Асака ценявая

	Асака ценявая
Навуковая класіфікацыя
Дамен:	Эўкарыёты
Царства:	Расліны
Аддзел:	Кветкавыя
Клас:	Аднадольныя
Парадак:	Метлюжкакветныя
Сямейства:	Асаковыя
Падсямейства:	Cyperoideae
Трыба:	Асаковыя
Род:	Асака
Від:	Асака ценявая
Міжнародная навуковая назва
	Carex umbrosa Host, 1801
Сінонімы
	Carex praecox var. umbrosa (Host) Crép.; Carex caryophyllea var. umbrosa (Host) Fiori;
NCBI	140863
EOL	1123137
IPNI	302801
TPL	kew-231792

Асака ценявая^[4] (Carex umbrosa) — шматгадовая травяністая расліна, від роду Асака (Carex) сямейства Асаковыя (Cyperaceae).

Батанічнае апісанне[правіць | правіць зыходнік]


Батанічная ілюстрацыя Якаба Штурма з кнігі «Deutschlands Flora in Abbildungen», 1796 1 — Carex umbrosa


Суквецце

Светла-зялёнае ці жаўтавата-зялёная шматгадовая расліна з густадзярністым карэнішчам, без парасткаў.

Шматлікія прамастойныя Сцёблы бліжэй да верхавін шурпатыя, 5—40 см вышынёй^[5], невыразна-трохграневыя, пакрытыя ў ніжняй частцы светла-шаравата-бурымі, моцна валакніста расшчэпленымі похвамі адмерлага лісця, карацейшымі за сцябло.

Лісце плоскае, можа быць складзеным, 1,5-3,5 мм шырынёй^[5], ліставыя пласцінкі 2-3 мм шырынёй, амаль роўныя сцёблам, адыходзяць ад іх на розных узроўнях.

Суквецце з 2-3 каласкоў: верхні каласок мужчынскі, светлы, ланцэта-булавападобны; ніжнія — жаночыя, з каштанава-бурымі лускавінкамі, на вельмі кароткіх ножках. Мяшэчкі апушаныя, жаўтавата-зялёныя, прадаўгавата-зваротнаяйкападобныя.

Верхні каласок тычынкавы, (0,6^[5])1,3—2 см даўжынёй, 3—5 мм шырынёй, светлы, з бледна-іржавымі да белаватых, часам з бурымі лускамі. Песцікавыя каласкі ў ліку 2—3, збліжаныя або трохі расстаўленыя, шчыльныя, з 10—15(20) кветкамі, (0,4^[5])0,8—1,5(2) см даўжынёй, яйкападобныя ці даўгаватыя, густыя або друзлыя, сядзячыя ці ніжні на кароткай (да 1 см) ножцы.

Лускі песцікавых каласкоў яйкападобныя, карычневыя і светла-карычневыя, вострыя, са светлым або зялёным кілем, рэдка з кароткай востраканцавінай, карацейшыя за мяшэчак. Мяшэчкі зваротнаяйкападобныя, (2) 2,5-3 мм даўжынёй, у папярочным перасеку тупа-трохграневыя, з 3—8^[5] тонкімі невыразнымі жылкамі, ярка-зялёныя, пазней жаўтлява-зялёныя, пакрытыя безуважлівымі мяккімі валасінкамі, з падоўжаным, 0,5-0,7 мм даўжынёй, бурым, наверсе носікам з лёгкай западзінай. Лычыкаў 3, слупок ля аснавання часта трохі патоўшчаны. Ніжні крыючы ліст з кароткай похвай 3-8 мм даўжынёй^[5] і вузкалінейнай або шчацінападобнай пласцінкай, карацейшай за суквецце або перавышаючай яго.

Пладаносіць у красавіку-ліпені.

Лік храмасом 2n=62, 66.

Намінатыўны від апісаны з Аўстрыі, Carex umbrosa subsp. pseudosabynensis T.V.Egorova — з поўдня Расійскага Далёкага Усходу, Carex umbrosa subsp. huetiana (Boiss.) Soy — з Паўночна-Усходняй Турцыі і Carex umbrosa subsp. sabynensis (Less. ex Kunth) Kük — з Заходніх Саян.

Распаўсюджанне[правіць | правіць зыходнік]


Асака ценявая ў Берлінскім батанічным садзе

Атлантычная Еўропа: Бельгія; Цэнтральная і Паўднёвая Еўропа; Прыбалтыка: Эстонія (наваколлі Тарту); Арктычная частка Расіі: усходняя частка Вяліказямельнай тундры, Карская тундра, Палярны Урал, нізоўі Енісея; Еўрапейская частка Расіі: Ленінградская вобласць, Бранская вобласць, Паўночны і Сярэдні Урал, Нарыльскія горы; Беларусь, месцазнаходжанні сканцэнтраваны пераважна на Палессі: захад і поўдзень вярхоўяў Дняпра; Украіна: Карпаты, Жытомірская вобласць; Каўказ: усе раёны, акрамя Перадкаўказзі; Усходняя Сібір: басейн Ніжняй Тунгускі, Енісейскі камлюк, Якуція на поўнач ад Вілюя, басейн верхняга цячэння Алдана, Прыбайкалле; Далёкі Усход: Прыамур’е, Прымор'е, узбярэжжа Ахоцкага мора, Сахалін, Курыльскія астравы; Заходняя Азія: Паўночна-Заходняя і Усходняя Турцыя; Цэнтральная Азія: Паўночная Манголія; Усходняя Азія: Паўночна-Усходні Кітай, паўвостраў Карэя, Японія.

Расце ў светлых лісцяных і шыракалістых лясах, на палянах, сярод хмызнякоў, на сухіх асакова-рознатраўных лугах, на сырых задзернаваных і шчабністых схілах, на сырых лугавінах сярод прыбярэжных кустоў, у ернікавых тундрах, багністых рэдкалессях, на вапняковых скалах; па схілах, у высакагор’ях і верхняй часткі ляснога пояса, вельмі рэдка ў арктычнай тундры.

Асаблівасці біялогіі[правіць | правіць зыходнік]

Расце невялікімі групамі. Цвіце ў канцы красавіка — пачатку мая, пладаносіць у чэрвені. Размнажэнне пераважна насеннае, радзей вегетатыўнае.

Сістэматыка[правіць | правіць зыходнік]

У межах віду вылучаюцца чатыры падвіды^[3]:

Carex umbrosa subsp. huetiana (Boiss.) Soy — Пірэнеі, Балканскі паўвостраў, Турцыя, Каўказ
Carex umbrosa subsp. pseudosabynensis T.V.Egorova — Расійскі Далёкі Усход, Карэя, Японія
Carex umbrosa subsp. sabynensis (Less. ex Kunth) Kük — ад Еўрапейскай часткі Расіі да Японіі, Каўказ
Carex umbrosa subsp. umbrosa — Еўропа

Ва «Флоры СССР»^[5] і Ягоравай Т. В.^[6] Carex umbrosa subsp. huetiana (Boiss.) Soy і Carex umbrosa subsp. sabynensis (Less. ex Kunth) Kük разглядаюцца як самастойныя віды.

Ахова[правіць | правіць зыходнік]

Занесена ў Чырвоную кнігу СССР з 1978, у Чырвоную кнігу Беларусі з 1981.

Зноскі

↑ Ужываецца таксама назва Пакрытанасенныя.
↑ Пра ўмоўнасць аднясення апісванай у гэтым артыкуле групы раслін да класа аднадольных гл. раздзел «Сістэмы APG» артыкула «Аднадольныя».
↑ ^а ^б Carex umbrosa у базе даных Батанічных садоў у г. К’ю, Вялікабрытанія (Праверана 14 красавіка 2010)
↑ Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь. — Мн.: «Наука и техника», 1967. — С. 33. — 160 с. — 2 350 экз.
↑ ^а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё Кречетович В. И. Род 235. Осока — Carex // Флора СССР. В 30-ти томах / Главный редактор акад. В. Л. Комаров; Редактор тома Б. К. Шишкин. — М.—Л.: Издательство Академии Наук СССР, 1935. — Т. III. — С. 328—330. — 636 + XXV с. — 5 175 экз. (Праверана 14 красавіка 2010)
↑ Егорова Т. В. Осоки (Carex L.) России и сопредельных государств (в пределах бывшего СССР). — СПб., Сент-Луис: Санкт-Петербургская ГХФА и Миссурийский ботанический сад, 1999. — С. 252—255. — 772 с. (Праверана 14 красавіка 2010)

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

Чырвоная кніга Рэспублікі Беларусь: Рэдкія і тыя, што знаходзяцца пад пагрозай знікнення віды жывёл і раслін. Мн: БелЭн, 1993. ISBN 5-85700-095-5
Егорова Т. В. Осоки (Carex L.) России и сопредельных государств (в пределах бывшего СССР). — СПб., Сент-Луис: Санкт-Петербургская ГХФА и Миссурийский ботанический сад, 1999. — С. 252—255. — 772 с.
Кречетович В. И. Род 235. Осока — Carex // Флора СССР. В 30-ти томах / Главный редактор акад. В. Л. Комаров; Редактор тома Б. К. Шишкин. — М.—Л.: Издательство Академии Наук СССР, 1935. — Т. III. — С. 328—330. — 636 + XXV с. — 5 175 экз.
Арктическая флора СССР. Вып. III / Сост. Т. В. Егорова, В. В. Петровский, А. И. Толмачёв, В. А. Юрцев; Под ред. А. И. Толмачёва. — Л.: Наука, 1966. — С. 141—142.

[1] Ужываецца таксама назва Пакрытанасенныя.

[2] Пра ўмоўнасць аднясення апісванай у гэтым артыкуле групы раслін да класа аднадольных гл. раздзел «Сістэмы APG» артыкула «Аднадольныя».

[Kew-3] а ^б Carex umbrosa у базе даных Батанічных садоў у г. К’ю, Вялікабрытанія (Праверана 14 красавіка 2010)

[Киселевский-4] Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь. — Мн.: «Наука и техника», 1967. — С. 33. — 160 с. — 2 350 экз.

[Флора_СССР-5] а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё Кречетович В. И. Род 235. Осока — Carex // Флора СССР. В 30-ти томах / Главный редактор акад. В. Л. Комаров; Редактор тома Б. К. Шишкин. — М.—Л.: Издательство Академии Наук СССР, 1935. — Т. III. — С. 328—330. — 636 + XXV с. — 5 175 экз. (Праверана 14 красавіка 2010)

[6] Егорова Т. В. Осоки (Carex L.) России и сопредельных государств (в пределах бывшего СССР). — СПб., Сент-Луис: Санкт-Петербургская ГХФА и Миссурийский ботанический сад, 1999. — С. 252—255. — 772 с. (Праверана 14 красавіка 2010)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]