Малы замак

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
(Пасля перасылкі з Малы Замак)
Малы Замак
Найвышэйшы пункт
Абсалютная вышыня316—317 м
Размяшчэнне
53°36′06″ пн. ш. 25°49′31″ у. д.HGЯO
Краіна
ВобласцьГродзенская вобласць
Населены пунктНавагрудак 
Горная сістэмаНавагрудскае ўзвышша 
Малы замак (Беларусь)
Малы Замак
Малы Замак
Малы замак (Гродзенская вобласць)
Малы Замак
Малы Замак

Малы Замак — узвышша ў Навагрудку, летапісны «вакольны горад».

Апісанне[правіць | правіць зыходнік]

Узвышша размешчана на захад ад Замкавай гары. Малы замак і Замкавая гара цяпер маюць аднолькавую вышыню, якая складае 316—317 м над узроўнем Балтыйскага мора на Малым замку і 316,5 м на Замкавай гары, але плошча Малога замка амаль у тры разы большая. Першапачаткова пляцоўка будучага Малога замка была вышэйшая за астатнія ўзгоркі. Самы высокі яе пункт (315 м) знаходзіўся ў цэнтральнай частцы[1].

Краявід з Малога замка

На думку гісторыкаў Таццяны Бубенка і Андрэя Мяцельскага, Замкавая гара і Малы замак Навагрудка першапачаткова ўяўлялі сабой адзінае плато квадратнай формы з бакамі прыкладна 180х180 м (каля 3,6 га). Не раней за XIII стагоддзе быў выкапаны роў, які падзяліў некалі адзінае Замкавае ўзвышша на дзве часткі. Зборны план пабудоў Малога замка дазваляе сцвярджаць, што на мяжы XII—XIII стагоддзяў роў паміж Замкавай гарой і Малым замкам яшчэ не існаваў, і яны ўяўлялі сабой адзіную пляцоўку, на якой і ўзнік дзяцінец Новагародка[1].

Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]

Ф. Д. Гурэвіч усталявала, што першапачатковае паселішча ў Навагрудку ўзнікае на Малым замку. Найбольш раннія матэрыялы тут прадстаўлены знаходкамі лімонападобных пацерак, аднабаковымі грабянямі, ключом тыпу «А», бронзавымі пласціністымі пярсцёнкамі, керамікай, характэрнай для Х-ХІ стагоддзяў[1].

Малы Замак быў заселены як па краях, так i ў цэнтры, у той час як Замкавая гара напачатку засялялася толькі па краях пляцоўкі[2]. З канца X да канца XI ст. на Малым Замку пераважала свободная забудова[2]. Прычынай ранняга засялення гэтага ўчастка стала дамінантнае становішча заходняй часткі Замкавага ўзвышша (Малога замка)[1].

У другой палове XI ст. на паселішчы Замкавай гары насыпалі вал, які ператварыў яе ў дзяцінец, а Малы Замак i суседняе ўзвышша сталі пасадамі[2]. Верагодна, у гэты час пляцоўка, агароджаная валам, служыла як крэпасць i сховішча для жыхароў пасадаў[2].

Пляцоўка Малога Замка заставалася неўмацаванай да пачатку XII ст[2]. З узвядзеннем вала на Малым Замку ў пачатку XII ст. жыхары ствараюць другую лінію абарончых збудаванняў, i фарміруецца вакольны горад Навагрудка.

У XIII ст. каля падножжа Замкавай гары быў насыпаны вал, а ў XIV ст. ён быў падоўжаны, агароджваючы таксама Малы Замак. Гэты вал складаўся з пяску i гліны шчыльнай структуры[2]. Замкавую гару ад Малога Замка аддзяляў вырыты роў, які запаўняла вада. Паведамляючы аб паходзе Льва Данілавіча пад 1274 г. на Новагародак, летапісец пісаў: «паря идяшеть съ истоковъ текоущихъ из горъ, занеморозе бяхоуть велице». Гэты пар ішоў ад вады, якая сцякала з гары i запаўняла роў[3].

Вал на Малым Замку Ткачоў характэрызаваў як дрэваземляное ўмацаванне. У заходняй частцы вала адкрыты рэшткі ахоўнай вежы, складзенай з каменю i цэглы. Гэтая вежа, як i на Замкавай гары, належыць да тыпу валынскіх[4]. Дрэвазямляная канструкцыя характэрная для шэрагу гарадоў на тэрыторыі Беларусі (Пінск, Давыд-Гарадок), а таксама з’яўляецца тыповый для гарадоў Валыні i Галіцкай зямлі, дзе яна зафіксавана ў помніках пачынаючы з канца 1 тысячагоддзя[2].

Даследаванне[правіць | правіць зыходнік]

Культурны слой на ўзвышшы Малы Замак быў адкрыты ў 1956 г. у Навагрудку падчас археалагічнай экспедыцыі Ленінградскага аддзялення Iнстітута гісторыі матэрыяльнай культуры[5].

У насельніцтва, якое засяляла наваградскія ўзвышшы, была ўжо добра сфарміраваная культура. Рэшткі домабудаўніцтва на Малым Замку дазваляюць меркаваць, што там пераважалі наземныя зрубныя пабудовы, хаця сустракаліся i заглыбленыя. Сярод керамікі пераважалі гаршкі з адагнутым венчыкам, частка якіх была толькі ў верхняй частцы абточана на ганчарным крузе. Сярод шматлікіх знаходак ляпнога посуду цікавыя фрагменты тоўстасценных патэльняў, якія служылі навершам печаў[6].

Сярод раннекружальнага посуду на Малым Замку знойдзены таксама некаторыя формы пацерак, у тым ліку мазаічныя пранізкі, якія датуюцца IX-X стст.[2]

У матэрыялах ранняга паселішча на Малым Замку адбіліся заняткі жыхароў сельскай гаспадаркай i разнастайнымі промысламі, а таксама дамашняй вытворчасцю. Аб апошнім сведчаць шматлікія гліняныя i больш рэдкія каменныя прасліцы, касцяныя прылады i іншыя знаходкі[2].

Зноскі

  1. ↑ а б в г Основание Новоугородка: гипотезы и реальность
  2. ↑ а б в г д е ё ж з Ф. Д. Гурэвіч. ЛЕТАПIСНЫ НОВГОРОДОК (СТАРАЖЫТНАРУСКI НАВАГРАДАК)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 5 сакавіка 2016. Праверана 9 лютага 2015.
  3. ↑ Ткачоў М. А. Абароннае дойлідства… С. 21.
  4. ↑ Ткачев М. А. Работа отряда по изученню военного зодчества Белоруссии // АО 1973 г. М., 1974. С. 382.
  5. ↑ Гуревич Ф. Д. К истории древнего Новогрудка. Smіatowіt. Warszawa, 1962, XXІV. C. 558—559, 564.
  6. ↑ Малевская М. В. Некоторые исторические связи Новогрудка в X в. (По материалам керамики) // КСИА. — 1972. — Вып. 129. — С. 14-20; ДН. С. 14-15.

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Малы_замак&oldid=4655470"