з вялікай колькасцю кніг у скураных і пергаментных пераплётах, якую ўзяў сабе старэйшы сын Тадэвуш і якая знаходзілася ў доме Тадэвуша ў Слуцку, калі Тадэвуш служыў на пасадзе слуцкага павятовага маршалка. У доме Тадэвуша ў Слуцку адбыўся пажар і тая бібліятэка згарэла[6].
Смерць і пахаванне[правіць | правіць зыходнік]
Антон Вайніловіч памёр 12 кастрычніка 1855 года, маючы 84 гады (паводле мемуараў Эдварда Вайніловіча), на абробленым бронзай ложку, што быў часткай пасагу Мараўскай, сястры «Пане Каханку», які дастаўся Вайніловічам (разам з шафай і іншымі рэчамі) з маёнтка Мараўскіх Заушша паводле тастамента. Быў пахаваны ў касцёле пад вялікім алтаром у Цімкавічах Слуцкага павета Мінскай губерні[6].
У канцы 2019 года на прысядзібным участку каля вясковых могілак у Цімкавічах на глыбіні 70 см была знойдзена надмагільная пліта Антонія Адамавіча Вайніловіча. У студзені 2020 г. гэтая пліта была ўстаноўлена на валуне на сямейным кургане-могільніку Вайніловічаў у Савічах[7][8].
Зноскі
- ↑ а б Звязда.
- ↑ а б Рыбчонак 2014, с. 28.
- ↑ Wspomnienia 1931, s. 5.
- ↑ Wspomnienia 1931, s. 6.
- ↑ Wspomnienia 1931, s. 7.
- ↑ а б Wspomnienia 1931, s. 8.
- ↑ Памятную плиту Антонию Войниловичу установили на фамильном «кургане» возле Копыля 20 января 2020
- ↑ На кургане-усыпальнице рода Войниловичей возле д. Савичи установили надгробную плиту деду Эдварда Войниловича – Антонию
Літаратура[правіць | правіць зыходнік]
- Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 2: Беліцк — Гімн / Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1994. — 537 с. — 20 000 экз. — ISBN 5-85700-142-0.
- Войнилович, Э. Воспоминания: Пер. с польск. / Общ. ред. В. Завальнюка. — Мн.: Издание Минской римо-католической парафии св. Симона и Елены, 2007. — 380 с. — 250 экз. (руск.)
- Рыбчонак, С. Вайніловічы герба «Сыракомля» / С. Рыбчонак // Гербоўнік беларускай шляхты. Т. 3. В. / Дз. Матвейчык [і інш.]; навук. рэд. А. Рахуба. — Мінск, 2014. — С. 28—30. — 663 с. — ISBN 978-985-01-1095-4.
- Woyniłłowicz, E. Wspomnienia. 1847—1928 / E. Wojniłłowicz. — Wilno : Józef Zawadzki, 1931. — cz. 1. — 368 s. (польск.)